Την περασμένη Κυριακή ορκίστηκε ο φιλελεύθερος οικονομολόγος Χαβιέρ Μιλέι νέος πρόεδρος της Αργεντινής. Απελπισμένοι ψηφοφόροι σε μια οικονομία στα όρια της κατάρρευσης ψήφισαν έναν outsider με περιορισμένη πολιτική ή διοικητική εμπειρία, που αποκαλείται «El Loco» (ο Τρελός) λόγω της εκρηκτικής ψυχοσύνθεσής του. Κατέστησε τα σκυλιά του σύμβολα της φιλελεύθερης ιδεολογίας του δίνοντάς τους τα ονόματα φιλελεύθερων Αμερικανών οικονομολόγων: Ρόμπερτ Λούκας, Μάρεϊ Ρόθμπαρντ, Μίλτον Φρίντμαν. Στην προεκλογική του καμπάνια εμφανιζόταν συχνά με αλυσοπρίονο, σύμβολο της πρόθεσής του να περικόψει τις κρατικές δαπάνες και να μειώσει τα υπουργεία από 18 σε 9 (στην Ελλάδα έχουμε 21). Υποσχέθηκε επίσης να αντικαταστήσει το εγχώριο νόμισμα με το δολάριο ΗΠΑ – θέση από την οποία στη συνέχεια υπαναχώρησε λόγω έλλειψης της απαιτούμενης πολιτικής στήριξης στο Κογκρέσο, αλλά και δολαρίων για να υποκαταστήσει το σύνολο της νομισματικής βάσης. Εχοντας δημιουργήσει το κόμμα του La Libertad Avanza (Η Ελευθερία Προχωρεί) πριν από μόλις τρία χρόνια, ο Μιλέι δεν έχει πλειοψηφία στο Κογκρέσο ούτε με την υποστήριξη των βουλευτών του πρώην κεντροδεξιού προέδρου Μάκρι, που κυβέρνησε την τετραετία 2015-19.
Η Αργεντινή είναι ίσως μοναδικό παράδειγμα χώρας που, ενώ συγκαταλεγόταν μεταξύ των δέκα πλουσιότερων στις αρχές του 20ού αιώνα, οδηγήθηκε στη φτώχεια από το λαϊκίστικο, κρατικοδίαιτο οικονομικό μοντέλο των Περονιστών. Μια χώρα πλούσια σε φυσικούς πόρους ακολούθησε ένα αποτυχημένο μοντέλο ανάπτυξης βασισμένο στην εκβιομηχάνιση πίσω από τείχος προστασίας από τον ανταγωνισμό. Η οικονομία κτίστηκε πάνω σε κλάδους και εταιρείες που απολάμβαναν προνομιακή πρόσβαση σε χρηματοδότηση, συνάλλαγμα, φοροελαφρύνσεις και κρατικά συμβόλαια. Εχει χρεοκοπήσει εννέα φορές, τρεις εκ των οποίων τον 21ο αιώνα. Τα ομόλογα που εκδόθηκαν μετά την τελευταία αναδιάρθρωση δημοσίου χρέους το 2020 διαπραγματεύονται στο ένα τρίτο της ονομαστικής τους αξίας. Ο πληθωρισμός «τρέχει» με ρυθμό 150%, το νόμισμα έχει χάσει το 90% της αξίας του στη μαύρη αγορά, το 40% του πληθυσμού ζει κάτω από το επίπεδο της φτώχειας και εργοστάσια κλείνουν λόγω έλλειψης συναλλάγματος για εισαγωγές. Η χώρα βασίστηκε σε δάνειο από το Κατάρ και swaps με την Κίνα για να αποπληρώσει τη δόση που χρωστούσε στο ΔΝΤ από το δάνειο-ρεκόρ των 57 δισ. δολαρίων που συμφωνήθηκε με τον πρόεδρο Μάκρι το 2018, καθιστώντας την Αργεντινή τον μεγαλύτερο δανειολήπτη στην ιστορία του ΔΝΤ. Το πρόγραμμα αναθεωρήθηκε από τον αριστερό πρόεδρο Φερνάντες που κυβέρνησε στη συνέχεια, αλλά σύντομα εκτροχιάστηκε με αποτέλεσμα να σταματήσουν οι εκταμιεύσεις. Η σημερινή κρίση είναι η χειρότερη που έχει αντιμετωπίσει η χώρα από τη χρεοκοπία του 2001, που προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις με 30 νεκρούς.
Ο νέος πρόεδρος Μιλέι καλείται να αντιστρέψει τις λανθασμένες πολιτικές ενός αιώνα. Τα εμπόδια είναι τεράστια. Θα πρέπει να αντιμετωπίσει τους Περονιστές στο Κογκρέσο και να διατηρήσει τη στήριξη των πολιτών παρά τα μέτρα λιτότητας. Σε κάθε σταθεροποιητικό πρόγραμμα τα πράγματα χειροτερεύουν πριν καλυτερεύσουν. Με την υποτίμηση του νομίσματος και την άρση των ελέγχων τιμών και του συναλλάγματος, ο πληθωρισμός αρχικά θα αυξηθεί και τα πραγματικά εισοδήματα θα μειωθούν. Το παράλογο σύστημα πολλαπλών ισοτιμιών ανάλογα με την πηγή και τη χρήση του συναλλάγματος δημιουργεί τεράστιες στρεβλώσεις και θα πρέπει να καταργηθεί. Το ίδιο και οι εκτεταμένες επιδοτήσεις στην κατανάλωση ενέργειας. Πόση υπομονή θα δείξει ένα ήδη ταλαιπωρημένο εκλογικό σώμα; Ο Μιλέι προειδοποίησε για ένα επώδυνο οικονομικό σοκ προκειμένου να ορθοποδήσει η οικονομία. «Δεν υπάρχουν λεφτά», είπε στην τελετή ορκωμοσίας του.
Η χρονική σειρά των μεταρρυθμίσεων έχει σημασία. Αν το συνάλλαγμα απελευθερωθεί πριν ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός, θα υπάρξει μαζική φυγή κεφαλαίων. Αν αυξηθούν τα επιτόκια για να συγκρατηθούν τα κεφάλαια στη χώρα, η ύφεση θα βαθύνει. Πρώτη προτεραιότητα είναι να αποδείξει ότι εννοεί αυτά που λέει όσον αφορά τον ισοσκελισμό του προϋπολογισμού, ώστε να σταματήσει η έκδοση πληθωριστικού χρήματος. Σίγουρα κάτι έμαθε από την «ήπια προσαρμογή» (σας θυμίζει κάτι;) που επέλεξε ο πρώην πρόεδρος Μάκρι, οδηγώντας τη χώρα σε χρεοκοπία το 2018. Χώρες που έχουν χάσει την πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές δεν έχουν την πολυτέλεια της ήπιας προσαρμογής. Η έλλειψη δημοσιονομικής πειθαρχίας καταδίκασε σε αποτυχία την προηγούμενη προσπάθεια φιλελευθεροποίησης της οικονομίας από τον πρόεδρο Μένεμ και τον υπουργό Οικονομικών Καβάλο τη δεκαετία του 1990, με το Πρόγραμμα Μετατρεψιμότητας πέσο σε δολάρια στην ισοτιμία 1:1 (σήμερα η ισοτιμία στη μαύρη αγορά είναι 1.000:1). Εχοντας χάσει τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής λόγω σταθερής ισοτιμίας και ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων, η δημοσιονομική πολιτική ήταν το μόνο μέσο αντιστάθμισης της ύφεσης που προκάλεσε η ασιατική κρίση το 1997-98. Η αποτυχία δημιουργίας πλεονασμάτων τη «χρυσή εποχή» της ταχύρρυθμης ανάπτυξης που προηγήθηκε δεν άφησε περιθώριο για επεκτατική πολιτική χωρίς να δημιουργηθούν ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του χρέους. Αυτό ακριβώς συνέβη και στην Ελλάδα μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-09.
Η Αργεντινή ακολούθησε ένα αποτυχημένο μοντέλο ανάπτυξης βασισμένο στην εκβιομηχάνιση πίσω από τείχος προστασίας από τον ανταγωνισμό.
Πριν από την ορκωμοσία του ο Μιλέι επισκέφθηκε την αμερικανική κυβέρνηση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, στο οποίο η Αργεντινή χρωστάει ακόμη 41 δισ. δολάρια. Η σχέση της Αργεντινής με το ΔΝΤ υπήρξε τρικυμιώδης λόγω αλλεπάλληλων προγραμμάτων σταθεροποίησης που ποτέ δεν εφαρμόστηκαν με επιτυχία. Στις 7 Δεκεμβρίου η εκπρόσωπος του ΔΝΤ δήλωσε ότι «η Αργεντινή χρειάζεται ένα ισχυρό και αξιόπιστο σταθεροποιητικό πρόγραμμα με πολιτική στήριξη για να αντιμετωπιστούν οι μακροοικονομικές ανισορροπίες και τα διαρθρωτικά προβλήματα, και να προστατευθούν οι πιο ευάλωτοι στην κοινωνία». Είναι απίθανο πάντως το ΔΝΤ να προσφέρει στην Αργεντινή νέα χρηματοδότηση πέρα από αυτή που απαιτείται για να αποπληρώσει αυτά που ήδη χρωστάει.
Παρότι ο Μιλέι πρεσβεύει τον καπιταλισμό των ελεύθερων αγορών, οι επενδυτές ανησυχούν για την κυβερνησιμότητα της χώρας καθώς ο νέος πρόεδρος αναπόφευκτα θα συγκρουστεί με τα εργατικά συνδικάτα και ισχυρές αριστερές δυνάμεις στο Κογκρέσο. Ηδη οι πρώτες περικοπές δαπανών που ανακοινώθηκαν προκάλεσαν την αντίδραση του κυβερνήτη του Μπουένος Αϊρες, Αξελ Κίσιλοφ: «Θα πολεμήσουμε γενναία… θα πρέπει να είμαστε πολύ πιο δημιουργικοί και μαχητικοί». Ο Μιλέι ισχυρίζεται ότι οι πολιτικές των Περονιστών απειλούν να καταντήσουν τους Αργεντινούς «ανθρώπους των σπηλαίων» και ότι μόνο μια θεραπεία-σοκ μπορεί να σώσει την κατάσταση. Εκ των πραγμάτων θα αναγκαστεί να συνασπιστεί με κεντροδεξιές πολιτικές δυνάμεις που θα μετριάσουν τις πιο ριζοσπαστικές προτάσεις του. Καλή επιτυχία!
*Η κ. Μιράντα Ξαφά είναι μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ).