Ολο και περισσότεροι Ελληνες του εξωτερικού αναρωτιούνται ποια είναι η κατάλληλη στιγμή για τον επαναπατρισμό τους και αυτό αποτελεί ένα θέμα δημόσιας συζήτησης. Οι νέοι (και μη) του εξωτερικού έχουν δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς, εξελίσσονται προσωπικά και επαγγελματικά, καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις εργασίας και λαμβάνουν μεγαλύτερες –συγκριτικά με αυτές που θα λάμβαναν στην Ελλάδα– αποδοχές. Σε κάθε περίπτωση, ο επαναπατρισμός των Ελλήνων φαίνεται να έχει κατά κύριο λόγο αμιγώς επαγγελματικά κριτήρια και συνδέεται πρωτίστως με τη δυνατότητα εύρεσης εργασίας, με συνθήκες ικανοποιητικές τόσο ως προς τις αποδοχές όσο και ως προς τα ωράρια εργασίας.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το «virtual drain», το φαινόμενο δηλαδή της εργασίας στο εξωτερικό, με φυσική παρουσία όμως στην Ελλάδα, το οποίο αναπτύχθηκε ιδιαιτέρως στην περίοδο της πανδημίας, μπορεί ωστόσο να εξελιχθεί περισσότερο στο μέλλον, αλλά και η μετακίνηση μη Ελλήνων προς την Ελλάδα, την οποία επιλέγουν κυρίως ως τόπο διαμονής και όχι τόσο εργασίας. Το αν η παρουσία αυτών των ατόμων συνεπάγεται ανισορροπίες σε σχέση με το στεγαστικό στην Ελλάδα αποτελεί ένα άλλο πρόβλημα που πρέπει να εξεταστεί ξεχωριστά. Ομοίως και το αν τυχόν εγείρονται φορολογικά ζητήματα, όταν το άτομο έχει φυσική παρουσία στην Ελλάδα άνω των 183 ημερών, έχει όμως το κέντρο των ζωτικών συμφερόντων του στο εξωτερικό (εργασία, κοινωνική ασφάλιση κτλ.).
Οσον αφορά τα φορολογικά κίνητρα που προσφέρονται σε Ελληνες που επιστρέφουν από το εξωτερικό ενώ έχουν διαμείνει για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα σε αυτό, παρ’ όλο που φαίνεται να βασίζονται σε τεσταρισμένα ευρωπαϊκά μοντέλα, δεν είναι μάλλον τόσο ελκυστικά όσο φαίνονται. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο διότι αν ο φόρος που αναλογεί σε έναν χαμηλό μισθό μειωθεί κατά το ήμισυ γίνεται απλώς ένας πιο ικανοποιητικός (αν και όχι ιδανικός) μισθός, αλλά και επειδή συχνά παρουσιάζονται γραφειοκρατικά ζητήματα κατά την εφαρμογή τους (αιτήσεις στις εφορίες, πιστοποιητικά από τις αλλοδαπές αρχές, απόδειξη της φορολογικής κατοικίας κτλ.). Ισως θα έπρεπε τελικά, εκτός από τη θέσπιση φορολογικών κινήτρων, να αναλογιστούμε τι περισσότερο χρειάζεται για να προσελκύσει η Ελλάδα τον κόσμο που έφυγε. Μάλλον είναι ζήτημα αλλαγής νοοτροπίας και δη ριζικής, μιας αξιοκρατικής και δίκαιης νοοτροπίας, η οποία θα είναι πιο κοντά σε αυτή που επικρατεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Για να είμαστε δίκαιοι, ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι έχουν γίνει και γίνονται βήματα προς μια σωστή κατεύθυνση, όπως είναι για παράδειγμα το τελευταίο σχέδιο νόμου του υπουργείου Εσωτερικών σχετικά με την αξιοκρατία στην επιλογή στελεχών σε θέσεις ανώτερης και ανώτατης ευθύνης στους δημόσιους οργανισμούς. Το μείζον πρόβλημα βεβαίως στην Ελλάδα ανά τα έτη δεν είναι η παραγωγή και η ψήφιση νόμων, αλλά η εφαρμογή τους.
Σχετικά με τα κίνητρα προς τις επιχειρήσεις, παρά τις σημαντικές προσπάθειες που ήδη γίνονται, κάτι που θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να καταστήσει την Ελλάδα πιο ανταγωνιστική σε σχέση με άλλες χώρες, είναι η παροχή ισχυρότερων κινήτρων ιδίως στις νεοφυείς επιχειρήσεις (startups). Ο ελληνικός νόμος παρέχει από τον Ιούλιο του 2020 φορολογικά κίνητρα στα φυσικά πρόσωπα που επενδύουν στην Ελλάδα, αποσκοπώντας στη μείωση του επενδυτικού ρίσκου και στην αύξηση της επενδυτικής δραστηριότητας. Παράλληλα, ως προς τις δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α), προβλέπεται ένα ευνοϊκό φορολογικό πλαίσιο για τις συγκεκριμένες δαπάνες που πραγματοποιούν οι επιχειρήσεις. Παρ’ όλα αυτά, δεν προβλέπεται κάποιο συγκεκριμένο κίνητρο σχετικά με δαπάνες Ε&Α για τις νεοφυείς επιχειρήσεις και αναμφίβολα υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο ανάπτυξης στον συγκεκριμένο τομέα.
*Η κ. Σοφία Σταυρίδη είναι Associate στο φορολογικό τμήμα της διεθνούς δικηγορικής εταιρείας Pinsent Masons LLP στο Λονδίνο.