Οι οικονομολόγοι νόμιζαν πως ο πληθωρισμός και τα επιτόκια θα παρέμεναν σε χαμηλά επίπεδα για χρόνια. Με την πτώχευση της Silicon Valley Bank, η Wall Street αρχίζει να αναλογίζεται πόσο εσφαλμένη απεδείχθη αυτή η πρόβλεψη. Ο πληθωρισμός αιφνιδίασε οικονομολόγους και πολιτικές ηγεσίες όταν η πανδημία και τα lockdowns οδήγησαν στην εκτόξευσή του. Στην προσπάθειά της να επιβραδύνει την οικονομία και να θέσει υπό έλεγχο τις τιμές, η Fed έχει αυξήσει τα επιτόκια κατά 4,5 εκατοστιαίες μονάδες μέσα στους τελευταίους 12 μήνες. Την επόμενη Τετάρτη, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ενδέχεται να τα οδηγήσει σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα και αυτό το άλμα στο κόστος του δανεισμού καταλαμβάνει εξαπίνης επιχειρήσεις, επενδυτές και νοικοκυριά.
Οι αδύναμες τράπεζες
H Silicon Valley Bank αποτελεί το πλέον ακραίο έως τώρα παράδειγμα χρηματοπιστωτικού ιδρύματος που αιφνιδιάστηκε. Είχε συγκεντρώσει ένα μεγάλο χαρτοφυλάκιο μακροπρόθεσμων ομολόγων, των οποίων η απόδοση ήταν μεγαλύτερη από εκείνη των βραχυπρόθεσμων. Δεν ήταν, όμως, αρκετά μεγάλη ώστε να προστατεύσει το ενεργητικό της έναντι μιας ενδεχόμενης ανόδου των επιτοκίων. Ετσι, όταν έγινε το άλμα των επιτοκίων, διαπίστωσε πως είχε μειωθεί σημαντικά η χρηματιστηριακή αξία των τίτλων στο χαρτοφυλάκιό της. Και ο λόγος είναι πολύ απλός: γιατί να αγοράσει ένας επενδυτής αυτά τα παλαιά ομόλογα και όχι κάποια καινούργια, που προσφέρουν πιο ελκυστικές αποδόσεις;
Αυτές οι ζημίες που βρίσκονται κρυμμένες μέσα στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών οδήγησαν τους επενδυτές να τραπούν σε φυγή και τους καταθέτες σε πανικόβλητες αναλήψεις μετρητών, που έφεραν τη SVB σε κατάρρευση και προκάλεσαν ρίγη σε όλο το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα. Το λάθος της τράπεζας ήταν σοβαρό και τελικά θανατηφόρο, αλλά δεν ήταν μοναδικό στο είδος του. Πολλές τράπεζες διατηρούν διογκωμένα χαρτοφυλάκια μακροπρόθεσμων ομολόγων, των οποίων η αξία έχει μειωθεί σοβαρά μετά την άνοδο των επιτοκίων. Σύμφωνα με στοιχεία της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφάλισης Καταθέσεων, πολλές περιφερειακές τράπεζες σαν τη SVB θα έχουν πρόβλημα καθώς στο σύνολό τους στα τέλη του περασμένου έτους οι αμερικανικές τράπεζες είχαν ήδη ζημίες ύψους 620 δισ. δολ. από τίτλους που έχουν χάσει την αξία τους εξαιτίας της αύξησης των επιτοκίων. Αν συνεκτιμηθούν και οι ενδεχόμενες ζημίες από άλλες αιτίες, συμπεριλαμβανομένων των στεγαστικών δανείων που επιμηκύνθηκαν όταν ήταν χαμηλά τα επιτόκια, οι συνολικές ζημίες μπορεί να φτάσουν σε 1,75 τρισ. δολ., σύμφωνα με οικονομολόγους του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Οι τράπεζες θα μπορούσαν να αναπληρώσουν τις ζημίες αυτές αν αυξηθούν τα έσοδά τους από τις καταθέσεις, αλλά αυτή τη στιγμή κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν μαζικές αναλήψεις καταθέσεων όπως η Silicon Valley Bank.
Οι συνολικές ζημίες των αμερικανικών τραπεζών μπορεί να φτάσουν σε 1,75 τρισ. δολ., σύμφωνα με οικονομολόγους του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.
Οι ρυθμιστικές αρχές ανησυχούν για τους ευρύτερους κινδύνους από την αύξηση των επιτοκίων. Η Fed παρουσίασε την Κυριακή το βράδυ πρόγραμμα δανεισμού, που προσφέρει στις τράπεζες κεφάλαια με αντάλλαγμα τα ομόλογα που έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους. Τα αντιμετωπίζει σαν να είχαν την αρχική τους αξία. Θα δώσει έτσι στις τράπεζες τη δυνατότητα να αποφύγουν προσωρινά την ασφυξία που τους προκαλεί η άνοδος των επιτοκίων. Ακόμη όμως και αν καταφέρει η Fed να αποφύγει τις πτωχεύσεις τραπεζών, οι αυξήσεις των επιτοκίων εγκυμονούν και άλλους κινδύνους, καθώς έχουν καλλιεργηθεί και άλλες παθογένειες στα χρόνια των σχετικά χαμηλών επιτοκίων. Στις ΗΠΑ υπάρχει ένα παλιό ρητό: «Οταν η Fed πατήσει φρένο, κάποιος θα πεταχτεί από το μπροστινό τζάμι του αυτοκινήτου».
Το κραχ του 2008
Η Αμερική έχει όντως γνωρίσει επανειλημμένως περιόδους οικονομικής δυσπραγίας λόγω της αύξησης των επιτοκίων. Ενα άλμα στα επίπεδα των επιτοκίων είχε ως συνέπεια να σκάσει η «φούσκα» των εταιρειών τεχνολογίας στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και να υποχωρήσουν οι τιμές των κατοικιών συνδράμοντας, έτσι, στο κραχ του 2008. Και πολύ πιο παρεμφερής με την τρέχουσα κατάσταση ήταν η ραγδαία αύξηση των επιτοκίων τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, που προκάλεσε οξύτατα προβλήματα στον τομέα του δανεισμού και της αποταμίευσης και αντιμετωπίστηκαν μόνο με την παρέμβαση της κυβέρνησης.
Ο τομέας της τεχνολογίας, για παράδειγμα, επλήγη με τον ίδιο τρόπο φέτος αφού οι επενδυτές απέσυραν τα κεφάλαιά τους από τις μετοχές των εταιρειών του κλάδου. Οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν οι εταιρείες τεχνολογίες έχουν μεταφραστεί σε απολύσεις, καθώς οι επιχειρήσεις μειώνουν το προσωπικό τους και η Meta ανακοίνωσε νέο γύρο απολύσεων μέσα στην εβδομάδα. Κάπως έτσι αναμένεται να λειτουργήσει το σύστημα όταν αυξάνονται τα επιτόκια: Μειώνονται οι προοπτικές ανάπτυξης και γίνεται δυσκολότερη η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων που απολύουν υπαλλήλους τους, η ζήτηση μειώνεται και αποκλιμακώνεται ο πληθωρισμός. Κάποιες φορές, όμως, η επώδυνη αυτή διαδικασία δεν ολοκληρώνεται με αυτόν τον συντεταγμένο και προβλέψιμο τρόπο, όπως προδίδουν όσα έγιναν στο τραπεζικό σύστημα.