Προ της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 υπήρχε μια γενικότερη συναίνεση ότι η σημαντικότερη συμβολή της δημοσιονομικής πολιτικής στα μακροοικονομικά ήταν να μην καταστεί πηγή αστάθειας. Αυτό σημαίνει πως, ενώ η στέρεη φορολογική πολιτική φόρων και δημοσίων δαπανών λογιζόταν ως το θεμέλιο της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, ήταν η νομισματική πολιτική, η οποία, επικεντρωνόμενη στη σταθερότητα τιμών, θα απέφερε τα καλύτερα επίπεδα παραγωγής και απασχόλησης. Μια αρωγή από τη δημοσιονομική πολιτική για τη σταθεροποίηση της οικονομίας ούτε αναγκαία ήταν ούτε επιθυμητή – κι αυτό διότι οι όποιες μεταβολές της καθυστερούσαν πολύ και η άσκηση της εξουσίας από τους κυβερνώντες μπορούσε να οδηγήσει σε αδύναμες πολιτικές. Τελικώς, όμως, το 2020, ως απάντηση στην πανδημία του κορωνοϊού, η δημοσιονομική πολιτική διαδραμάτισε καίριο ρόλο στη μακροοικονομική σταθεροποίηση. Κι ενώ οι τιμές και η ζήτηση καταβυθίστηκαν και οι κεντρικές τράπεζες σε πολλές προηγμένες οικονομίες εμποδίζονταν από τα επιτόκια, που δεν μπορούσαν να μειωθούν κι άλλο, η δημοσιονομική πολιτική προσέλαβε νέα σημασία: προσέφερε ανάσα ζωής σε ευάλωτες επιχειρήσεις και νοικοκυριά, και περιόρισε τον αντίκτυπο από το κλείσιμο εταιρειών στην οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση.
Το να αντιπαλέψει κανείς, όμως, τις επιπτώσεις της πανδημίας απαιτεί μαζικές αυξήσεις στις δημόσιες δαπάνες κι αυτό προκάλεσε διόγκωση ελλειμμάτων και πρωτοφανή επίπεδα δημοσίου χρέους. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα ιστορικά υψηλά επίπεδα δημοσίου χρέους συνοδεύονται από ιστορικά χαμηλά επιτόκια. Για τις προηγμένες οικονομίες ειδικότερα, αυτό μεταφράζεται και σε χαμηλό κόστος εξυπηρέτησης του χρέους τους. Ωστόσο, σήμερα, εφόσον ανέρχονται πληθωρισμός και επιτόκια, το ζήτημα που προκύπτει είναι το πώς και το πόσο γρήγορα ελλείμματα και χρέος θα μειωθούν. Υπάρχει σοβαρός λόγος να ανησυχούμε ότι το βάρος των πολιτικών για την περιστολή ελλειμμάτων και χρέους, όπως η μείωση δαπανών και η αύξηση φόρων, θα επιπέσει κατά κύριο λόγο επί των ανθρώπων που ήδη επλήγησαν περισσότερο από όλους από την πανδημία, όπως οι φροντιστές/ριες, οι χαμηλόμισθοι και χαμηλής εξειδίκευσης εργαζόμενοι. Πέραν τούτου, σε πολλές χώρες διατυπώνονται φόβοι ότι μια πρόωρη πολιτική λιτότητας θα υπονόμευε την ανάκαμψη. Οι ΗΠΑ συνιστούν ένα σημαντικό παράδειγμα των ευεργετημάτων μιας ακτιβιστικής δημοσιονομικής πολιτικής. Το 2020 ουσιαστικά η φτώχεια στη χώρα σμικρύνθηκε, διότι διευρύνθηκε μαζικά το δίχτυ κοινωνικής προστασίας.
Ο Δείκτης Φτώχειας του Γραφείου Απογραφής των ΗΠΑ, ο οποίος, σε αντίθεση με τον επίσημο, συνυπολογίζει και τα κρατικά επιδόματα σε οικογένειες και άτομα, ήταν στο 9,1% του πληθυσμού το 2020, πρώτη χρονιά της πανδημίας, ήτοι είχε υποχωρήσει 2,6 ποσοστιαίες μονάδες από το 2019. Η επέκταση του πλαισίου κοινωνικής ασφάλειας με επιταγές και γενναιόδωρα επιδόματα ανεργίας ουσιαστικά υπεραντιστάθμισε την απώλεια μισθών και θέσεων εργασίας. Η κυβέρνηση ανέλαβε ειδικό ρόλο στο να προστατεύσει τους αδυνάμους, όταν τα πράγματα πήγαιναν άσχημα, και το 2020 απέδειξε πως είχε τη δύναμη να το κάνει πράξη. Οι ΗΠΑ δεν είναι η μοναδική τέτοια περίπτωση. Και σε άλλες χώρες, όπως η Βραζιλία, ο Δείκτης Φτώχειας υποχώρησε το 2020, μια και το φαινόμενο αυτό, όπως και η ανισότητα επηρεάζονται σε ύψιστο βαθμό από τις επιλογές των πολιτικών ηγεσιών. Η ισχύς της δημοσιονομικής πολιτικής μεγεθύνεται εκείνες τις περιόδους που τη χρειαζόμαστε περισσότερο.
* Ο κ. Βίτορ Γκασπάρ είναι διευθυντής του Τμήματος Δημοσιονομικών του ΔΝΤ. Το άρθρο δημοσιεύεται στο περιοδικό «Χρηματοοικονομικά και Ανάπτυξη» του ΔΝΤ.