Μόλις πριν από λίγους μήνες, διεθνείς οργανισμοί και οικονομολόγοι μιλούσαν για τη δυναμική ανάκαμψη των οικονομιών από την ύφεση της πανδημίας και οι οικονομικοί εγκέφαλοι των κεντρικών τραπεζών υπόσχονταν αποκλιμάκωση του πληθωρισμού εντός του έτους. Τώρα η ανησυχία για τους κινδύνους που απειλούν την παγκόσμια οικονομία επανέρχεται δριμύτερη και πιο σύνθετη, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία έρχεται να προσθέσει νέα δεινά, ενώ τα καινούργια κύματα της πανδημίας παγιώνουν όσα προβλήματα δημιούργησε το πρώτο κύμα.
Το έμφραγμα στην εφοδιαστική αλυσίδα και ο συνεπακόλουθος πληθωρισμός, παθογένειες που προκάλεσε η πανδημία στην παγκόσμια οικονομία, όχι μόνον δεν υποχωρούν, αλλά επιδεινώνονται από τον πόλεμο στην Ουκρανία, που οδηγεί σε ανεξέλεγκτα επίπεδα τις τιμές των τροφίμων, της ενέργειας, των βιομηχανικών μετάλλων και των πρώτων υλών. Την ίδια στιγμή, έρχονται να προσθέσουν κινδύνους οι ανεπιθύμητες παρενέργειες όσων μέτρων στήριξης επιστράτευσαν οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο, με κύρια την εκτόξευση του δανεισμού και του ιδιωτικού χρέους. Παράλληλα, τα νέα κύματα της πανδημίας στη χώρα από την οποία ξεκίνησε απειλούν ξανά να επιβραδύνουν τη δεύτερη οικονομία στον κόσμο, το «εργαστήριο του κόσμου» όπως αποκαλείται εδώ και πολλά χρόνια η Κίνα, με όσα μπορεί να συνεπάγεται αυτό σε παγκόσμιο επίπεδο. Και την ίδια στιγμή φαίνεται πως η πανδημία αφήνει μόνιμα τα σημάδια της στην αγορά εργασίας, κρατώντας για πάντα εκτός εργασίας ένα σημαντικό τμήμα του εργατικού δυναμικού, συχνά το πιο έμπειρο και πιο χρήσιμο. Ετσι, η παγκόσμια οικονομία μοιάζει να πάσχει από τη δική της long COVID, μην μπορώντας να αφήσει πίσω της τις συνέπειες της πανδημίας και των lockdowns αλλά και τις ανεπιθύμητες παρενέργειες των μέτρων στήριξης.
Τροχοπέδη για την ανάκαμψη η μεγάλη αύξηση του ιδιωτικού χρέους.
Ανάμεσα στις παθογένειες που εγκυμονούν κινδύνους για το μέλλον πολλών οικονομιών συγκαταλέγεται η κυριότερη παρενέργεια των πλέον ευεργετικών πολιτικών στήριξης που παρείχαν οι κυβερνήσεις σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις στη διάρκεια της πανδημίας. Ο λόγος για τη σημαντική αύξηση του ιδιωτικού χρέους, αναπόφευκτο συνεπακόλουθο του εκτεταμένου δανεισμού που ενθάρρυναν τα μέτρα στήριξης.
Τους κινδύνους αυτούς σκιαγράφησε ανάγλυφα στις αρχές της εβδομάδας το ΔΝΤ, ανακοινώνοντας πως χάρη στα μέτρα στήριξης και στα χαμηλά έως και αρνητικά επιτόκια τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις αντεπεξήλθαν στη δίνη της πανδημίας, αλλά παράλληλα συσσώρευσαν ένα δυσθεώρητο χρέος, αυξημένο κατά 13% μέσα σε ένα χρόνο. Είναι αυτονόητο ότι τα οικονομικά ασθενέστερα νοικοκυριά και οι ευάλωτες και προβληματικές επιχειρήσεις θα δυσκολευτούν να εξυπηρετήσουν τα χρέη που έχουν συγκεντρώσει. Δεδομένου ότι οι συνθήκες δεν αναμένεται να διευκολύνουν την εξυπηρέτηση των ιδιωτικών χρεών, καθώς τα επιτόκια αυξάνονται παγκοσμίως, τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος αναμένεται να μειώσουν τις καταναλωτικές δαπάνες και οι επιχειρήσεις τις επενδύσεις τους. Αυτού του είδους οι περικοπές, όμως, θα λειτουργήσουν ως τροχοπέδη στην ανάκαμψη των οικονομιών, επιβραδύνοντας τον ρυθμό ανάπτυξής τους. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, μπορεί να αφαιρέσουν 0,9 εκατοστιαία μονάδα από την ανάκαμψη των ανεπτυγμένων οικονομιών, ενώ το ποσοστό αυτό μπορεί να φτάσει στο 1,3% όταν πρόκειται για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες.
Βαθιά τα σημάδια της πανδημίας στην αγορά εργασίας
Η πανδημία αφήνει βαθιά τα σημάδια της στις αγορές εργασίας, αφού πρώτα προκάλεσε το πρωτοφανές φαινόμενο της «μεγάλης παραίτησης» κατά κύριο λόγο στις ΗΠΑ αλλά και σε ορισμένες μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Πολλοί εργαζόμενοι δεν θα επιστρέψουν ποτέ στις θέσεις εργασίας τους, όπως προκύπτει από πρόσφατες έρευνες που φέρουν σημαντικό αριθμό όσων αποχώρησαν να μην επιθυμούν την επιστροφή τους σε επαγγελματικές δραστηριότητες.
Η μαζική αποχώρηση εργαζομένων από τις θέσεις εργασίας τους στη διάρκεια των πρώτων κυμάτων της πανδημίας οφειλόταν άλλοτε στον φόβο της μόλυνσης και άλλοτε στην ελπίδα της ανεύρεσης καλύτερης απασχόλησης και καλύτερου τρόπου ζωής. Ο όρος «μεγάλη παραίτηση» που χαρακτήρισε το πρωτοφανές αυτό φαινόμενο αφορούσε όλα τα κλιμάκια της εργασίας, από τις κακοπληρωμένες χειρωνακτικές εργασίες και τους ανθρώπους μεγάλης ηλικίας με επισφαλή υγεία μέχρι τις απαιτητικές νέες γενιές με τους μεταπτυχιακούς τίτλους και τις μεγάλες επαγγελματικές φιλοδοξίες.
Πρόσφατη έρευνα που εκπόνησαν τον τελευταίο χρόνο οικονομολόγοι του Πανεπιστημίου Stanford μιλάει για τη «long κοινωνική απόσταση», αυτήν που αποφάσισαν να κρατήσουν τουλάχιστον 3 εκατομμύρια Αμερικανοί από αυτούς που εγκατέλειψαν τις θέσεις εργασίας τους στη διάρκεια της πανδημίας, καθώς δηλώνουν πως δεν προτίθενται να επανέλθουν στις προ πανδημίας δραστηριότητές τους. Κάποιοι εξ αυτών είναι γυναίκες χωρίς εξειδίκευση που απασχολούνταν σε κακοπληρωμένες εργασίες. Κάποιοι άλλοι όμως ανήκουν στην τυχερή κατηγορία όσων είδαν την αξία της περιουσίας τους να αυξάνεται με την άνοδο των τιμών των ακινήτων και το ράλι των χρηματιστηρίων. Μιλώντας για το θέμα στην αμερικανική εφημερίδα Wall Street Journal ο Νίκολας Μπλουμ, οικονομολόγος του Στάνφορντ και μεταξύ των ερευνητών που εκπόνησαν τη σχετική έρευνα, τονίζει πως «όλα δείχνουν ότι δεν υπάρχει αλλαγή στις κοινωνικές αποστάσεις και αυτή η αποχώρηση εργαζομένων από την αγορά εργασίας ενδέχεται να έχει μεγάλη διάρκεια».
Προηγούμενη έρευνα για το ίδιο θέμα στην Ευρώπη αποκαλύπτει πως σημαντική μερίδα εκείνων που δεν πρόκειται να επιστρέψουν στις εργασίες τους είναι οι έμπειροι υπάλληλοι από 55 ετών και άνω. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της Βρετανίας, όπου καταγράφεται ότι το ποσοστό των εργαζομένων άνω των 50 ετών μειώθηκε δύο φορές περισσότερο από εκείνο της ηλικιακής κατηγορίας από 25-49 ετών. Οπως επισημαίνουν αναλυτές, αυτό οξύνει το πρόβλημα βιωσιμότητας των συνταξιοδοτικών ταμείων που απασχολεί τις τελευταίες δεκαετίες σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Σε ό,τι αφορά τις επιχειρήσεις, οικονομολόγοι και αναλυτές της αγοράς εργασίας επισημαίνουν ότι μειώνει τις επιλογές πολλών εργοδοτών, ενώ τους στερεί το πιο έμπειρο τμήμα του προσωπικού τους που αξιοποιούσε την εμπειρία του εκτός των άλλων και για τη γρήγορη και αποτελεσματική εκπαίδευση των νεοπροσληφθέντων.
Προϋποθέσεις στασιμοπληθωρισμού από το κοκτέιλ κορωνοϊού και πολέμου
Η συνισταμένη των προβλημάτων που δημιούργησε η πανδημία και του πλήγματος που καταφέρει ο πόλεμος στην παγκόσμια οικονομία είναι πιθανόν να είναι ένας στασιμοπληθωρισμός, ένα από τα σενάρια που φοβίζουν περισσότερο τις ανεπτυγμένες οικονομίες. Από το ΔΝΤ μέχρι τους ανεξάρτητους οικονομολόγους και τις μεγάλες επενδυτικές τράπεζες, πυκνώνουν διαρκώς οι προειδοποιήσεις ότι επίκειται επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης, με τους ρυθμούς αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ να μην υπερβαίνουν το 3,6% τόσο φέτος όσο και το επόμενο έτος. Κι ενώ επιβραδύνονται οι ρυθμοί ανάπτυξης, παράλληλα επιταχύνεται επιθετικά ο πληθωρισμός, που εκτιμάται πως ως μέσος όρος παγκοσμίως θα φτάσει τουλάχιστον το επίπεδο του 5% στη διάρκεια του έτους, με υψηλότερα τα αντίστοιχα ποσοστά σε ΗΠΑ και Ευρωζώνη.
Η κατάσταση ενδέχεται, άλλωστε, να επιδεινωθεί ταχύτατα καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται και κανείς δεν γνωρίζει σε τι χρονικό ορίζοντα μπορεί να φτάσει. Η κλιμάκωσή του οδηγεί σε περαιτέρω άνοδο τις τιμές των τροφίμων, των καυσίμων και των πρώτων υλών, ενώ οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας εγκυμονούν μείζονες κινδύνους για τις ίδιες τις χώρες της Ευρώπης που εξαρτώνται από τον ενεργειακά πλούσιο γείτονά τους. Ηδη η ανησυχία είναι διάχυτη στη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, τη Γερμανία, που αντιμέτωπη με πολιτικές πιέσεις βλέπει με τρόμο το ενδεχόμενο να μείνει χωρίς τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες και να βυθιστεί στην ύφεση, αφήνοντας τις βιομηχανίες της αδρανείς λόγω έλλειψης ενέργειας. Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας επιλογής θα είναι, άλλωστε, δυσβάσταχτες για όλη την Ευρώπη, που σπεύδει να εξασφαλίσει εναλλακτικούς προμηθευτές ενέργειας ενδεχομένως με πολύ μεγαλύτερο κόστος. Ανησυχία για τις επιπτώσεις ενός γενικευμένου εμπάργκο κατά των ρωσικών υδρογονανθράκων εκφράζει, εξάλλου, και το ΔΝΤ και προειδοποιεί πως κάτι τέτοιο θα οδηγήσει σε περαιτέρω εκτόξευση των τιμών της ενέργειας και επιτάχυνση του πληθω-
ρισμού παγκοσμίως.
Και την ίδια στιγμή όλα δείχνουν πως η πολιτική της μηδενικής ανοχής στον κορωνοϊό, που επιμένει να εφαρμόζει η Κίνα, οδηγεί σε επιβράδυνση της ανάπτυξής της, επιβαρύνει περαιτέρω την παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα και εγκυμονεί για μία ακόμη φορά κινδύνους για την παγκόσμια οικονομία. Μέσα στην εβδομάδα δόθηκαν στη δημοσιότητα στοιχεία που φέρουν τη δεύτερη οικονομία του κόσμου να σημειώνει ανάπτυξη 4,8% το πρώτο τρίμηνο υπερβαίνοντας τις προβλέψεις των οικονομολόγων. Ολα δείχνουν, όμως, πως σύντομα η πορεία της οικονομίας θα πληρώσει το τίμημα των ακραίων lockdowns σε εμπορικές μητροπόλεις της όπως η Σαγκάη και η Σεντζέν, και θα επιβραδυνθεί σημαντικά. Οι μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες, από την UBS μέχρι τη Nomura, αλλά και το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα προεξοφλούν επιβράδυνση της Κίνας σε ρυθμούς κάτω του 4% εξαιτίας του νέου κύματος της πανδημίας και των ακραίων περιοριστικών μέτρων. Η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας επιχειρεί να τονώσει την οικονομία με σειρά επιθετικών μέτρων που, ωστόσο, αναμένεται να έχουν περιορισμένο αντίκτυπο στην οικονομία της όσο η χώρα πλήττεται από την πανδημία και αναγκάζεται να αναστέλλει την οικονομική δραστηριότητα. Και την Πέμπτη, για πρώτη φορά από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, το ΔΝΤ έστρεψε την προσοχή της παγκόσμιας οικονομικής κοινότητας αλλού, όταν έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου προειδοποιώντας πως μια παρατεταμένη επιβράδυνση της Κίνας λόγω της πανδημίας θα έχει συνέπειες και στην παγκόσμια οικονομία.
Μεγάλη αύξηση
Εκφράζοντας ανησυχία για τις σοβαρότατες επιπτώσεις που ενδεχομένως θα έχει στο μέλλον μία από τις παρενέργειες των προγραμμάτων στήριξης, η θεαματική αύξηση κατά 13% που σημείωσε το ιδιωτικό χρέος στη διάρκεια του πρώτου έτους της πανδημίας, το ΔΝΤ τόνισε πως ήταν μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Ανασφάλεια
Η Αμερικανίδα υπουργός Οικονομικών, Τζάνετ Γέλεν, υπογράμμισε προ ημερών πως ο πόλεμος στην Ουκρανία επέτεινε την «ήδη μεγάλη» ανασφάλεια που επικρατούσε στον κόσμο σε ό,τι αφορά τις προμήθειες τροφίμων και τόνισε πως η εκτόξευση των τιμών των βασικών ειδών διατροφής έχει προκαλέσει περαιτέρω επιτάχυνση του πληθωρισμού.
«Καμπανάκι»
Διαπιστώνοντας πως οι οικονομικές παθογένειες της πανδημίας παγιώνονται από τον πόλεμο, ο Εσουάρ Πρασάντ, υψηλόβαθμο στέλεχος του Ιδρύματος Brookings, προειδοποίησε πως υπάρχει κίνδυνος το 2022 να αποτελέσει «μια τρομερή περίοδο γεωπολιτικών ανακατατάξεων, επίμονου εμφράγματος στην εφοδιαστική αλυσίδα και αστάθειας στις αγορές, και όλα αυτά εν μέσω επιταχυνόμενου πληθωρισμού».
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr