Το εμπόριο εκπομπών άνθρακα –πολύτιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής για κάποιους, αμφιλεγόμενο για άλλους– ανοίγει τον δρόμο για την εκμετάλλευση της Αφρικής, οδηγώντας σε μια νέου τύπου αποικιοκρατία.
Τα δικαιώματα σε τεράστιες εκτάσεις αφρικανικών δασών πωλούνται σε μια σειρά από συμφωνίες αντιστάθμισης άνθρακα, εγείροντας ανησυχίες για το μέλλον της Αφρικής και των πολύτιμων πόρων της. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Blue Carbon, ενός ιδιωτικού επενδυτικού οχήματος με έδρα το Ντουμπάι, που βρίσκεται στις τελικές διαπραγματεύσεις για μια «πράσινη» συμφωνία με τη Λιβερία και άλλες αφρικανικές χώρες.
Μόλις οριστικοποιηθεί, η Μονρόβια θα εκχωρήσει στην Blue Carbon τα δικαιώματα σε περίπου 2,5 εκατ. στρέμματα δασών (σ.σ.: το 1/10 της συνολικής έκτασης της χώρας) για μια περίοδο 30 ετών. Η εταιρεία θα «συλλέξει» πιστώσεις άνθρακα από εκπομπές που υποτίθεται ότι εξοικονομούνται με την προστασία και την αποκατάσταση αυτών των δασών, οι οποίες θα πωληθούν στη συνέχεια σε μεγάλους ρυπαίνοντες, στο πλαίσιο ενός ημιτελούς διεθνούς λογιστικού πλαισίου που σχεδιάζεται από τον ΟΗΕ. Οι διαπραγματεύσεις του κολοσσού περιλαμβάνουν πιθανές συμφωνίες για το 1/5 της Ζιμπάμπουε, όπως επίσης περιοχές της Κένυας, της Ζάμπιας και της Τανζανίας, που αποτελούν κρίσιμα καταφύγια άγριας ζωής και εστίες βιοποικιλότητας.
Το εμπόριο υποτίθεται ότι είναι απλό. Οι 195 χώρες που έχουν υπογράψει τη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα το 2015 δεσμεύτηκαν να θέσουν στόχους για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα έως το 2030. Εάν μια χώρα υπερβεί αυτούς ή μελλοντικούς στόχους –για παράδειγμα μέσω της μετάβασης σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή αναδάσωσης εδαφών που αυξάνουν τα αποθέματα άνθρακα– μπορεί να πουλήσει αυτές τις πρόσθετες μειώσεις εκπομπών σε άλλη χώρα.
Η Λιβερία θα εκχωρήσει στην Blue Carbon τα δικαιώματα 2,5 εκατ. στρεμμάτων δασών για μια περίοδο 30 ετών.
Η υπάρχουσα διεθνής αγορά για πιστώσεις άνθρακα αξίζει περίπου 2 δισ. δολ., με περίπου 4 στις 10 πιστώσεις που πωλούνται να βασίζονται σε έργα αποκατάστασης της φύσης. Οι ιδιώτες αγοραστές μπορούν να αγοράσουν αντισταθμίσεις για τις δικές τους εκπομπές για να πετύχουν τους δικούς τους στόχους μείωσης, με τη βοήθεια μεσαζόντων όπως η Blue Carbon. Μέχρι πρόσφατα, οι κυβερνήσεις είχαν αποστασιοποιηθεί από τις αγορές και τις πωλήσεις απευθείας σ’ αυτή την αγορά. Καθώς οι στόχοι, όμως, για τη μείωση των εθνικών εκπομπών γίνονται πιο επιτακτικοί, η εισαγωγή πιστώσεων άνθρακα γίνεται όλο και πιο ελκυστική.
Η Νότια Κορέα, η Ελβετία, η Ιαπωνία, τα ΗΑΕ και η Σιγκαπούρη είναι μεταξύ των κρατών που έχουν συνάψει 475 προκαταρκτικές συμφωνίες για να αγοράσουν μελλοντικές μειώσεις εκπομπών από χώρες όπως η Γκάνα, το Βιετνάμ και η Σενεγάλη από την αρχή του 2021, σύμφωνα με στοιχεία από τις αγορές άνθρακα MSCI. Μια «έκρηξη» πιστώσεων άνθρακα θα μπορούσε να διοχετεύσει χρήματα σε φτωχότερες χώρες με μικρότερα αποτυπώματα άνθρακα και μεγαλύτερες οικονομικές ανάγκες, για να τις βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Το μέγεθος και η ταχύτητα των «πράσινων» συναλλαγών μεταξύ των χωρών έχουν πυροδοτήσει ανησυχίες για την έλλειψη προστατευτικών πλαισίων. Οι χώρες που εκχωρούν γη δεν έχουν αρκετό χρόνο για να αναπτύξουν μια στρατηγική φυσικών πόρων που θα προωθούσε το δίκαιο εμπόριο στις πιστώσεις άνθρακα, προειδοποιούν ακτιβιστές.
«Οι υποσχέσεις προς τις κοινότητες είναι ασαφείς και θυμίζουν ξανά την υλοτομία, την εξόρυξη ή το φοινικέλαιο», λέει ο Ντέιβιντ Γιανγκ, ανεξάρτητος ειδικός για τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών στη διαχείριση των δασών στη Λιβερία. Οι επιστήμονες έχουν επίσης προειδοποιήσει για τον ευρύτερο κίνδυνο να δοθεί στους μεγάλους ρυπαντές το πράσινο φως για να συνεχίσουν να αντλούν πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
«Οι μέθοδοι εκμετάλλευσης μπορεί να είναι νέες, αλλά οι συνέπειες δεν διαφέρουν τόσο σε σχέση με τα τελευταία 200 χρόνια αρπαγής γης στην Αφρική», σημειώνουν ακτιβιστές για το κλίμα. Το διακύβευμα είναι υψηλό. Η Ονδούρα έχει ήδη αναπτύξει το 1/10 του μόνιμου στρατού της για να προστατεύσει το δασικό της απόθεμα και να ενισχύσει τις πιθανότητές της να πουλήσει πιστώσεις άνθρακα στο μέλλον. «Πρόκειται για κλιματική δικαιοσύνη», τονίζει ο υπουργός Περιβάλλοντος της χώρας, Λάκι Μεντίνα. «Το θέμα είναι ότι τα χρήματα από τις πιστώσεις άνθρακα πρέπει να καταλήξουν στις χώρες, όχι σε ιδιώτες. Σε μια κυρίαρχη αγορά, οι καουμπόηδες ή οι μεσίτες άνθρακα δεν θα πρέπει να υπάρχουν», καταλήγει.