Τα υπεράκτια (ή θαλάσσια) αιολικά πάρκα (Α/Π) αναπτύσσονται στην Ευρώπη ήδη από το 2000. Αιτία της «μετακίνησης» ανεμογεννητριών, από την ξηρά στη θάλασσα, ήταν η επίλυση δύο προβλημάτων που εμφανίζονταν στην ξηρά:
α) Τύρβη (turbulence): Η ροή του ανέμου είναι περισσότερο «άστατη» στην ξηρά διότι διαταράσσεται από εμπόδια (μορφολογία εδάφους, κτίρια, δέντρα κ.λπ.). Στη θάλασσα είναι ομαλότερη, αφού πρόκειται για επίπεδη και χωρίς εμπόδια επιφάνεια.
β) Αντιδράσεις: Διαχρονικά αυξάνονται τα ύψη και τα μεγέθη ισχύος των ανεμογεννητριών. Κατ’ επέκταση αυξάνονται τα μεγέθη αιολικών πάρκων και η όχληση.
Η Ελλάδα ξεκίνησε την ανάπτυξη υπεράκτιων Α/Π με τον νόμο 3468/2006. Εως το 2010 αδειοδοτούνταν θαλάσσια αιολικά πάρκα από ελληνικές και ξένες εταιρείες, αλλά τότε ανεστάλησαν οι αδειοδοτήσεις με τον νόμο 3851/2010. Κατόπιν, λόγω διαφόρων θεσμικών δυσκολιών, έμεινε για 12 έτη αναξιοποίητη η υπεράκτια αιολική ενέργεια, αλλά τελικά το 2022 με τον νόμο 4964/2022 πραγματοποιήθηκε επανεκκίνηση. Επελέγη ένα μερικώς συγκεντρωτικό μοντέλο ανάπτυξης, βάσει του οποίου το κράτος θα κάνει αρχικά γενική αδειοδότηση θαλάσσιων οικοπέδων (Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης) και στη συνέχεια οι επενδυτές κατόπιν διαγωνισμού, λεπτομερή μελέτη/αδειοδότηση αιολικών πάρκων. Προβλέφθηκε επίσης εκ νέου ενεργοποίηση κάποιων παλαιών έργων υπεράκτιων Α/Π, μέσω πιλοτικού προγράμματος.
Σημαντικό χαρακτηριστικό στον κλάδο των υπεράκτιων Α/Π τα τελευταία χρόνια, είναι η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας των πλωτών στηρίξεων ανεμογεννητριών (Floating). Αυτή η τεχνολογία αποτελεί «μονόδρομο» για το μέλλον, διότι:
i) Επιτρέπει την εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε βάθη εκατοντάδων μέτρων, ενώ έως σήμερα με τις σταθερές στηρίξεις (fixed-bottom) τα βάθη εγκαταστάσεων περιορίζονται στα 60 μέτρα.
ii) Μπορεί να επιτευχθεί αποφυγή διαδρόμων μετανάστευσης πουλιών, καθώς και αποφυγή διαταραχής του βυθού και της θαλάσσιας πανίδας κατά την εγκατάσταση, αφού δεν απαιτεί «πάκτωση» της ανεμογεννήτριας.
Στη θάλασσα η ροή του αέρα είναι ομαλότερη, αφού πρόκειται για επίπεδη και χωρίς εμπόδια επιφάνεια, κάτι που αυξάνει την αποδοτικότητα των αιολικών πάρκων.
iii) Η τεχνολογία αυτή ανταγωνίζεται οικονομικά τις σταθερές βάσεις, ενώ προσφέρει και προστιθέμενη αξία σε τοπικό επίπεδο, αφού το σύστημα «πλωτήρας-πύργος-ανεμογεννήτρια» συναρμολογείται στην ξηρά, συνήθως στο πλησιέστερο-κατάλληλο ναυπηγείο, ποντίζεται και ρυμουλκείται έως την τελική θέση εγκατάστασης.
iv) Επιτρέπει μεγάλη απομάκρυνση των έργων από τις ακτές και περιορισμό όχλησης παράκτιων οικισμών και δραστηριοτήτων.
Σήμερα σχεδόν το σύνολο των υπεράκτιων Α/Π της Ευρώπης βρίσκεται στη Βόρεια Θάλασσα και είναι σταθερής στήριξης (fixed bottom), αφού εκεί υφίστανται σχετικά ρηχά ύδατα με βάθη έως 60 μέτρα, σε μεγάλη απόσταση από τις ακτές. Αντιθέτως, χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, ενώ είναι πολύ ανεπτυγμένες στην αιολική ενέργεια στην ξηρά, έμειναν πίσω στη θαλάσσια αιολική ενέργεια, διότι σε μεγάλες αποστάσεις από τις ακτές τους έχουν μεγάλα βάθη, τόσο στον Ατλαντικό, όσο και στη Μεσόγειο Θάλασσα. Σήμερα, με την τεχνολογία των πλωτών στηρίξεων, ο Ατλαντικός Ωκεανός και η Μεσόγειος Θάλασσα μπορούν να υποδεχθούν μεγάλης κλίμακας υπεράκτια Α/Π. Μετά το πιλοτικό πλωτό υπεράκτιο Α/Π της Πορτογαλίας, η Γαλλία ήδη ξεκίνησε διαγωνισμούς αποκλειστικά για πλωτά υπεράκτια αιολικά πάρκα, ακολουθεί η Ιταλία έως το 2025 (GreenIT-CIP) και μετά η Ισπανία.
H οδηγία 2014/89/Ε.Ε. για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, αναφέρεται στη συνεργασία μεταξύ γειτονικών κρατών σύμφωνα και με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Τη σύμβαση την έχουν κυρώσει όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.) και η ίδια η Ε.Ε. ως διεθνής οργανισμός. Ετσι τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια συνδέονται επί της ουσίας με αποφάσεις για το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Η ΑΟΖ αποτελεί σημαντικό θέμα, διότι οι ενεργειακές εγκαταστάσεις παγκοσμίως αναπτύσσονται σε ΑΟΖ, πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης. Κοινό χαρακτηριστικό λοιπόν σήμερα για όλες τις χώρες που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα είναι ότι (με εξαίρεση πιλοτικά η ερευνητικά έργα) θα αξιοποιήσουν τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες τους, για την ανάπτυξη υπεράκτιων Α/Π. Αυτό ακριβώς έχει ήδη συμβεί στη βόρεια Ευρώπη: Τα τελευταία δέκα χρόνια οι εγκαταστάσεις γίνονται στις ΑΟΖ, σε σημαντική απόσταση από τις ακτές. Οι buffer zones στη βόρεια Ευρώπη είναι περίπου 10 χιλιόμετρα και η μέση απόσταση χωροθέτησης των υπεράκτιων Α/Π τα 20 χιλιόμετρα. Για παράδειγμα η Γερμανία, βάσει του δικού της θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού (Maritime Spatial Plan), έχει ορίσει ως ζώνη αποκλεισμού (buffer zone), τόσο για τη Βόρεια Θάλασσα, όσο και για τη Βαλτική, τα 12 χιλιόμετρα, ενώ η μέση απόσταση γερμανικών υπεράκτιων Α/Π από τις ακτές είναι τα 57 χιλιόμετρα.
Η εγκατάσταση των υπεράκτιων Α/Π σε ΑΟΖ έχει σημασία και για την Ελλάδα, που υφίσταται ιδιαίτερους περιορισμούς. Τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας εκτείνονταν εδώ και πολλές δεκαετίες στα 6 ναυτικά μίλια (11 χιλιόμετρα) από τη φυσική ακτογραμμή, σύμφωνα με παλαιά νομοθετήματα για την αιγιαλίτιδα ζώνη. Ωστόσο, σύμφωνα με τη Σύμβαση Δίκαιου της Θάλασσας και το άρθρο 2 του Ν. 2321/1995 (κυρωτικού νόμου της Σύμβασης Δικαίου της Θάλασσας), η Ελλάδα έχει μονομερές δικαίωμα να επεκτείνει σε οποιονδήποτε χρόνο το εύρος της χωρικής θάλασσας μέχρι αποστάσεως 12 ν.μ. από τις ακτές (γραμμές βάσης). Μέχρι σήμερα η Ελλάδα έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ. μόνο στην πλευρά του Ιονίου (δυτικά), με το Αιγαίο Πέλαγος (ανατολικά) να παραμένει υπό τον περιορισμό των 6 ν.μ. Οι αποστάσεις αυτές είναι γενικά μικρές και δεν επιτρέπουν την πλήρη ανάπτυξη του διαθέσιμου θαλάσσιου αιολικού δυναμικού. Δεδομένου ότι υπάρχουν ήδη συμφωνίες οριοθέτησης με την Ιταλία και την Αίγυπτο (όπου υπάρχει μερική κήρυξη ΑΟΖ), εφόσον υπάρχουν και οι τεχνικές προϋποθέσεις, είναι εφικτή η χωροθέτηση περιοχών οργανωμένης ανάπτυξης υπεράκτιων Α/Π στο Ιόνιο και νότια της Κρήτης πέραν των χωρικών υδάτων.
Το εθνικό πρόγραμμα ανάπτυξης υπεράκτιων Α/Π της Ελλάδας, κατ’ εφαρμογήν του νόμου 4964/2022, όπως δημοσιεύθηκε την 1η Νοεμβρίου 2023 από την Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων (ΕΔΕΥΕΠ) υπακούει αναγκαστικά στους ανωτέρω περιορισμούς των χωρικών υδάτων: Το σύνολο των υποψήφιων υπεράκτιων αιολικών πάρκων περιορίζεται σε στενές ζώνες κοντά στις ακτές (1,8-6,5 χιλιόμετρα). Αυτό έχει ήδη παρατηρηθεί από τους μελετητές της στρατηγικής περιβαλλοντικής μελέτης των περιοχών ανάπτυξης υπεράκτιων Α/Π (σελίδα 412 της μελέτης), η οποία βρίσκεται σε δημόσια διαβούλευση. Θα ήταν εσφαλμένη πρακτική να παραμείνει για πάντα τέτοιος «αυτοπεριορισμός» και να χαθεί η ευκαιρία μεγάλης εκμετάλλευσης του αιολικού δυναμικού της Ελλάδας. Είναι λοιπόν αναπόφευκτο (και φυσικά ευκταίο) να ενισχυθούν οι προσπάθειες του υπουργείου Ενέργειας και του υπουργείου Εξωτερικών για την κήρυξη των ΑΟΖ και την αύξηση των υποψήφιων περιοχών ανάπτυξης υπεράκτιων Α/Π. Αυτό απαιτεί στρατηγικά και σταθερά βήματα εμπρός. Ολοι μας ελπίζουμε πως ήδη σχεδιάζονται, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
Ο κ. Κωνσταντίνος Βρεττός είναι μηχανολόγος μηχανικός, ΜΒΑ, ειδικός σύμβουλος της ομάδας εκπόνησης του νέου χωροταξικού πλαισίου ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.