Η οικονομική ανάπτυξη των κρατών προϋποθέτει την οικονομική μεγέθυνσή τους, δηλαδή την αύξηση της αξίας του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος τους (ΑΕΠ). Χωρίς οικονομική μεγέθυνση είναι αδύνατη η διεθνής κοινότητα να επιτύχει τους βασικούς στόχους της βιώσιμης παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης, όπως αυτοί οι στόχοι διατυπώνονται από τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών και αφορούν, μεταξύ άλλων, τη μείωση –αν όχι εξάλειψη– της παγκόσμιας φτώχειας, την ενεργειακή μετάβαση και την καταπολέμηση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής.
Στις 8 Ιουνίου 2023 η Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Eurostat) δημοσίευσε τα οικονομικά αποτελέσματα της Ευρωζώνης για το πρώτο τρίμηνο του 2023. Σύμφωνα με τη Eurostat, η αξία του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος στην Ευρωζώνη αυξήθηκε μόλις 0,1% συγκριτικά με το προηγούμενο τρίμηνο (τέταρτο τρίμηνο του 2022). Αντίστοιχα, η απασχόληση στην Ευρωζώνη αυξήθηκε μόλις 0,6%. Υπενθυμίζουμε ότι το τέταρτο τρίμηνο του έτους 2022 η ανάπτυξη στην Ευρωζώνη ήταν αρνητική: -0,1%, που σημαίνει ότι για δύο συνεχή τρίμηνα, αθροιστικά, η Ευρωζώνη είχε μηδενική οικονομική μεγέθυνση. Οι μόνες χώρες που είχαν θετική οικονομική μεγέθυνση ήταν η Πολωνία, η Πορτογαλία και το Λουξεμβούργο, ενώ οι υπόλοιπες χώρες είχαν μηδενική αν όχι αρνητική ανάπτυξη. Ιρλανδία, Ολλανδία, Λιθουανία κατέγραψαν τις μεγαλύτερες μειώσεις. Η Ελλάδα είχε μείωση της οικονομικής μεγέθυνσής της το πρώτο τρίμηνο του 2023 κατά -0,2%. Σύμφωνα με τα παραπάνω επίσημα στοιχεία, η οικονομία της Ευρωζώνης εισέρχεται σε κατάσταση ύφεσης και πιθανής πορείας προς οικονομική συρρίκνωση.
Τα μηνύματα που στέλνουν όλοι οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί δεν είναι αισιόδοξα για την απόδοση της παγκόσμιας οικονομίας τα επόμενα χρόνια. Πρόσφατη μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας (2023) με θέμα: «Falling Long Term Growth. Prospects, Trends, Expectations and policies» προβλέπει τη δεκαετία 2023-2033, το μέγεθος της μέσης ετήσιας παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης να περιορίζεται μόλις στο 2%, ποσοστό σημαντικά μικρότερο από το μέσο ετήσιο ποσοστό (2,6%) της περιόδου των διαδοχικών παγκόσμιων κρίσεων της δεκαετίας 2011-2021 (η οικονομική κρίση στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ- Κίνας, η πανδημία, η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη).
Tο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τον Απρίλιο του 2023 στην ετήσια έκθεσή του, είχε προειδοποιήσει ότι εισερχόμαστε σε μια περίοδο στην οποία η οικονομική μεγέθυνση θα είναι χαμηλή συγκριτικά με τα ιστορικά στοιχεία του ετήσιου ρυθμού της μέσης ετήσιας μεγέθυνσης της παγκόσμιας οικονομίας (IMF Economic Outlook April 2023). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι θα είναι αυξημένοι, καθώς ο στόχος όλων των κεντρικών τραπεζών για ετήσιο πληθωρισμό, όχι μεγαλύτερο της τάξεως του 2%, θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Και η δημοσιονομική πολιτική θα είναι δύσκολο να βοηθήσει στην ανάκαμψη της οικονομίας, καθώς πλέον εισέρχεται σε μια περίοδο προσπάθειας μείωσης των ελλειμμάτων και της διαχείρισης του αυξημένου δημόσιου χρέους λόγω της πανδημίας.
Τα μηνύματα που στέλνουν όλοι οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί δεν είναι αισιόδοξα για την απόδοση της παγκόσμιας οικονομίας τα επόμενα χρόνια.
Η αυστηρή νομισματική πολιτική των κεντρικών τραπεζών, με τη διαδοχική αύξηση των επιτοκίων, δοκιμάζει τις αντοχές των τραπεζών και την ικανότητα διαχείρισης των χαρτοφυλακίων τους σε επενδύσεις χρεογράφων (κρατικά και ιδιωτικά ομόλογα) και την έκθεσή τους σε μακροχρόνια δάνεια (στεγαστικά, επαγγελματικά, κατασκευαστικά κ.λπ.). Οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες αναμένεται να συνεχίσουν την αυστηρή νομισματική πολιτική και τα επόμενα χρόνια, επηρεάζοντας τη ρευστότητα των επιχειρήσεων, τη διάθεση χρήματος στην οικονομία, την εξυπηρέτηση και την επαναχρηματοδότηση των ήδη εκτελεστέων δανείων και φυσικά την επαναχρηματοδότηση του δημόσιου χρέους, roll over. (IMF Global Financial Stability Report IMF April 2023).
Σε αυτό το πλαίσιο της οικονομικής αβεβαιότητας η διαχείριση της οικονομικής πολιτικής των κρατών θα είναι ιδιαίτερα προσεκτική. Από την οικονομική θεωρία γνωρίζουμε ότι το πραγματικό διατραπεζικό επιτόκιο (r) πρέπει να κινείται σε χαμηλότερα επίπεδα του ετήσιου πραγματικού ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης (g) της οικονομίας, για να μειώνεται το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος και για να είναι ανθεκτική η πραγματοποιήσιμη οικονομική μεγέθυνση (Gina Gopinath, IMF May 2023). Πώς όμως επιτυγχάνεται η αύξηση της (πραγματικής) οικονομικής μεγέθυνσης υπό αυτές τις συνθήκες; Με δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις που αυξάνουν την παραγωγικότητα του κεφαλαίου και την παραγωγικότητα της εργασίας. Με την αποδοτική χρήση των διαθέσιμων κεφαλαίων από τον τραπεζικό τομέα και την κεφαλαιαγορά.
Για τους παραπάνω λόγους απαιτείται η σύνεση στον σχεδιασμό και την εφαρμογή σχεδίων ανάπτυξης της οικονομίας (συμπεριλαμβανομένων και των εθνικών σχεδίων για την ενεργειακή μετάβαση) και η αποτελεσματική διαχείριση του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους. Η βασική οικονομική πολιτική των κυβερνήσεων οφείλει να είναι η αύξηση της παραγωγικότητας του επενδυμένου κεφαλαίου με τελικό στόχο όχι μόνο την οικονομική μεγέθυνση του ΑΕΠ, αλλά και την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία.
Ο κ. Βασίλειος Π. Πανουσόπουλος είναι οικονομολόγος – διεθνολόγος, ειδικός επιστήμονας της δημόσιας διοίκησης στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΑΕΥ).
