Η σταδιακή αποκλιμάκωση της τιμής του φυσικού αερίου δίνει μια ανάσα στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Στο αποκορύφωμα της οικονομικής πίεσης που άσκησε η Ρωσία, πέρυσι τον Αύγουστο, η τιμή στο κεντρικό χρηματιστήριο της Ευρώπης (TTF) έφθασε τα 340 ευρώ η μεγαβατώρα. Τώρα, λίγους μήνες μετά, η τιμή έχει πέσει πια στα 40 ευρώ, ενώ οι προβλέψεις δείχνουν ότι οι τιμές που ζήσαμε το 2022 μάλλον αποτελούν παρελθόν.
Η μείωση των τιμών οφείλεται σε πολλά αίτια. Η κατανάλωση του αερίου στην Ευρώπη έπεσε 13% το 2022. Αυτό ήταν αποτέλεσμα τεσσάρων δυναμικών. Πρώτον, ο ήπιος χειμώνας περιόρισε τις ανάγκες για ζέσταμα χώρων. Δεύτερον, μεγάλες βιομηχανίες χρησιμοποίησαν εναλλακτικά καύσιμα, όπως το πετρέλαιο. Τρίτον, περιορίστηκε η παραγωγή από τις ενεργοβόρες βιομηχανίες, χωρίς, παρ’ όλα αυτά, να πέσει ο πανευρωπαϊκός δείκτης βιομηχανικής παραγωγής. Και τέταρτον, οι καταναλωτές άλλαξαν τη συμπεριφορά τους.
Η Ευρώπη κατάφερε να αντικαταστήσει το ρωσικό αέριο με το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), ενώ οι ευρωπαϊκές αποθήκες αερίου έχουν τώρα πληρότητα πάνω από 50% (στο τέλος Μαρτίου η πληρότητα είναι συνήθως στο 33%). Αν και εγκυμονούν πάντα κίνδυνοι για το μέλλον, ο φόβος επάρκειας εφοδιασμού έχει ουσιαστικά παρέλθει για τον φετινό χειμώνα, ενώ τα επαρκή αποθέματα στις αποθήκες μας προετοιμάζουν και για τον επόμενο. Διανύουμε πλέον μια νέα φάση στην ενεργειακή κρίση.
Η μείωση της τιμής του φυσικού αερίου συμπίπτει βέβαια και με την επιβολή ενός πλαφόν στα χρηματιστήρια της Ευρώπης. Η απόφαση για το πλαφόν πάρθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2022, αλλά το χρονικό του πλαφόν ξεκίνησε στις αρχές Σεπτεμβρίου, όταν η Κομισιόν οργάνωσε ένα τεχνικό σεμινάριο με σκοπό τη σύγκληση των απόψεων (η Ελλάδα ήταν μία από τις τρεις χώρες που κλήθηκαν να παρουσιάσουν τις απόψεις τους). Στο τέλος Σεπτεμβρίου, με κομβικό ρόλο της Ελλάδας, εστάλη επιστολή από τους υπουργούς Ενέργειας 15 κρατών-μελών, ζητώντας από την επίτροπο Σίμσον μια νομοθετική πρόταση για το πλαφόν. Ηταν η πρώτη φορά που φάνηκε ξεκάθαρος συνασπισμός υπέρ του πλαφόν από έναν συνδυασμό χωρών που μπορούσαν να το υπερψηφίσουν με ειδική πλειοψηφία. Η τιμή του TTF τότε ήταν ακόμη περίπου στα 200 ευρώ.
Ενόψει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Οκτωβρίου 2022, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας δημοσίευσε άρθρο στο Bloomberg επιχειρηματολογώντας υπέρ του πλαφόν. Σε συνδυασμό με διαρκείς διαπραγματεύσεις στο παρασκήνιο, οι πολιτικές αυτές πιέσεις οδήγησαν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να υιοθετήσει την ιδέα του πλαφόν στις 21 Οκτωβρίου. Το μήνυμα ήταν πλέον σαφές: η Ευρώπη ήταν έτοιμη να παρέμβει. Η τιμή του αερίου ήταν ακόμη πάνω από τα 100 ευρώ.
Ακολούθησε στασιμότητα, κατά τη διάρκεια της οποίας η Κομισιόν ετοίμασε την πρότασή της. Για ένα διάστημα φάνηκε ότι το πλαφόν θα μπει πολύ ψηλά, στα 350 ευρώ (και μετά στα 275 ευρώ). Ηταν η μόνη περίοδος όπου οι τιμές σταμάτησαν να πέφτουν. Γρήγορα, όμως, φάνηκε ότι ο κορμός των κρατών υπέρ του πλαφόν ήταν ενωμένος. Με την κλιμάκωση των διαπραγματεύσεων στα τέλη Νοεμβρίου και τις αρχές Δεκεμβρίου και με την τελική απόφαση στις 19 Δεκεμβρίου, οι τιμές άρχισαν μια σταθερή πτωτική πορεία που εξακολουθεί έως σήμερα.
Οι προβλέψεις δείχνουν ότι οι τιμές που ζήσαμε το 2022 μάλλον αποτελούν παρελθόν.
Εκ των υστέρων, είναι φανερό ότι η επιβολή του πλαφόν νωρίτερα θα είχε γλιτώσει την Ευρώπη από δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Είναι επίσης ξεκάθαρο ότι η επιχειρηματολογία της ελληνικής κυβέρνησης επιβεβαιώθηκε από τις εξελίξεις: το πλαφόν δεν διακινδύνευσε την ασφάλεια εφοδιασμού ούτε οδήγησε σε ελλείψεις, ενώ οι φόβοι για αστάθεια στις χρηματαγορές αποδείχθηκαν αβάσιμοι.
Το πλαφόν και η μείωση των τιμών γλίτωσε τη χώρα από πολλά δισ. Ας αναλογιστούμε ότι η Ελλάδα το 2022 κατανάλωσε 56,6 τεραβατώρες φυσικού αερίου. Για κάθε 10 ευρώ που πέφτει η τιμή του αερίου, η χώρα γλιτώνει 566 εκατ. ευρώ στο εμπορικό της ισοζύγιο. Μια μεταβολή 100 ευρώ στην τιμή ισούται με 5,7 δισ. ευρώ εισαγωγές σε ετήσια βάση. Το όφελος για τη χώρα είναι τεράστιο.
Η αποκλιμάκωση της τιμής του αερίου έχει ρίξει και τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας. Το περασμένο καλοκαίρι η τιμή του ηλεκτρισμού στο ελληνικό χρηματιστήριο ξεπερνούσε συχνά τα 400 ευρώ η μεγαβατώρα, ενώ έφτασε έως και τα 700 ευρώ τον Αύγουστο. Τον Μάρτιο του 2023 η μεσοσταθμική τιμή είναι στα 125 ευρώ, ενώ μερικές μέρες έχει πέσει και κάτω από τα 100 ευρώ. Αυτές οι τιμές κάνουν τεράστια διαφορά στο γενικότερο επίπεδο των τιμών και επιβεβαιώνουν επίσης και την ορθότητα της πολιτικής που ακολούθησε η κυβέρνηση να στηρίξει τους πολίτες κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Το πλαφόν δεν έριξε την τιμή του φυσικού αερίου από μόνο του. Αλλωστε ποτέ δεν ήταν αυτός ο στόχος. Ο ρόλος του πλαφόν ήταν να βάλει μια τάξη σε μια αγορά που δυσλειτουργούσε και να δείξει ότι η Ευρώπη δεν θα πληρώσει περισσότερο από όσο χρειάζεται για να εξασφαλίσει τις ποσότητες που της έλειπαν. Ηταν μια διαδικασία και μια στρατηγική που μας γλίτωσε πολλά δισ. Και είναι μια κατάκτηση, που πιθανόν να μας γλιτώσει ακόμη περισσότερα στο μέλλον.
Ο κ. Νίκος Τσάφος είναι ειδικός σύμβουλος του πρωθυπουργού για θέματα ενέργειας.