Υστερα από σχεδόν ένα μήνα εντατικών διαβουλεύσεων και αντιπαραθέσεων με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ισπανία και η Πορτογαλία πήραν το πράσινο φως για να βάλουν πλαφόν στις τιμές του φυσικού αερίου και δι’ αυτού να συγκρατήσουν τις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος.
Πρόκειται για την πιο ριζοσπαστική προσπάθεια ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να περιορίσουν το ράλι στο ενεργειακό κόστος που πυροδότησε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Η επόμενη προσπάθεια θα είναι αυτή της Ελλάδας, η οποία έχει σχεδιάσει παρόμοιο σύστημα επιβολής πλαφόν στις τιμές λιανικής και χονδρικής στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, με στόχο να εφαρμοστεί από τον Ιούλιο. Η Αθήνα προσδοκά πως το σχέδιο θα εγκριθεί εγκαίρως από την Κομισιόν.
Τα σχέδια αυτά συνιστούν ένα ορόσημο στην ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, αφού ουσιαστικά χορηγείται άδεια παραβίασης των κανόνων και παρέμβασης στον καθορισμό των τιμών. Κατέστησαν, ωστόσο, αναπόφευκτα μετά την απροθυμία των κρατών-μελών να συμφωνήσουν σε παρεμβάσεις στην ευρωπαϊκή αγορά από κοινού.
Σύμφωνα με το υφιστάμενο σύστημα, το πιο ακριβό καύσιμο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας καθορίζει τη χονδρική τιμή της αγοράς για την ημέρα. Επί του παρόντος αυτό είναι το αέριο, παρόλο που χρησιμοποιείται για λιγότερο από το ένα τρίτο της παραγωγής ρεύματος στην Ισπανία και ακόμη λιγότερο στην Πορτογαλία.
Ενώ οι ευρωπαϊκές τιμές του φυσικού αερίου έχουν υποχωρήσει από τα επίπεδα ρεκόρ που σημειώθηκαν τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου στην Ουκρανία, εξακολουθούν να παραμένουν υψηλές. Το συμβόλαιο αναφοράς διαπραγματεύεται κοντά στα 100 ευρώ ανά μεγαβατώρα, περίπου τέσσερις φορές υψηλότερα σε σύγκριση με ένα χρόνο νωρίτερα.
Η επόμενη προσπάθεια θα είναι αυτή της Ελλάδας, η οποία έχει σχεδιάσει παρόμοιο σύστημα επιβολής πλαφόν στις τιμές λιανικής και χονδρικής στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Η συμφωνία για ανώτατο όριο τιμών έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία για την Ισπανία από ό,τι για την Πορτογαλία, όπου οι τιμές του φυσικού αερίου επηρεάζουν μόνο ένα μικρό αριθμό καταναλωτών.
Ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Πέδρο Σάντσεθ, προσπάθησε αρχικά να κερδίσει υποστήριξη όλων των Ευρωπαίων ομολόγων του, προκειμένου να αναθεωρηθεί ολόκληρο το πλαίσιο της ευρωπαϊκής αγοράς χονδρικής, υποστηρίζοντας ότι δημιουργήθηκε σε μια εποχή που στόχος ήταν να υποστηριχθεί η διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Αυτές οι διπλωματικές προσπάθειες τελικά απέτυχαν. Στο τέλος, ο Σάντσεθ συμφώνησε με μια προσωρινή εξαίρεση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας από τους κανόνες της κοινής ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, με το επιχείρημα ότι η Ιβηρική Χερσόνησος έχει περιορισμένες διασυνδέσεις με το υπόλοιπο ευρωπαϊκό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και, ως εκ τούτου, μπορεί να θεωρηθεί «ενεργειακό νησί».
Η πρωτοβουλία έχει αντιμετωπιστεί με επιφυλάξεις από πολλές κυβερνήσεις της Βόρειας Ευρώπης, καθώς και από μια ομάδα επιχειρήσεων κοινής ωφελείας, συμπεριλαμβανομένης της Iberdrola, της μεγαλύτερης της Ισπανίας. Η Iberdrola έχει πει ότι ανώτατα όρια τιμών θα πρέπει να εφαρμόζονται σε ολόκληρη την Ευρώπη, ενώ η κατ’ εξαίρεσιν παρέκκλιση για δύο μόνο χώρες κινδυνεύει να υπονομεύσει την κοινή αγορά.
Η ισπανική κυβέρνηση θεωρεί τα ανώτατα όρια τον ευκολότερο τρόπο για να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό, ο οποίος διαμορφώθηκε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, στο 8,3%, τον Απρίλιο.
Ως προς το ελληνικό σχέδιο, κυβερνητικοί παράγοντες αισιοδοξούν πως θα «περάσει» από την Κομισιόν, καθώς έχει μια ουσιαστική διαφορά σε σχέση με αυτό της Ισπανίας: δεν επηρεάζει την οριακή τιμή συστήματος. Δηλαδή το Χρηματιστήριο Ενέργειας θα εξακολουθεί να λειτουργεί όπως σήμερα, να εκκαθαρίζει τις συναλλαγές βάσει της υψηλότερης τιμής ώστε να μην παραβιάζονται το διασυνοριακό εμπόριο και το ενιαίο ευρωπαϊκό μοντέλο. Οι παραγωγοί ωστόσο θα πληρώνονται με βάση άλλη τιμή, καθορισμένη με βάση το κόστος ανά καύσιμο (λιγνίτες, νερά, αέριο, ΑΠΕ). Η τιμή πώλησης του ρεύματος από τους προμηθευτές στους πελάτες τους θα διαμορφώνεται από τη μέση τιμή αμοιβής των ηλεκτροπαραγωγών, προσαυξημένη κατά τα λειτουργικά κόστη τους κι ένα περιθώριο κέρδους. Ωστόσο, θα χρεώνουν στους οικιακούς πελάτες μια τιμή 30% υψηλότερη (και 40% για τους βιομηχανικούς) από αυτή που ίσχυε προ κρίσης. Τη διαφορά στους προμηθευτές θα την πληρώνει το κράτος. Παρά την αισιοδοξία των τεχνοκρατών του υπ. Ενέργειας, παράγοντες της αγοράς θεωρούν πως θα χρειαστεί πολλή διαπραγμάτευση με την Κομισιόν για να οριστικοποιηθεί το σχήμα.