Η προεκλογική περίοδος αποτελεί συνήθως την ευκαιρία ανάδειξης θεμάτων που αφορούν την κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας.
Το θέμα του τουρισμού πρέπει να αποτελεί μια από τις προτεραιότητες του προεκλογικού διαλόγου, μια που όλοι καμαρώνουν για τις επιδόσεις της βαριάς τουριστικής βιομηχανίας. Βαρύγδουποι τίτλοι όπως «εκρηκτική αύξηση των επισκεπτών στα 30 εκατομμύρια», «πυλώνας της ανάπτυξης ο τουρισμός», δίνουν την αίσθηση μιας ομαλής διαρκούς ανοδικής πορείας του κλάδου.
Τα όποια σύννεφα εμφανίζονται στον ορίζοντα της απασχόλησης, της επάρκειας των υποδομών, της υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας των προορισμών, αλλά και της σχέσης κόστους – ποιότητας των υπηρεσιών, διαλύονται από τον άνεμο της αισιοδοξίας του success story της Ελλάδας παγκοσμίου πρωταθλητή της τουριστικής ζήτησης.
Ισως οι επερχόμενες εκλογές είναι η αφορμή ενός αναστοχασμού που θα αξιολογήσει την πρόοδο και θα διορθώσει τις αδυναμίες και τις αστοχίες, πριν αυτές αντιστρέψουν τη θετική εικόνα του κλάδου.
Εχει η τουριστική ανάπτυξη όρια ή «sky is the limit», όπως παρουσιάζεται μέχρι τώρα ως επικρατούσα εικόνα τόσο στον κλάδο όσο και στην κυβέρνηση αλλά και στην κοινή γνώμη; Και όμως, όπως σε όλες τις δραστηριότητες τα όρια καθορίζονται με κριτήρια κόστους – οφέλους για την οικονομία και την κοινωνία, ούτως ώστε τα οφέλη της τουριστικής ανάπτυξης να μην είναι μικρότερα από τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις.
Σε οικονομικό επίπεδο η τουριστική δραστηριότητα τείνει να επικρατήσει ως μονοκαλλιέργεια εις βάρος άλλων, τόσο του πρωτογενούς όσο και του δευτερογενούς τομέα, αλλά και αυτού των υπηρεσιών. Το φαινόμενο είναι εμφανές στους τουριστικούς προορισμούς τόσο στο κέντρο όσο και στην περιφέρεια. Η προστιθέμενη αξία του τουρισμού βαίνει μειούμενη, αφού η εξυπηρέτησή του στηρίζεται όλο και περισσότερο στις εισαγωγές, της χώρας μη δυναμένης να καλύψει τις ανάγκες της τουριστικής δραστηριότητας σε προϊόντα, πρώτες ύλες, είδη μεταποίησης και εσχάτως σε ανθρώπινο δυναμικό. Ο στόχος της διαρκούς αύξησης των επισκεπτών δεν είναι πανάκεια. Ουκ εν τω πολλώ το ευ.
Στον τομέα των τουριστικών υποδομών –μεταφορικών, αστικών και περιβαλλοντικών– η ανεπάρκεια και ο κορεσμός είναι προφανής.
Σε σχετικό δημοσίευμα με τίτλο «Τα μαύρα νερά της Μυκόνου» («Βήμα» 21.09.2021), είχα επισημάνει τους κινδύνους της υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και της αλλοίωσης της εικόνας της χώρας, η μικροκλίμακα της οποίας συνιστά και την τουριστική μας περιουσία. Το πρόβλημα επιδεινώνεται και επιταχύνεται.
Η πρόσφατη αναφορά στη Μύκονο αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου. Η νέα τάση εκμετάλλευσης ακόμη και των παραθαλάσσιων χαρακτηριστικών χώρων, που οι ψαράδες ξεχείμαζαν τις βάρκες τους –τα λεγόμενα «σύρματα»– «βάζει χέρι» στον αιγιαλό των μικρότερων νησιών του Αιγαίου. Η εκτός σχεδίου δόμηση, νόμιμη και κυρίως παράνομη, αλλοιώνει το χωροταξικό περιβάλλον της χώρας, αφού η Ελλάδα εξελίσσεται στη μόνη χώρα με την παγκόσμια πρωτοτυπία, η εκτός σχεδίου δόμηση να είναι μεγαλύτερη αυτή των εντός σχεδίου οικισμών. Επιτέλους, πόθεν πηγάζει η υποχρέωση του φορολογούμενου πολίτη να πληρώνει για την κάλυψη των αναγκών των εκτός σχεδίου σε μεταφορές, επεξεργασία λυμάτων, ενέργειας; Ακόμη μια στρέβλωση των κανόνων χωροταξικής οργάνωσης μιας σύγχρονης χώρας.
Και τέλος, οι κοινωνικές επιπτώσεις που αφορούν την προϊούσα αλλοίωση του οικιστικού ιστού των μεγάλων πόλεων από την ανεξέλεγκτη αλλαγή χρήσης των περιοχών κατοικίας σε Airbnb, δηλαδή τουριστικών καταλυμάτων. Και αν αυτή η περιορισμένη δραστηριότητα της ανταλλακτικής οικονομίας ξεκίνησε ως μια πρόσθετη ενίσχυση του εισοδήματος των μικροϊδιοκτητών, σήμερα έχει περάσει στα χέρια εταιρειών real estate και facilities management.
Οι πόλεις, με παράδειγμα την Αθήνα, χάνουν το χρώμα τους και τη συνοχή τους, ενώ το πρόβλημα της στέγης γίνεται εκρηκτικό, με προφανείς επιπτώσεις στις πληθωριστικές πιέσεις αλλά και την αύξηση των ανισοτήτων.
Στη δεκαετία του ’80 η ρήση του Α. Παπανδρέου «δεν θα γίνουμε –μόνο– γκαρσόνια της Ευρώπης» μπορεί σήμερα να ορίσει τη διαφορά μεταξύ της τουριστικής ανάπτυξης και της τουριστικής αποικίας. Προβλέπουμε και σχεδιάζουμε δύο έννοιες που δεν αποτελούν τα δυνατά σημεία του λαού μας.
Ο κ. Τάσος Χωμενίδης είναι πολιτικός μηχανικός.