Η ίδρυσή του αποφασίστηκε τον Αύγουστο του 2015 στο πλαίσιο της συμφωνίας με τους Eυρωπαίους δανειστές της χώρας για τα δάνεια ύψους 86 δισ. του τρίτου μνημονίου. Ο λόγος για την Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας (ΕΕΣΥΠ) ευρύτερα γνωστή ως Υπερταμείο.
Πρακτικά αποτέλεσε ένα χαρτοφυλάκιο εγγυήσεων για τους επίσημους πιστωτές της χώρας στο οποίο περιλήφθηκαν οι συμμετοχές στις υπό ανακεφαλαιοποίηση τότε ελληνικές τράπεζες, τα περιουσιακά στοιχεία του Ταμείου Αποκρατικοποιήσεων (ΤΑΙΠΕΔ), που είχε ιδρυθεί μερικά χρόνια νωρίτερα, αλλά και της Εταιρείας Ακινήτων του Δημοσίου, όπως και οι συμμετοχές του Δημοσίου σε μεγάλες εισηγμένες και μη επιχειρήσεις. Συστάθηκε εντέλει με τον νόμο 4389 του 2016.
Αν και πολλοί μίλησαν για υποθήκευση της δημόσιας περιουσίας, οι πιο καλοπροαίρετοι πίστεψαν ότι οι αυστηροί κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης που προβλέπει ο ιδρυτικός του νόμος θα βοηθούσαν αφενός στην ανάταξη προβληματικών επιχειρήσεων και αφετέρου στον απογαλακτισμό κρατικών ομίλων από κομματικές και πολιτικές πελατειακές σχέσεις και πως θα έβαζαν τέλος στις συνεχείς παρεμβάσεις του εκάστοτε εποπτεύοντος υπουργού στις αποφάσεις των διοικήσεών τους.
Σήμερα, σχεδόν εννέα χρόνια μετά, δεν υπάρχει καν αξιόπιστη ανεξάρτητη αποτίμηση της αξίας του χαρτοφυλακίου του Υπερταμείου. Με εξαίρεση το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας –που παρέμεινε υπό την εποπτεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και των άλλων ευρωπαϊκών τραπεζικών εποπτικών αρχών– και το ΤΑΙΠΕΔ, έργο του οποίου είναι ιδιωτικοποιήσεις και παραχωρήσεις, πολλές από τις εταιρείες στις οποίες το Υπερταμείο ασκεί άμεση εποπτεία βρίσκονται σε δεινή οικονομική κατάσταση.
EΛΤΑ
Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία (ΕΛΤΑ) έχουν «κάψει» τα 280 εκατ. που έλαβαν από τον δημόσιο προϋπολογισμό μετά το 2019. Συνεχίζουν όμως, παρά τη δαπανηρή εθελουσία, να πληρώνουν περίπου 35 εκατ. ετησίως σε προμηθευτές τους για την εξασφάλιση επιπλέον εποχικού προσωπικού. Η σχετική δαπάνη αφορά προσωπικό με στοιχειώδεις δεξιότητες, ενώ ο πάροχος αυτού του «outsourced personnel» αμείβεται με περιθώριο κέρδους το οποίο πηγές της αγοράς υπολογίζουν στο 20%.
Κύκλοι του Υπερταμείου υποστηρίζουν πως το περιθώριο αυτό έχει περιοριστεί δραστικά, σε χαμηλό μονοψήφιο ποσοστό, αλλά δεν αναφέρουν συγκεκριμένο μέγεθος. Τα ΕΛΤΑ φιλοδοξούν να επιστρέψουν σε κερδοφορία το 2025 αλλά για την ώρα τα, προ ολίγων εβδομάδων, ανακοινωθέντα οικονομικά αποτελέσματα του 2022 δείχνουν καθαρές ζημίες ύψους 28 εκατ. και συσσωρευμένες ζημίες προηγούμενων ετών 191 εκατ. ευρώ.
Δημόσια ακίνητα
Η Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου (ΕΤΑΔ) παραμένει βαθιά ζημιογόνος καθώς βαρύνεται με υποχρεώσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων εξαιτίας της χρόνιας ολιγωρίας στη διευθέτηση της περιβόητης πλέον υπόθεσης της ξενοδοχειακής εταιρείας Αττικός Ηλιος, στην οποία έχουν επιδικαστεί αποζημιώσεις της τάξης των 620 εκατ. Αποζημιώσεις οι οποίες πλέον, μαζί με τις υπερημερίες, υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τα 800 εκατ. Αναφέρονται μάλιστα ως δημοσιονομικό ρίσκο σε αλλεπάλληλες εκθέσεις μεταμνημονιακής εποπτείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Επιπλέον, εκκρεμούν και άλλες δικαστικές υποθέσεις σε σχέση με τις συμβάσεις εκμίσθωσης ακίνητης περιουσίας που διαχειρίζεται ενώ, όπως και η μητρική της έτσι και αυτή, δεν έχει καταφέρει ακόμα να προβεί στην αποτίμηση του χαρτοφυλακίου της.
Εν τω μεταξύ όμως έχει μεσολαβήσει μία πολυετής περίοδος εκρηκτικής αύξησης των τιμών των ακινήτων, των ενοικίων αλλά και του ελληνικού τουρισμού. Ωστόσο παραμένει άγνωστο σε ποιο βαθμό μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν το περιβάλλον αυτό για την επαύξηση της περιουσίας τους τόσο το Υπερταμείο όσο και η ΕΤΑΔ αλλά και άλλες θυγατρικές.
Δεν υπάρχει καν αξιόπιστη ανεξάρτητη αποτίμηση της αξίας του χαρτοφυλακίου του Υπερταμείου.
Ερωτηθείς σχετικά εκπρόσωπος του Υπερταμείου δήλωσε στην «Καθημερινή» ότι η διαδικασία αποτίμησης της αξίας του ενεργητικού του Υπερταμείου ανατέθηκε το τελευταίο τρίμηνο του 2023(!) σε ανεξάρτητο σύμβουλο και αναμένεται να ολοκληρωθεί έως τα μέσα του τρέχοντος έτους. Στο μεταξύ, στην αρχική σελίδα της ηλεκτρονικής διεύθυνσής του, το Υπερταμείο αναφέρει ως αξία χαρτοφυλακίου 5,5 δισ. και πως στις 16 θυγατρικές και συμμετοχές που ελέγχει απασχολούνται 15.000 εργαζόμενοι. Ωστόσο στο «σημείο εκκίνησης», είτε αυτό προσδιοριστεί για το 2016 είτε για το 2021, είναι άγνωστο ποια ήταν η αξία του, ώστε να γνωρίζει ο ιδιοκτήτης (ο Ελληνας φορολογούμενος) εάν η αξία του χαρτοφυλακίου έχει αυξηθεί ή έχει μειωθεί στα χρόνια που μεσολάβησαν.
Οσον αφορά την αποτίμηση της περιουσίας της ΕΤΑΔ, ομοίως, πηγές του Υπερταμείου αναφέρουν ότι ξεκίνησε τους προηγούμενους μήνες η σχετική διαδικασία με στόχο να ολοκληρωθεί εντός του τρέχοντος έτους. Για την ώρα πάντως έχει ήδη γίνει αντιληπτό από προμελέτες πως ο αριθμός των ακινήτων που πραγματικά υπάρχουν στην ιδιοκτησία της ΕΤΑΔ, μετά δηλαδή από «ακίνητα-φαντάσματα», καταπατημένα και ήσσονος σημασίας τίτλους κυριότητας, είναι λιγότερος από τον μισό των 72.000 ακινήτων που «διαφήμιζε» τα προηγούμενα χρόνια.
Το fund Φαιστός
Χωρίς δημοσιοποιημένη πρόσφατη αποτίμηση των επιδόσεών του λειτουργεί και το επενδυτικό κεφάλαιο Φαιστός (Συμμετοχές 5G Α.Ε.), το οποίο προικοδοτήθηκε με τμήμα των εσόδων από τις άδειες παραχώρησης φάσματος συχνοτήτων στην κινητή τηλεφωνία, παρά το γεγονός ότι έχει πραγματοποιήσει τοποθετήσεις σε σειρά νεοφυών επιχειρήσεων.
Τα μεγαλεπήβολα σχέδια για επενδυτικό ταμείο
Η σημερινή διοίκηση του Υπερταμείου ανέλαβε τα καθήκοντά της ήδη από τις αρχές του 2021, δηλαδή εδώ και μια τριετία. Ωστόσο το στρατηγικό πλάνο του 2021 παραμένει σε ισχύ παρά το γεγονός ότι έκτοτε πληθωρισμός και επιτόκια έχουν κλιμακωθεί επιθετικά, ενώ πολεμικές συρράξεις στην περιφέρεια έχουν δημιουργήσει νέα δεδομένα για τη διεθνή και εγχώρια οικονομική δραστηριότητα. Απαντώντας σε σχετική ερώτηση της «Κ», εκπρόσωπος του Υπερταμείου αναφέρει ότι η εταιρεία αναμένει τις νέες στρατηγικές κατευθύνσεις του μοναδικού μετόχου της (σ.σ. δηλαδή του Δημοσίου που εκπροσωπείται από το υπουργείο Οικονομικών), όπως προβλέπει ο ιδρυτικός της νόμος. Προσδιορίζει δε ως αναμενόμενη χρονική στιγμή της κοινοποίησης των κατευθύνσεων αυτών, προκειμένου να εκπονηθεί το νέο στρατηγικό πλάνο, το πρώτο εξάμηνο του 2024.
Το χαρτοφυλάκιό του περιλαμβάνει ως «άμεσες θυγατρικές» τις εταιρείες Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ), Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ), Συμμετοχές 5G Α.Ε. και ως «λοιπές θυγατρικές» τις εταιρείες Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Αθήνας (ΟΑΣΑ: ΣΤΑΣΥ, ΟΣΥ), Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών, ΔΕΗ, ΕΛΤΑ, Εταιρεία Διώρυγος Κορίνθου, Ελληνικές Αλυκές, Οργανισμός Κεντρικών Αγορών και Αλιείας, Κεντρική Αγορά Θεσσαλονίκης, ΓΑΙΑΟΣΕ, ΔΕΘ – HELEXPO και τις ΕΥΑΘ και ΕΥΔΑΠ. Οι συμμετοχές στις δύο τελευταίες πρόκειται να μεταφερθούν απευθείας στο Δημόσιο.
Οι δαπάνες για αμοιβές συμβούλων από 5 εκατ. περίπου το 2023 έχει αποφασιστεί να αυξηθούν στα επίπεδα των 20 εκατ.
Ωστόσο για να γίνει αυτό χρειάστηκε συμφωνία με τους Ευρωπαίους πιστωτές της χώρας οι οποίοι, υπενθυμίζεται, αντιμετωπίζουν το Υπερταμείο και το χαρτοφυλάκιό του ως εγγυήσεις για το τρίτο μνημονιακό δάνειο. Ετσι θα δοθεί «αποζημίωση» στο Υπερταμείο για την επιστροφή των μετοχών της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ στο ελληνικό Δημόσιο με βάση τη συμφωνία της ελληνικής κυβέρνησης με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας για το ζήτημα. Το ποσό αυτό θα αποτελέσει το αρχικό κεφάλαιο του εθνικού επενδυτικού ταμείου, το οποίο φιλοδοξεί να δημιουργήσει ως νέα θυγατρική του στο Υπερταμείο η σημερινή διοίκησή του. Οι εταιρείες ύδρευσης θα αποτιμηθούν και το 50% του ποσού θα δοθεί για αποπληρωμή χρέους, ενώ το υπόλοιπο 50% για την ίδρυση του εθνικού επενδυτικού ταμείου. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, το ποσό αυτό ενδέχεται να ανέλθει έως και στα 500 εκατ. ευρώ.
Πηγές της αγοράς πάντως αμφιβάλλουν κατά πόσον μπορεί να εξελιχθεί σε ένα πραγματικό εθνικό επενδυτικό ταμείο (Sovereign Wealth Fund) κατά τα διεθνή πρότυπα το ελληνικό Υπερταμείο. Οπως σημειώνουν, «πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο άλμα από τη σημερινή κατάσταση όπου δεν υφίσταται συγκροτημένο και άρτια στελεχωμένο τμήμα επενδύσεων και αντ’ αυτού υπάρχει σύμβαση παροχής υπηρεσιών με αλλοδαπή εταιρεία, ενώ το τμήμα διαχείρισης κινδύνων θεωρείται υποτυπώδες». Επ’ αυτού εκπρόσωπος του Υπερταμείου δηλώνει πως αμφότερες οι λειτουργίες αυτές είναι ενεργές, προχωράει η περαιτέρω ενδυνάμωσή τους, ενώ για τη σύσταση του εθνικού επενδυτικού ταμείου αναφέρει ότι έχει ανατεθεί σχετική μελέτη σε διεθνή επενδυτικό οίκο.
Οι αμοιβές συμβούλων είναι ένα άλλο θέμα. Σύμφωνα με πηγές που είναι σε θέση να γνωρίζουν, οι δαπάνες για αμοιβές συμβούλων από 5 εκατ. περίπου το 2023 έχει προϋπολογιστεί και αποφασιστεί να αυξηθούν φέτος στα επίπεδα των 20 εκατ. Πηγές του Υπερταμείου υποστηρίζουν ότι δεν θα είναι τόσες, αλλά αποφεύγουν να αναφέρουν και πόσο θα είναι. Προσθέτουν δε πως έργα όπως η αποτίμηση του χαρτοφυλακίου της ΕΤΑΔ, μέρος του οποίου χρηματοδοτεί – εποπτεύει το Υπερταμείο, καθώς και συμβουλευτικές υπηρεσίες που σχετίζονται με τη συγκρότηση του εθνικού επενδυτικού ταμείου αλλά και την αποτίμηση του ενεργητικού του ίδιου του Υπερταμείου, έχουν σημαντικό κόστος.
Πώς προέκυψαν τα έσοδα-ρεκόρ το 2023
Ποια είναι όμως τα έσοδα του Υπερταμείου; Τα έσοδα ή ο κύκλος εργασιών του προέρχονται από τα μερίσματα που εισπράττει από τις θυγατρικές του στο πλαίσιο της μερισματικής τους πολιτικής και των δυνατοτήτων που αυτές έχουν. Το Υπερταμείο αναμένει για το 2023 υπερδιπλασιασμό των εσόδων από μερίσματα –κυρίως χάρη στις εταιρείες ΔΑΑ, ΓΑΙΑΟΣΕ, ΟΚΑΑ, ΚΑΘ και Ελληνικές Αλυκές– στα 161 εκατ. σπάζοντας το ρεκόρ του 2022, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, οπότε είχε σημειώσει έσοδα 75 εκατ. Στην πραγματικότητα πρόκειται για το μέρισμα-μαμούθ που αποφάσισε η γενική συνέλευση του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών να διαθέσει ενόψει της εισαγωγής του στο Χρηματιστήριο (συνολικά 685 εκατ. στο 100% των μετόχων, ενώ το Υπερταμείο ελέγχει το 30%).
Ερωτήματα ωστόσο εγείρονται και για μια άλλη σειρά εξελίξεων σε εταιρείες που περιλαμβάνονται στο χαρτοφυλάκιο του Υπερταμείου. Ενα από τα παραδείγματα αυτά είναι η ΓΑΙΑΟΣΕ, η οποία από τις αρχές του 2023 δεν έχει ακόμα διευθύνοντα σύμβουλο.
Η ΓΑΙΑΟΣΕ, λόγω ολιγωρίας, έχασε την πρόσβαση σε 130 εκατ. του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Η ΓΑΙΑΟΣΕ, σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές, λόγω ολιγωρίας, έχασε την πρόσβαση σε 130 εκατ. του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Ειδικότερα, δεν πρόλαβε να κάνει τους απαραίτητους διαγωνισμούς για να αποκτήσει 10 ηλεκτροκίνητα τρένα και 10 υδρογονοκίνητα, τα οποία με τη σειρά της θα μισθώνει η Hellenic Train ως υποχρέωση για να επεκταθεί η σύμβασή της κατά 5 έτη. Η ΓΑΙΑΟΣΕ θα αποκτούσε τα τρένα με προκαταβολή μισθωμάτων από την Hellenic Train για το 40% του συνολικού κόστους των 215 εκατ. ευρώ, ενώ το υπόλοιπο 60% (130 εκατ.) με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Σε περίπτωση που δεν καλυφθεί το χρηματοδοτικό κενό από το Υπερταμείο, η Hellenic Train ενδέχεται να εγείρει αξιώσεις (ΦΕΚ 9/7/22 νόμου 4953) προς τον όμιλο του Υπερταμείου.
Ελληνικές Αλυκές
Κριτική δέχεται η διοίκηση του Υπερταμείου και για την απόφασή της να εξαγοράσει μέτοχο μειοψηφίας στις Ελληνικές Αλυκές, καθώς η αποτίμηση της συμμετοχής αυτής έγινε κατόπιν χρήσης στην οποία είχαν πουληθεί μεγάλες ποσότητες αποθεμάτων (αλάτι) αυξάνοντας με μη επαναλαμβανόμενο τρόπο τα οικονομικά μεγέθη της εταιρείας. Το σκεπτικό του Υπερταμείου ωστόσο είναι, όπως αναφέρεται αρμοδίως, να αξιοποιήσει τη συγκεκριμένη εταιρεία κατέχοντας πλέον τον πλήρη έλεγχο του μετοχικού κεφαλαίου της.
Αλλά και για τον ΟΚΑΑ, την ιστορική αγορά στον Ρέντη που χτίστηκε μεταπολεμικά με κονδύλια του σχεδίου Μάρσαλ, διατυπώνεται κριτική για το χαμηλό ύψος των μισθωμάτων προς τους χρήστες. Κάτι το οποίο δεν αρνούνται κύκλοι του Υπερταμείου, θυμίζοντας όμως ότι η εταιρεία διαχείρισης της αγοράς (ουσιαστικά νοικιάζει ακίνητα και παρέχει τις απαραίτητες υποδομές φιλοξενίας των εμπόρων) είναι δεσμευμένη με μακροχρόνια μισθωτήρια συμβόλαια.