Το τελευταίο διάστημα ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν βρέθηκε στο στόχαστρο για το προχωρημένο της ηλικίας του, την αδύναμη μνήμη του και την ικανότητά του να κυβερνάει. Το μοναδικό οικονομικό ζήτημα ωστόσο που πιθανότατα θα τεθεί στο μικροσκόπιο όσο μετράει αντίστροφα το ρολόι για την ημέρα των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ, είναι το πιο εμβληματικό νομοσχέδιο της θητείας του, ο περίφημος νόμος για τη μείωση του πληθωρισμού (Inflation Reduction Act – ΙRA). Το μεγαλύτερο πρόγραμμα κρατικής χρηματοδότησης στην Ιστορία των ΗΠΑ, παρέχει κίνητρα αξίας περίπου 369 δισ. δολαρίων για την υποστήριξη της καινοτομίας, της παραγωγής και της πράσινης ενέργειας.
Ενάμιση χρόνο μετά την υπογραφή του, τον Αύγουστο του 2022, πολλά ερωτήματα παραμένουν επιτακτικά, σημειώνουν οι New York Times, αποτιμώντας το αποτύπωμα του νόμου IRA. Πόσο θα επιβαρύνει το ομοσπονδιακό έλλειμμα; Μπορεί να επιβιώσει μιας πιθανής δεύτερης θητείας Τραμπ; Θα βοηθήσουν τα λεγόμενα «Bidenomics» του IRA στην επανεκλογή Μπάιντεν; Μόνη βεβαιότητα μέχρι στιγμής, ότι το νομοσχέδιο θα στοιχίσει περισσότερα από 800 δισ. δολάρια έως το 2033, σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου. Η πράσινη μετάβαση δεν είναι φθηνή.
Ο νόμος IRA στοχεύει σε απότομες περικοπές εκπομπών και αναμένεται να προσθέσει 250 δισ. δολάρια περισσότερα στο έλλειμμα από ό,τι είχε αρχικά προβλεφθεί, παρά τις υποσχέσεις του Λευκού Οίκου για εξοικονόμηση κόστους. Ενώ οι μεγαλύτερες επιπτώσεις θα φανούν φέτος και το 2025, έχουν ανακοινωθεί περισσότερα από 270 νέα έργα καθαρής ενέργειας από την ψήφισή του, με επενδύσεις συνολικού ύψους περίπου 132 δισ. δολαρίων, σύμφωνα με έκθεση της Bank of America. Περίπου τα μισά από αυτά τα ποσά πηγαίνουν σε ηλεκτρικά οχήματα και μπαταρίες, ενώ τα υπόλοιπα προορίζονται για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Κι ενώ οι αριθμοί δεν έχουν ακόμη ξεκαθαρίσει, το φιλόδοξο πλάνο του Μπάιντεν υποκινεί γεωπολιτικές εντάσεις και αλλάζει τις ισορροπίες. Οι κινεζικοί γίγαντες ηλιακής ενέργειας έσπευσαν να επωφεληθούν από τις φοροελαφρύνσεις για να κατασκευάσουν εργοστάσια ηλιακών πάνελ στις ΗΠΑ, υπονομεύοντας φαινομενικά τον στόχο δημιουργίας εγχώριας βιομηχανίας. Tην ίδια ώρα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις διαμαρτύρονται έντονα, υποστηρίζοντας ότι οι διατάξεις του IRA παραβιάζουν τους κανόνες του εμπορίου και στρεβλώνουν τους ίσους όρους ανταγωνισμού. Ανησυχούν ότι οι εταιρείες τους θα σπεύσουν στις ΗΠΑ χάρη στον δυνητικά ισχυρό συνδυασμό των επιδοτήσεων και της αναπτυσσόμενης αγοράς.
Το μεγαλύτερο πρόγραμμα κρατικής χρηματοδότησης στην Ιστορία των ΗΠΑ παρέχει κίνητρα αξίας περίπου 369 δισ. δολ. για την ενεργειακή μετάβαση.
Ως απάντηση στον IRA, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα «Βιομηχανικό σχέδιο πράσινης συμφωνίας» στις αρχές του 2023, το οποίο θα παρέχει 272 δισ. δολάρια για την πράσινη μετάβαση και θα επιταχύνει τις διαδικασίες αδειοδότησης, επιτρέποντας υψηλότερα όρια δανεισμού και μεγαλύτερη ευελιξία στα κράτη-μέλη για να επενδύσουν στην πράσινη τεχνολογία. Προβλέπει επίσης εντατικοποίηση της εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού και μεγαλύτερες άμεσες επενδύσεις στο σχέδιο της Ευρώπης για μια βιομηχανία μηδενικών ρύπων. Η Ε.Ε. ελπίζει ότι αυτά τα μέτρα θα αποτρέψουν τις εταιρείες από το να μετατοπίσουν την παραγωγή σε άλλα μέρη όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ και θα επιταχύνουν τον στόχο της Ευρώπης να γίνει η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος μέχρι το 2050. Παρά τις αναζωπυρώσεις στις εμπορικές εντάσεις που κατέστρεψαν τις διατλαντικές σχέσεις κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Τραμπ, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι λένε ότι μια προσφυγή κατά των Ηνωμένων Πολιτειών στον ΠΟΕ είναι μόνο η ύστατη και απίθανη επιλογή.
Εταιρείες εγκαταλείπουν την Ευρώπη
Η MeyerBurger, μια ελβετική εταιρεία ηλιακής ενέργειας, που έχει τρία εργοστάσια στην ανατολική Γερμανία, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα κατασκευάσει το νέο της εργοστάσιο στο Κολοράντο και όχι στη Γερμανία. Στο ίδιο μήκος κύματος η Vestas της Δανίας και η γερμανική Siemens Gamesa, που πρότειναν σχέδια για την κατασκευή νέου εργοστασίου στη Νέα Υόρκη.
Ακόμη και πριν από τη θέσπιση του IRA, όμως, υπήρχαν ενδείξεις ότι οι επενδύσεις εγκαταλείπουν την Ε.Ε. και δη τη Γερμανία. Σύμφωνα με μελέτη του γερμανικού Οικονομικού Ινστιτούτου με έδρα την Κολωνία, το χάσμα μεταξύ των εξερχόμενων επενδύσεων από γερμανικές εταιρείες και των επιχειρηματικών επενδύσεων στη χώρα το 2022 ήταν το μεγαλύτερο που έχει καταγραφεί. Πάνω από 135 δισ. ευρώ άμεσων ξένων επενδύσεων διέρρευσαν από τη Γερμανία, ενώ εισήλθαν μόνο 10,5 δισ. ευρώ.
Οι ερευνητές ανέφεραν το υψηλό ενεργειακό κόστος και την έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού ως παράγοντες, προειδοποίησαν όμως ότι ο IRA ήταν πιθανό να επιταχύνει την τάση.
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η ευρωπαϊκή βιομηχανία δεν φαίνεται να έχει δεχθεί καθοριστικό πλήγμα από το πρόγραμμα των ΗΠΑ. Η μετατόπιση της πράσινης ενέργειας στις ΗΠΑ δεν θα ωθήσει απαραίτητα τις εταιρείες της Ε.Ε. να εγκαταλείψουν την Ευρώπη, λέει ο Αντουάν Βάγκνερ-Τζόουνς ανώτερος αναλυτής στο Bloomberg NEF (BNEF).
Πώς επηρεάζει ο αμερικανικός IRA τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις.
«Ο νόμος IRA από μόνος του δεν αποτελεί απειλή», υπερθεματίζει ο Ζιλ Ντίκσον, διευθύνων σύμβουλος του λόμπι Wind Europe. Αυτό που είναι πιο ανησυχητικό, είπε, είναι η απειλή από κινεζικές εταιρείες. Κατάφεραν να αρπάξουν το μεγαλύτερο μέρος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας ηλιακών πάνελ και τώρα οι κατασκευαστές ανησυχούν ότι το ίδιο θα συμβεί με τις ανεμογεννήτριες.
Οι ΗΠΑ έχουν σημειώσει κάποιες νίκες όσον αφορά επενδυτικές αποφάσεις από ευρωπαϊκές εταιρείες, αλλά δεν έχει ξεσπάσει ακόμη η κρίση που φοβήθηκαν οι «27», γράφει το Politico. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι η Ε.Ε. δεν είναι ανυπεράσπιστη. Η Πράσινη Συμφωνία με στόχο την αναμόρφωση της οικονομίας της και την κλιματική ουδετερότητα μέχρι τα μέσα του αιώνα, προϋπήρχε του IRA. Ενώ ο νόμος του Μπάιντεν έχει και ορισμένες ευνοϊκές συνέπειες για την ευρωπαϊκή οικονομία.
«Ο IRA έχει ξεκλειδώσει τρισεκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις και για εμάς αυτό είναι θετικό», εξηγεί ο Αντριου Αντερ, εμπορικός σύμβουλος για τη Βόρεια Αμερική στον Σύνδεσμο Βιομηχανιών Κατασκευής Μηχανών και Εγκαταστάσεων VDMA.
Χάρη στις επιδοτήσεις του IRA κατασκευάζονται νέα εργοστάσια στις ΗΠΑ, αλλά «είναι πολύ δύσκολο να χτιστεί ένα εργοστάσιο εκεί χωρίς ευρωπαϊκό εξοπλισμό και, ειδικά, γερμανικά μηχανήματα.
Η πίτα μεγαλώνει», τονίζει. Ενας δικαιούχος είναι η ebm-papst, με έδρα το Μίλφιγκεν της νοτιοδυτικής Γερμανίας, που κατασκευάζει κινητήρες και συστήματα εξαερισμού. Ο IRA έχει αυξήσει τη ζήτηση για τους ανεμιστήρες ψύξης που παράγει η εταιρεία για φορτιστές ηλεκτρικών οχημάτων και συστήματα αποθήκευσης μπαταριών megapack.
H πόλη της Νορβηγίας που «έσβησε» λόγω των Bidenomics
Στη Μοϊράνα, μια μικρή βιομηχανική πόλη της Νορβηγίας στην άκρη του Αρκτικού Κύκλου, ένα εργοστάσιο στέκεται άδειο και ημιτελές στο χιονισμένο λυκόφως, μνημείο μιας ανεκπλήρωτης οικονομικής ελπίδας. Η εταιρεία ηλεκτρικών μπαταριών Freyr βρισκόταν στη διαδικασία κατασκευής αυτής της τεράστιας εγκατάστασης όταν ψηφίστηκε το 2022 το σαρωτικό νομοσχέδιο για το κλίμα της κυβέρνησης Μπάιντεν.
Ο νόμος για τη μείωση του πληθωρισμού (ΙRA) υποσχέθηκε περίπου 369 δισ. δολάρια σε φοροελαφρύνσεις και επιχορηγήσεις για την τεχνολογία καθαρής ενέργειας μέσα στην επόμενη δεκαετία. Τα κίνητρά του για την παραγωγή μπαταριών στις ΗΠΑ ήταν τόσο γενναιόδωρα που τελικά οδήγησαν τη Freyr να εγκαταλείψει τις εγκαταστάσεις της στη Νορβηγία και να επεκταθεί στην Τζόρτζια των ΗΠΑ.
Ανησυχίες ότι οι ευρωπαϊκές χώρες μένουν πίσω στο «σπριντ» για καθαρή ενέργεια.
H αλλαγή πλεύσης είναι συμβολική μιας παγκόσμιας διαμάχης, καθώς οι χώρες αγωνίζονται για τις εταιρείες και τις τεχνολογίες που θα διαμορφώσουν το μέλλον της ενέργειας. Ο κόσμος έχει οδηγηθεί από δεκαετίες έμφασης στον ιδιωτικό ανταγωνισμό σε μια νέα εποχή ανταγωνιστικής βιομηχανικής πολιτικής, στην οποία οι χώρες προσφέρουν ευνοϊκούς κανονισμούς και δημόσιες επιδοτήσεις για να προσελκύσουν πράσινες βιομηχανίες.
Η Μοϊράνα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του ανταγωνισμού που βρίσκεται σε εξέλιξη. Προσπαθεί να καθιερωθεί ως «πρωτεύουσα» της πράσινης ενέργειας στη Νορβηγία, οπότε η απόφαση της Freyr να αποχωρήσει ήρθε ως πλήγμα. Εκτός από την εγγύτητά της σε βασικά ορυκτά και το βιομηχανικό εργατικό δυναμικό, η πόλη προσφέρει φθηνή και πράσινη ενέργεια χάρη στην υδροηλεκτρική ενέργεια που τροφοδοτείται από το λιώσιμο του χιονιού, την απορροή των παγετώνων και τους καταρράκτες που διασχίζουν τα απόκρημνα βουνά της.
Οι τοπικές αρχές αρχικά ήλπιζαν ότι το εργοστάσιο θα μπορούσε να προσελκύσει χιλιάδες υπαλλήλους και νέους κατοίκους στην πόλη των 20.000, που παλεύει με τη γήρανση του πληθυσμού. Αντίθετα, η Freyr απασχολεί σήμερα περίπου 110 άτομα στο τοπικό εργοστάσιο, που επικεντρώνεται στην τεχνολογική ανάπτυξη. Οι επιπτώσεις εκτείνονται πέρα από τη Μοϊράνα. Υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση ότι τόσο η Ε.Ε. όσο και η Νορβηγία, η οποία δεν είναι επίσημο μέλος αλλά ακολουθεί πολιτικές της Ε.Ε., θα μπορούσαν να μείνουν πίσω στο «σπριντ» για καθαρή ενέργεια. Η πρόσφατη στροφή προς πιο προστατευτικές πολιτικές, που στοχεύουν στην οικοδόμηση εθνικών βιομηχανιών, έχει δημιουργήσει «πονοκέφαλο» στην Ε.Ε., η οποία βλέπει τις αρχές του δίκαιου και ανοιχτού εμπορίου ως κρίσιμες για το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Στρεβλώσεις
Πρέπει να αναλάβουμε δράση για να εξισορροπήσουμε τους όρους ανταγωνισμού όπου ο «νόμος για τη μείωση του πληθωρισμού» και άλλα μέτρα δημιουργούν στρεβλώσεις. Με άλλα λόγια: πρέπει να αναλάβουμε δράση εδώ στην Ευρώπη και ταυτόχρονα πρέπει να συνεργαστούμε με τις Ηνωμένες Πολιτείες για τον μετριασμό των ανταγωνιστικών μειονεκτημάτων, δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
7.500 δολ.
σε εκπτώσεις φόρου για νέα ηλεκτρικά οχήματα και 4.000 δολ. για μεταχειρισμένα προσφέρει στους Αμερικανούς ο νόμος IRA.
Προοπτική
«Δεν είμαι εδώ για να πανηγυρίσω τη νίκη στα προβλήματα της οικονομίας. Εχουμε σχέδιο για να αλλάξουμε πολλά στον οικονομικό τομέα. Μέρος των σχεδίων είναι ο νόμος για τη μείωση του πληθωρισμού. Τα “Bidenomics” είναι απλώς ένας τρόπος για να κρατήσουμε ζωντανό το αμερικανικό όνειρο», λέει ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν.
950 εκατ.
ηλιακά πάνελ, 120.000 ανεμογεννήτριες και 2.300 εγκαταστάσεις μπαταριών σε κλίμακα δικτύου προβλέπει ο IRA έως το 2030.
Το αποτέλεσμα
Ο νόμος IRA αναγκάζει τις ευρωπαϊκές εταιρείες να μεταφερθούν στις ΗΠΑ για να συμμετάσχουν σε έργα που εδρεύουν εκεί και αποδυναμώνει τις ευρωπαϊκές βιομηχανικές ικανότητες. Ειδικά η διάταξη «αγοράστε αμερικανικά», μπορεί να ήταν αυτό που χρειαζόταν ο πρόεδρος Μπάιντεν για να περάσει το νομοσχέδιο, δεν συμπεριφέρεσαι όμως έτσι στους φίλους, τονίζει η Ιβόν Μπέντιγκερ-Ρότσιλντ, εκτελεστική διευθύντρια του Ευρωαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου.