Η εποχή του G2, Αμερικής και Κίνας, τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο έχει τελεσίδικα και ανεπιστρεπτί ανατείλει. Οι ετήσιες συναντήσεις των μεγαλύτερων επτά (G7) και των μεγαλύτερων 20 (G20) οικονομιών του πλανήτη, όπως και των 21 χωρών που συμμετέχουν στην ομάδα Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας – Ειρηνικού (APEC Summit), καθώς και των χωρών που απαρτίζουν το BRICS Summit (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική), αποτελούν φόρουμ ανταλλαγής απόψεων και ιδεών, ανανέωσης υποσχέσεων συνεργασίας και αλληλεγγύης. Αντίθετα, οι συναντήσεις, η συνεργασία, η αντιπαράθεση, η ρήξη σχέσεων και οι αποκλίσεις θέσεων μεταξύ Αμερικής και Κίνας προκαλούν σεισμικές δονήσεις που διαπερνούν τον πλανήτη και, εν δυνάμει, διαμορφώνουν τη γεωπολιτική και οικονομική πραγματικότητα για τις επόμενες δεκαετίες.
Πρώτα, η μισή αλήθεια των αριθμών, που δίνουν ένα σαφές περίγραμμα αλλά αποκρύπτουν σημαντικά ποιοτικά στοιχεία. Η συστηματική εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων ελεύθερης αγοράς στην Κίνα μετά το 1979, ιδιαίτερα το άνοιγμα του εξωτερικού εμπορίου, η αποδοχή ξένων επενδύσεων και η μερική ιδιωτικοποίηση της παραγωγής, απέφερε μέχρι το 2018 κατά μέσον όρο ετησίως μια αύξηση της τάξης του 9,5% του πραγματικού ετήσιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ). Αυτό καταγράφεται ως η ταχύτερη διατηρούμενη επέκταση στη σύγχρονη ιστορία για μια μεγάλη οικονομία. Η περίοδος 2019-23 χαρακτηρίζεται από έντονες διακυμάνσεις, μεταξύ 2,2% το 2020 και 8,4% το 2021. Οι προβλέψεις για το 2023-24 κυμαίνονται στο 5% ετησίως. Αν ο ρυθμός αυτός συνεχιστεί, προβλέπεται βάσει σεναρίων υπό διαφορετικές αιρέσεις ότι γύρω στο τέλος της επόμενης δεκαετίας η Κίνα θα μπορούσε να γίνει η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Στις ΗΠΑ, η εικόνα είναι διαφορετική. Την περίοδο από 1990 μέχρι 2022, ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης για 26 έτη κυμάνθηκε μεταξύ 2% με 4%. Την περίοδο αυτή έχουμε τρεις σημαντικές αποκλίσεις: 2009, -2,6%, 2020, -2,8% και 2021, +5,9%. Συγκριτικά, το 2022 το ΑΕΠ των ΗΠΑ έφτασε τα 25 τρισ. δολάρια, με το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν να αντιστοιχεί σε περίπου 76.000 δολάρια. Το ΑΕΠ της Κίνας το 2022 ανήλθε σε περίπου 18 τρισ. δολάρια, με το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν να αντιστοιχεί σε περίπου 12.500 δολάρια.
Η άλλη μισή αλήθεια κρύβεται στην «πολιτική συμπεριφορά» των δύο χωρών. Στα ετήσια φόρουμ που αναφέραμε παραπάνω, αλλά και σε όλες τις διμερείς επαφές των δύο ηγετών, αναδεικνύεται η πρόθεση και προοπτική της Κίνας να διεκδικήσει πρωταρχικό ρόλο, και η επιμονή της Αμερικής να διασφαλίσει τα κεκτημένα. Τι ουσιαστικά επιδιώκει η Κίνα; Προσπαθεί να εμφανιστεί ως η νέα παγκόσμια δύναμη σε έναν νέο διπολικό κόσμο. Μια δύναμη που προσφέρει συνεργασία, ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών σχέσεων, σεβασμό στις πολιτικές και ιδεολογικές ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. Από την άλλη, οι επαφές του Αμερικανού προέδρου πρέπει να θεωρηθούν δεδομένες και εθιμοτυπικές. Δύσκολα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ελπίδες για αλλαγή στρατηγικής ή ανάπτυξη συνεργασιών πέρα από τις ήδη εμπεδωμένες.
Η αναδιάταξη εκφράζεται και σε ιδεολογικό επίπεδο. Ενώ ο Αμερικανός πρόεδρος συχνά αναφέρεται στην αξιακή σύγκρουση της δημοκρατίας με τον αυταρχισμό ως την ειδοποιό διαφορά των επόμενων δεκαετιών, ο Κινέζος πρόεδρος επαναλαμβάνει την ανάγκη για πολιτική σταθερότητα και οικονομική συνεργασία σε διακρατικό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η στάση αυτή, βέβαια, συγκαλύπτει και μια σημαντική φοβία του Πεκίνου. Σε αυτό το στάδιο, οποιαδήποτε μορφή οικονομικής αποσύνδεσης από τις δυτικές οικονομίες θα είχε ολέθριες συνέπειες για τη χώρα του. Η αλληλεξάρτηση είναι τόσο συμφέρουσα όσο και επικίνδυνη, αν διαταραχθεί.
Αυτό που δεν αμφισβητείται είναι ότι μια νέα πραγματικότητα ανατέλλει. Η πανδημία, η ενεργειακή κρίση και οι γεωπολιτικές εντάσεις επέφεραν κρίσιμες και μη αναστρέψιμες αλλαγές. Η διατάραξη της ισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης σε μια μεγάλη γκάμα προϊόντων και πρώτων υλών σε παγκόσμια κλίμακα επιτάχυνε τη διαδικασία μετάβασης, αφήνοντας ένα μόνιμο αποτύπωμα στη νέα παγκόσμια οικονομική τάξη πραγμάτων. Ηδη καταγράφονται τα σημάδια των αλλαγών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, πρωταθλήτριες του ελεύθερου εμπορίου, αποκτούν όλο και περισσότερο χαρακτηριστικά «προστατευτισμού». Τα διαδοχικά μέτρα επιβολής δασμών από τον πρόεδρο Τραμπ συμπληρώθηκαν με τη νομοθεσία για την απαγόρευση μεταφοράς τεχνολογίας προς την Κίνα από τον πρόεδρο Μπάιντεν. Ταυτόχρονα, έχει αρχίσει να εφαρμόζεται η πολιτική επαναπατρισμού παραγωγικών δραστηριοτήτων (onshoring) με ισχυρά κίνητρα για τη μεταφορά παραγωγικών μονάδων στην Αμερική.
Η περίπτωση της εταιρείας TSMC, της μεγαλύτερης παραγωγού εξελιγμένων microchips από την Ταϊβάν, είναι μόνο ένα παράδειγμα. Η Κίνα ακολουθεί αντίστροφη πορεία. Επιλέγει και προωθεί την οικονομία των ανοικτών οριζόντων. Προσβλέπει στον ελεύθερο ανταγωνισμό και ανασυγκροτεί την παραγωγή της με τεχνολογίες αιχμής και βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων.
Η Δύση εξακολουθεί να εκπέμπει δημοκρατία, ισότητα, ίσες ευκαιρίες και ασφάλεια. Αλλά είναι σαφές ότι η Κίνα «έρχεται».
Μήπως λοιπόν καταρρέει ο δυτικός κόσμος και εμείς που ζούμε σε αυτόν είμαστε οι τελευταίοι που θα το αντιληφθούμε; Εχουν διατυπωθεί και τέτοιες απόψεις. Οι ανεπτυγμένες οικονομίες –ιδιαίτερα η Αμερική– αντέχουν και θα αντέχουν για πολύ ακόμη. Το 80% των επίσημων συναλλαγματικών διαθεσίμων στον κόσμο τηρείται είτε σε δολάριο είτε σε ευρώ. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα και οι χρηματιστηριακές αγορές ελέγχονται από τις δυτικές οικονομίες. Τα καλύτερα ερευνητικά πανεπιστήμια στον κόσμο και οι πιο καινοτόμες εταιρείες τεχνολογίας βρίσκονται στην Αμερική. Τα πολιτιστικά προϊόντα της, από το Διαδίκτυο και την Google μέχρι τον κινηματογράφο και τη μουσική, κυριαρχούν στον κόσμο. Η στρατιωτική ικανότητα της Αμερικής παραμένει ανώτερη και απαράμιλλη. Η νέα πράσινη οικονομία, που θα επιφέρει κομβικές αλλαγές στη ζωή του πλανήτη, έχει ήδη αρχίσει να διεισδύει πρώτα στη δική μας καθημερινότητα. Και ένα άλλο απτό παράδειγμα, οι μεταναστευτικές ροές κατευθύνονται προς τις χώρες μας. Η Δύση εξακολουθεί να εκπέμπει δημοκρατία, ισότητα, ίσες ευκαιρίες και ασφάλεια. Εξακολουθεί να είναι ελκυστική.
Ολα αυτά δεν ακυρώνουν την άποψη ότι η Κίνα «έρχεται». Ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ το επιβεβαιώνει με κάθε μεταρρύθμιση που εξαγγέλλει και υλοποιεί. Εισήγαγε ένα νέο θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο για τη λειτουργία των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας, τη χρήση δεδομένων, την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, ακόμη και για την ιδιωτική φροντιστηριακή εκπαίδευση. Ανακοίνωσε την πρόθεση της κινεζικής ηγεσίας για επαναπροσανατολισμό της επενδυτικής δραστηριότητας προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τα δίκτυα 5G, την ηλεκτροκίνηση, τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το νέο κανονιστικό καθεστώς που σταδιακά και συστηματικά υλοποιείται έχει πραγματικές οικονομικές συνέπειες. Στην Alibaba και σε άλλες «ιδιωτικοποιημένες εταιρείες» έχουν επιβληθεί πρόστιμα πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για μονοπωλιακές πρακτικές. Ανάλογες ποινές επιβλήθηκαν σε εταιρείες όπως η Tencent (τυχερά παιγνίδια) και η Pinduoduo (πλατφόρμα ηλεκτρονικού εμπορίου). Βρίσκεται σε εξέλιξη η εισαγωγή και υλοποίηση νέων κανονισμών λειτουργίας για τις κατασκευαστικές εταιρείες, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τις καταναλωτικές υπηρεσίες, το λιανικό εμπόριο, τις μεταφορές και τη βιοτεχνολογία.
Σε τι αποβλέπει η Κίνα με αυτά τα μέτρα; Η ηγεσία της επιχειρεί να διορθώσει, πριν να είναι πολύ αργά, ανησυχητικά φαινόμενα όπως η διεύρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων, η εδραίωση των μονοπωλιακών πρακτικών, η ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των εργαζομένων και η καταστρατήγηση ενός συστήματος ίσων ευκαιριών. Η δυσφορία των εργαζομένων στα αστικά κέντρα αυξάνεται ανησυχητικά. Οι αντιδράσεις για τα διαδοχικά lockdowns όπως και η απεργία στο εργοστάσιο της Apple ήταν ο προάγγελος. Δεν είναι καθόλου δύσκολο τέτοιου είδους αντιδράσεις να αποκτήσουν πολιτικά χαρακτηριστικά στο μέλλον. Είναι σοβαρό αναλυτικό λάθος, όμως, να θεωρήσουμε ότι στόχος της νέας πολιτικής είναι ο τερματισμός του «σοσιαλ-καπιταλιστικού μορφώματος» στην Κίνα. Η λογική πίσω από τη νέα πολιτική είναι μια ισχυρή ώθηση για ανακατανομή του πλούτου και τη δημιουργία μιας μεσαίας τάξης. Είναι μια πολιτική που διασφαλίζει τη βιωσιμότητα της οικονομίας αλλά, πιο σημαντικό, και τη βιωσιμότητα του συστήματος.
Αν η εμπειρία είναι η λέξη που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τα λάθη μας, η ηγεσία της Κίνας το γνωρίζει πολύ καλά. Με στόχο να γίνει η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη, σχεδιάζει το δικό της αύριο σε έναν διπολικό κόσμο του G2.
Ο κ. Γιώργος Στούμπος διετέλεσε καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και στέλεχος της Τράπεζας της Ελλάδος.