Τον Σεπτέμβριο του 2006 (11 μήνες μετά τη σχετική αίτηση ενώπιον του Γραφείου Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης / EUIPO), οι κ. Muhammed Gauher Yaqub και Muhammed Sujah Jioher Yaqub, κάτοικοι Ηνωμένου Βασιλείου, πέτυχαν να κατοχυρώσουν ως Ενωσιακό σήμα (σήμα Ε.Ε.) τη λέξη «Ataturk» για μια σειρά καταναλωτικών προϊόντων ευρείας χρήσης, χωρίς μάλιστα να ασκηθεί οποιαδήποτε ανακοπή.
Τρία χρόνια μετά, το 2009, η Τουρκική Δημοκρατία κατέθεσε αίτηση ακύρωσης, προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι το σήμα Ataturk είναι αντίθετο στη δημόσια τάξη, όπως προβλέπει ο σχετικός Κανονισμός της Ε.Ε. Τον Οκτώβριο του 2011, το Ακυρωτικό Τμήμα του EUIPO απέρριψε την αίτηση ακύρωσης, αναγκάζοντας την Τουρκική Δημοκρατία να ασκήσει προσφυγή. Τελικά, το Συμβούλιο Προσφυγών του EUIPO ακύρωσε το εμπορικό σήμα Ataturk, κρίνοντας ότι ο μέσος Ευρωπαίος καταναλωτής τουρκικής καταγωγής προσβάλλεται από την εμπορική χρήση του, καθώς αναγνωρίζει στο όνομα, ως εθνικό σύμβολο, τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας.
Αυτή η απόφαση δεν θα είχε ληφθεί, αν η νομική της βάση δεν είχε ήδη γίνει δεκτή από το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΓΔΕΕ) σε μια άλλη ιδιαίτερη υπόθεση, εκείνη του «Σοβιετικού οικοσήμου». Συγκεκριμένα, μία εταιρεία με έδρα στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους κατέθεσε ως σήμα της Ε.Ε. το επίσημο οικόσημο της πρώην ΕΣΣΔ (ερυθρός αστέρας και σφυροδρέπανο). Tο σήμα απορρίφθηκε ως αντίθετο στη δημόσια τάξη σε διαδοχικές φάσεις: από τον εξεταστή του EUIPO, το Συμβούλιο Προσφυγών αλλά και από το ΓΔΕΕ. Βαρύνοντα ρόλο σε αυτή την υπόθεση είχε η αντίληψη περί δημοσίας τάξεως στην Ουγγαρία, η οποία βιώνοντας ως βίαιη την επιρροή της πρώην ΕΣΣΔ αντιμετώπιζε τον ερυθρό αστέρα και το σφυροδρέπανο ως «σύμβολα αυταρχισμού».
Είναι λοιπόν, με βάση τα παραπάνω, τα υπηρεσιακά στελέχη του EUIPO και οι δικαστές του ΓΔΕΕ κατά περίπτωση φιλότουρκοι, αντικομμουνιστές ή ακόμη και ανεπαρκείς, όπως έχει αναφερθεί πρόσφατα στην Ελλάδα; Μόνο ένας νομικά αδαής ή λαϊκιστής θα κατέληγε σε αυτό το επικίνδυνο συμπέρασμα. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά, διευκρινίζοντας παράλληλα τους σχετικούς όρους:
α) Ο Τουρκικός Οργανισμός Τουρισμού πέτυχε το 2021, την κατοχύρωση (χωρίς ανακοπή) του εμπορικού σήματος Turkaegean σε έξι κατηγορίες, ως Ενωσιακού, καλύπτoντας έτσι το σύνολο των χωρών-μελών της Ε.Ε., μεταξύ αυτών και την Ελλάδα.
β) Η εγγραφή έγινε από το «Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης», EUIPO (αποκεντρωμένος οργανισμός της Ε.Ε., με έδρα το Alicante της Ισπανίας), ένας από τους αξιολογότερους οργανισμούς διανοητικής ιδιοκτησίας στον κόσμο. Στο EUIPO εργάζονται μόνιμοι και αποσπασμένοι από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δημόσιοι υπάλληλοι, χωρίς βεβαίως να εκπροσωπούν με την παρουσία τους τις χώρες προέλευσής τους: συνεπώς η καταγωγή του εξεταστή είναι απολύτως άσχετη με τις αποφάσεις και ειδικότερα την αποδοχή του Turkaegean.
γ) Ο αρμόδιος εξεταστής διενεργεί ουσιαστικό έλεγχο δεκατριών σημείων και είναι επαρκώς κατηρτισμένος και έμπειρος για αυτό. Σε αντίθεση με όσα έχουν αναφερθεί στον πρόσφατο δημόσιο διάλογο, αυτός δεν έχει την εξουσία να αποφασίσει για ένα σήμα με κριτήριο εάν προϋπάρχει κάποιο άλλο προγενέστερο που ενδεχομένως συνιστά κώλυμα για την αποδοχή του. Με βάση το ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο, αυτό είναι δικαίωμα μόνο του δικαιούχου προγενέστερου σήματος ή δικαιώματος.
δ) Οι αποφάσεις του εξεταστή κρίνονται ενώπιον των αρμοδίων δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων δικαστικών οργάνων του EUIPO (που ενδεχομένως να συντίθενται εν όλω ή εν μέρει από πρόσωπα με μη ελληνική καταγωγή), ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου της Ε.Ε. και σε ανώτατο βαθμό, ενώπιον του Δικαστηρίου της Ε.Ε.
ε) Το EUIPO απολαμβάνει νομικής, διοικητικής και οικονομικής αυτονομίας, οπότε οι αποφάσεις του δεν τελούν υπό την έγκριση της Κομισιόν ή οποιουδήποτε άλλου διοικητικού οργάνου της Ε.Ε. Υπόκεινται μόνο στον δικαστικό έλεγχο της νομιμότητάς τους σε ενωσιακό επίπεδο. Συνεπώς διαπιστώσεις ότι δεν υπήρξε έγκριση από την Κομισιόν ή το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τη συγκεκριμένη κατοχύρωση είναι αληθείς διότι κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται.
στ) Εκπρόσωπος της χώρας μας στο EUIPO είναι τους τελευταίους μήνες ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΝΠΙΔ) που ασκεί δημόσια εξουσία κατά παραχώρηση και εποπτεύεται από τον ΥΠΑΝ.
Στο επίκεντρο της εθνικής επιχειρηματολογίας πρέπει να είναι η έννοια της «δημόσιας τάξης».
Εάν η ελληνική κυβέρνηση σκοπεύει να θεμελιώσει την αίτηση ακύρωσης που πρόκειται να καταθέσει, επικαλούμενη ανεπάρκεια και έλλειψη προσοχής του αρμοδίου εξεταστή, θα βιώσει δυσάρεστες εκπλήξεις κατά την εξέλιξη της νομικής διαδικασίας. Η απόφαση του εξεταστή είναι εσφαλμένη επί της ουσίας και μπορεί να ανατραπεί ενώπιον του ιεραρχικά ανώτερου αρμοδίου οργάνου του EUIPO, με βάση την αίτηση ακύρωσης που θα κατατεθεί στην οποία θα προβάλλονται τεκμηριωμένα και πειστικά τα σφάλματα της απόφασης που έλαβε αυτό το όργανο.
Το EUIPO διαθέτει κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες, παρόλο που δεν αποτελούν δεσμευτικό νομικό κείμενο, αποτυπώνουν την πρακτική του στον τρόπο που αντιμετωπίζει όλα ανεξαιρέτως τα ζητήματα που αφορούν τη γέννηση, τη διάρκεια και τη λήξη ισχύος ενός σήματος της Ε.Ε.
Με βάση αυτές, στο επίκεντρο της εθνικής επιχειρηματολογίας, πρέπει να είναι η έννοια της «δημόσιας τάξης». Καθώς τα σήματα της Ε.Ε. δεν γίνονται αντιληπτά από το ενδιαφερόμενο κοινό εντός Ε.Ε. ως αντίθετα στη δημόσια τάξη με τον ίδιο τρόπο (για γλωσσικούς, ιστορικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς λόγους), το Turkaegean μπορεί να κριθεί άκυρο ακόμη κι αν αυτό αφορά ένα μόνο μέρος των Ευρωπαίων πολιτών ή ένα κράτος-μέλος. Στην υπόθεση του «Σοβιετικού οικοσήμου», το κρίσιμο τμήμα αντιστοιχούσε σε ένα κράτος-μέλος (Ουγγαρία), ενώ στην υπόθεση του Ataturk με το καταναλωτικό κοινό εντός Ε.Ε. τουρκικής καταγωγής, ανεξάρτητα από κρατικά όρια εντός Ε.Ε.
Σε δεύτερο επίπεδο, κριτήριο ακυρότητας είναι και οι γεωγραφικές ενδείξεις.
Η αντίδραση του ελληνικού κράτους δεν μπορεί παρά να εστιάζει στη θέση ότι τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας δεν εξαρτώνται από τους κανόνες δικαίου που εφαρμόζονται στα εμπορικά σήματα και ότι θα προχωρήσει άμεσα στη διαδικασία ακύρωσης του Turkaegean ενώπιον των αρμοδίων αρχών. Παράλληλα, θα ήταν εποικοδομητικό να διαπιστωθεί η οργανωτική αδυναμία έγκαιρης πληροφόρησης για κάθε περίπτωση αίτησης εμπορικού σήματος που είναι αντίθετο με τα εθνικά συμφέροντα της χώρας. Οχι βέβαια στο πλαίσιο ενός υπαλλήλου ενταγμένου σε έναν ευρωπαϊκό οργανισμό αλλά από την πλέον αρμόδια υπηρεσιακή δομή που δεν είναι άλλη από εκείνη του υπουργείου Εξωτερικών.
Ας εκμεταλλευτούμε λοιπόν την αφορμή που μας δίνει το Turkaegean, για να εξοικειωθούν οι πολιτικοί φορείς στην Ελλάδα με την ιδέα ότι τα εμπορικά σήματα (και γενικά η Βιομηχανική Ιδιοκτησία) ολοένα και περισσότερο επηρεάζουν την καθημερινότητα του μέσου καταναλωτή αλλά και του πολίτη όταν σχετίζονται με ζητήματα μείζονος εθνικής σημασίας. Τα προς επίλυση θέματα που αφορούν το δίκαιο των σημάτων να μην παραπέμπονται στο μέλλον, με πρόβλεψη διαδικασιών αμφίβολης αποτελεσματικότητας, όπως η κάκιστη λύση που προκρίθηκε στη Συμφωνία των Πρεσπών.
Το Turkaegean δεν έπρεπε να γίνει δεκτό από το αρμόδιο όργανο του EUIPO και η σχετική απόφαση πρέπει να ανατραπεί, σύμφωνα με τις προβλεπόμενες νομικές διαδικασίες. Στην επίτευξη αυτού του στόχου, το ότι φταίει και ο… Χατζηπετρής, δεν προσφέρει καμία βοήθεια.
* Ο κ. Μανώλης Μεταξάκης είναι LLM, ΜΔΕ, δικηγόρος. Μέλος της Ελληνικής Ομάδας της AIPPI και της TOPC – INTA. Οι απόψεις στο άρθρο είναι προσωπικές.
** Ο κ. Στέφανος Κομνηνός είναι πρώην γ.γ. Εμπορίου, αναλυτής Αγοράς Netrino.