Μια βαθύτερη κατανόηση του τρόπου σκέψης των καταναλωτών σχετικά με την οικονομία θα βοηθούσε τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής να ελέγξουν τον πληθωρισμό, ο οποίος έχει εκτιναχθεί σε πρωτόγνωρα εδώ και δεκαετίες επίπεδα. Τα νοικοκυριά πλέον παγκοσμίως διερωτώνται τι περισσότερο να περιμένουν αναφορικά με αυτόν τον δείκτη για να πληρώσουν τη βενζίνη, τα είδη μπακαλικής και άλλα προϊόντα πρώτης ανάγκης. Να αγοράσουν τώρα αυτό το νέο ψυγείο ή να περιμένουν αργότερα και να διακινδυνεύσουν να δουν την τιμή του να αυξάνεται; Πρέπει να ζητήσουν από το αφεντικό τους αύξηση για να αναπληρώσουν την απώλεια της αγοραστικής τους δύναμης; Οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών και οι οικονομολόγοι καθηγητές πανεπιστημίων βλέπουν τον πληθωρισμό εν μέρει ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Εάν οι καταναλωτές πιστεύουν ότι οι τιμές θα αυξηθούν με ταχύτερο ρυθμό, μπορεί να συμπεριφέρονται με τρόπους που θα τροφοδοτήσουν περισσότερο τον πληθωρισμό, αγοράζοντας ψυγείο ή ζητώντας αύξηση.
Ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Τζερόμ Πάουελ, εξέφρασε αυτή την ανησυχία του σε πρόσφατη συνέντευξη Τύπου, όταν ανακοίνωσε αύξηση κατά μισή μονάδα στο βασικό επιτόκιο του δολαρίου. «Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να δημιουργηθεί μια σπείρα μισθών – τιμών», είπε. «Και δεν μπορούμε να αφήσουμε τις προσδοκίες για τον πληθωρισμό ανεξέλεγκτες». Ειδικότερα, οι ενισχυμένες προβλέψεις για τον πληθωρισμό σε τρία έως πέντε χρόνια δείχνουν πως οι προσδοκίες καθίστανται αβέβαιες και ότι ίσως χρειάζεται αύξηση των επιτοκίων για να διατηρηθεί ο πληθωρισμός υπό έλεγχο. Αυτό εξηγεί, επίσης, γιατί οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν να διαμορφώσουν τις προσδοκίες του κοινού για τις μελλοντικές εξελίξεις. Πράγματι, η επιτυχία των ενεργειών των στελεχών τους βασίζεται σε καθοριστικό βαθμό στην ικανότητά τους να μεταφέρουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα στα νοικοκυριά και να κατευθύνουν τις προσδοκίες τους ανάλογα.
Πόσο καλά, όμως, κατανοούμε τις προσδοκίες των νοικοκυριών; Τα τελευταία δέκα χρόνια πάμπολλες έρευνες έχουν γίνει γι’ αυτό το ζήτημα. Τα βασικά ευρήματά τους κατατείνουν στο ότι τα νοικοκυριά έχουν πολύ διαφορετικές απόψεις για τον πληθωρισμό και τείνουν να τον αντιλαμβάνονται ως υψηλότερο και πιο επίμονο από ό,τι συνήθως. Επιπλέον, οι ατομικές προσδοκίες συσχετίζονται εν πολλοίς με δημογραφικά χαρακτηριστικά, όπως το φύλο, η ηλικία, η εκπαίδευση και η πολιτική τοποθέτηση, ενώ προηγούμενες εμπειρίες, όπως η Μεγάλη Υφεση, μπορούν να επηρεάσουν έντονα τις αντιλήψεις των ανθρώπων. Ωστόσο, τα αποτελέσματα αυτά δεν αναλύουν επαρκώς το πώς δημιουργούνται αυτές οι αντιλήψεις. Σε μια πρόσφατη εργασία, οι συνεργάτες μου και εγώ ζητήσαμε από τους ερωτηθέντες να εξετάσουν τέσσερα υποθετικά σοκ στην οικονομία των ΗΠΑ: μια απότομη αύξηση στις τιμές του αργού λόγω πτώσης της παγκόσμιας προσφοράς, μια αύξηση στους φόρους εισοδήματος, μια αύξηση των δαπανών της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και μια αύξηση του βασικού επιτοκίου.
Οι οικονομολόγοι βλέπουν τον πληθωρισμό εν μέρει ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Οι απαντήσεις τους έδειξαν ότι οι πεποιθήσεις σχετικά με τις επιπτώσεις των οικονομικών κραδασμών ήταν ευρέως αποκλίνουσες, με μεγάλες διαφορές στα δείγματα των νοικοκυριών και των ειδικών και μεταξύ των δύο ομάδων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, νοικοκυριά και ειδικοί διαφώνησαν ακόμη και για το εάν ένα συγκεκριμένο σοκ είχε θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο στον πληθωρισμό και στην ανεργία. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι τα νοικοκυριά κατά μέσον όρο πίστευαν ότι μια αύξηση του βασικού επιτοκίου και του φόρου εισοδήματος θα ενίσχυε τον πληθωρισμό, εν αντιθέσει με την πρόβλεψη για μείωση από τους ειδικούς και τα μοντέλα των οικονομικών εγχειριδίων.
* Ο κ. Κάρλο Πιτσινέλι είναι οικονομολόγος στο Τμήμα Ερευνών του ΔΝΤ. Το άρθρο δημοσιεύεται στο περιοδικό «Χρηματοοικονομικά και Ανάπτυξη» του ΔΝΤ.