Η ραγδαία άνοδος του πληθωρισμού τους τελευταίους μήνες αποτελεί διεθνές φαινόμενο που οφείλεται, μεταξύ άλλων, στις μεγάλες ανατιμήσεις των προϊόντων ενέργειας, τροφίμων και πρώτων υλών. Κάποιες από τις αιτίες των ανατιμήσεων αυτών είναι γνωστές και περιλαμβάνουν: α) τις συνεχιζόμενες δυσλειτουργίες στις μεγάλες εφοδιαστικές αλυσίδες της Κίνας και άλλων ασιατικών χωρών και β) τη μεγάλη πτώση των εξαγωγών σιτηρών και πρώτων υλών από την Ουκρανία λόγω του ρωσοουκρανικού πολέμου. Σε κάθε περίπτωση, το νέο περιβάλλον ενέχει μεγάλους κοινωνικούς και οικονομικούς κινδύνους. Το ενδεχόμενο επισιτιστικής κρίσης για τα πιο αδύναμα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού αποτελεί ένα εξ αυτών. Αλλο κρίσιμο ερώτημα που εγείρεται στην τρέχουσα συγκυρία είναι εάν οι προαναφερθείσες προκλήσεις μπορούν να αντιμετωπισθούν επαρκώς από το υφιστάμενο μείγμα δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής στην πλειονότητα των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων οικονομιών. H απλή απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι αρνητική σε ένα περιβάλλον όπου το ισοζύγιο ανάπτυξης – πληθωρισμού έχει σαφώς επιδεινωθεί. Για να είμαστε πιο ακριβείς, ο στασιμοπληθωρισμός δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί επαρκώς χωρίς το σοβαρό ενδεχόμενο μεγάλων παράπλευρων απωλειών. Οι απώλειες αυτές μπορούν να πάρουν τη μορφή χαμηλότερων ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης (ή ακόμα και ύφεσης) και υψηλότερης ανεργίας.
Στο περιβάλλον αυτό, το άρθρο αυτό επιχειρεί σύντομες απαντήσεις στα ακόλουθα ερωτήματα:
Πώς διαμορφώνονται οι βραχυμεσοπρόθεσμες προοπτικές της ελληνικής και ευρωπαϊκής οικονομίας;
Είναι το ενδεχόμενο μιας νέας οικονομικής ύφεσης ορατό;
Τέλος, ποια είναι τα επικρατέστερα σενάρια για την πορεία των επιτοκίων της ΕΚΤ και, συνεπώς, των επιτοκίων του εγχώριου τραπεζικού δανεισμού και καταθέσεων;
Ο υψηλός πληθωρισμός δεν αναμένεται να καμφθεί εύκολα και αυτό αυξάνει την πιθανότητα ενός υφεσιακού επεισοδίου το 2023-2024.
Οσον αφορά την εξέλιξη της οικονομικής δραστηριότητας, παρά τις μεγάλες πτωτικές αναθεωρήσεις που έχουν ήδη συντελεστεί, ο κίνδυνος ύφεσης το 2023 (αρνητικός ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ για το σύνολο του έτους) είναι υπαρκτός, με σημαντική πιθανότητα (ενδεχομένως άνω του 50%). Το 2022 αναμένεται έτος με θετικό πρόσημο στον ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ της Ευρωζώνης (και της Ελλάδας), αλλά αυτό οφείλεται κυρίως σε στατιστικές επιδράσεις.
Οι δύο κυριότερες αιτίες για την αναμενόμενη οικονομική επιβράδυνση σε σχέση με το προηγούμενο έτος είναι: α) Η σύσφιγξη του μείγματος νομισματικής – δημοσιονομικής πολιτικής σε πανευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο (εκτός ελαχίστων εξευρέσεων, όπως π.χ. Κίνα) και β) η μεγάλη άνοδος του πληθωρισμού που πλήττει τα πραγματικά εισοδήματα των νοικοκυριών και τα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεων. Στο μέτωπο του πληθωρισμού, όλα δείχνουν ότι δεν έχουμε ακόμη δει την κορύφωσή του, καθώς, στο καλό σενάριο, αυτή πρόκειται να συντελεστεί στο τελευταίο τρίμηνο του έτους και σε επίπεδα 1-2 ποσοστιαίων μονάδων πέραν του τρέχοντος. Σε κάθε περίπτωση, ο υψηλός πληθωρισμός δεν αναμένεται να καμφθεί εύκολα και αυτό αυξάνει την πιθανότητα ενός υφεσιακού επεισοδίου το 2023-2024, εν μέσω επιθετικής σύσφιγξης της νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ και τη συντριπτική πλειονότητα νομισματικών αρχών του πλανήτη. Για τα παρεμβατικά επιτόκια της ΕΚΤ, οι προθεσμιακές αγορές επιτοκίου τιμολογούν αυτή τη στιγμή σχεδόν πλήρως σωρευτική αύξηση 250 μονάδων βάσης (μ.β.), δηλ. 2,5 ποσοστιαίων μονάδων από τα τρέχοντα επίπεδα έως τον Μάιο του 2023. Οι αυξήσεις που αναμένεται να αποφασιστούν στις επόμενες συνεδριάσεις του συμβουλίου χάραξης νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ είναι οι ακόλουθες: +25 μ.β. τον Ιούλιο, +50 μ.β. τον Σεπτέμβριο, +50 μ.β. τον Οκτώβριο καθώς και αύξηση μεταξύ 25 μ.β. και 50 μ.β. τον Δεκέμβριο. Στο α΄ εξάμηνο του 2023 η ΕΚΤ αναμένεται να συνεχίσει την αύξηση των παρεμβατικών της επιτοκίων, με το βασικό επιτόκιο καταθέσεων (deposit rate) να προσεγγίσει (αν όχι υπερβεί) το άνω περιθώριο του διαστήματος 1%-2% που θεωρείται συμβατό με τον στόχο σταθερότητας τιμών μεσοπρόθεσμα.
Σημειώνεται ότι το επιτόκιο αυτό είναι σήμερα -0,5%. Η εξέλιξη αυτή αναμένεται να συμπαρασύρει ανοδικά και τα επιτόκια δανειοδότησης (σε σχεδόν ισόποση βάση) και καταθέσεων (σε μικρότερο βαθμό) των ελληνικών εμπορικών τραπεζών. Σημειώνεται εδώ ότι η παρούσα συγκυρία χαρακτηρίζεται από ασυνήθιστα υψηλό βαθμό αβεβαιότητας και συνεπώς υπάρχουν μεγάλα περιθώρια δυνητικών αποκλίσεων από το προαναφερθέν κεντρικό σενάριο.
Σε κάθε περίπτωση, η εκρηκτική άνοδος του πληθωρισμού από τις αρχές του έτους και η (προσφάτως αναγγελθείσα) έναρξη ενός νέου κύκλου σύσφιγξης της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ έχουν ήδη οδηγήσει σε νέα μεγάλη διεύρυνση των επιτοκίων και των περιθωρίων απόδοσης των κυβερνητικών ομολόγων των χωρών της περιφέρειας της Ευρωζώνης (π.χ. Ιταλία και Ελλάδα), εξέλιξη που καθιστά δυσχερή την αναχρηματοδότηση του δημοσίου χρέους των χωρών αυτών. Η κατάσταση αυτή έχει ήδη χτυπήσει καμπανάκι κινδύνου στην ΕΚΤ, η οποία αναμένεται να ανακοινώσει τον Ιούλιο νέο μηχανισμό για την αποφυγή μιας νέας κρίσης χρέους στην περιφέρεια της Ευρωζώνης. Πόσο πιθανή είναι όμως μια τέτοια κρίση και ποιοι οι κίνδυνοι που μπορεί να αντιμετωπίσουν υπερχρεωμένες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα; Στο τελευταίο ερώτημα θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε εμπεριστατωμένα με ένα νέο άρθρο στην παρούσα στήλη στο άμεσο μέλλον.
* Ο δρ Πλάτων Μονοκρούσος είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος Hellenic Value Investment Services, σύμβουλος επενδύσεων διεθνών χρηματοοικονομικών οίκων.