Κατά το παρελθόν οι φορολογικές αρχές, το υπουργείο Εργασίας, οι ασφαλιστικοί φορείς κ.ά., επέβαλλαν στις επιχειρήσεις κυρίως υποχρεώσεις αναφορών (reporting) και τήρησης αρχείων, προκειμένου να μπορούν να βεβαιώνουν φόρους και εισφορές και να διενεργούν ελέγχους συμμόρφωσης. Η τεχνολογική εξέλιξη και ο ψηφιακός μετασχηματισμός, ωστόσο, έχουν οδηγήσει σε μία νέα γενιά υποχρεώσεων όπως το MyData, η ψηφιακή κάρτα εργασίας και η πολύπαθη διασύνδεση των ταμειακών με τα τερματικά πιστωτικών καρτών (EFT/POS) των παρόχων υπηρεσιών πληρωμών, οι οποίες ξεπερνούν το επίπεδο των αναφορών και διαπλέκονται με τις λειτουργικές διαδικασίες των εταιρειών.
Ετσι, η όποια υποχρέωση δεν περιορίζεται στην κατά τακτά διαστήματα υποβολή στοιχείων, αλλά καθορίζει ανελαστικά π.χ. τον τρόπο με τον οποίο το λογιστήριο καταχωρίζει μία δαπάνη, το πώς μία εταιρεία θα μετράει τον χρόνο εργασίας των υπαλλήλων της ή το πώς θα εξυπηρετεί έναν πελάτη στο ταμείο λιανικής. Το γεγονός ότι τις σχετικές λεπτομέρειες αποφασίζουν, ερήμην των χρηστών, υπηρεσιακοί παράγοντες με μηδενική συνήθως εργασιακή εμπειρία στον ιδιωτικό τομέα σε συνεργασία με παρόχους (εταιρείες πληροφορικής, πώλησης ταμειακών μηχανών, εργαστήρια πιστοποίησης) που ωφελούνται από τη θέσπιση των κανόνων, προκαλεί σημαντικά προβλήματα. Προβλήματα που γίνονται ακόμα μεγαλύτερα εξαιτίας του ότι κάθε υπηρεσία που επιβάλλει την όποια νέα υποχρέωση, δεν είναι αναγκασμένη να έχει αποδείξει εκ των προτέρων, με τρόπο εξαντλητικό και πλήρως κοστολογημένο, ότι η επιβάρυνση που προκαλείται στις επιχειρήσεις (η οποία τελικά μετακυλίεται στους καταναλωτές και στον πληθωρισμό) δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διασύνδεση των EFT/POS με τις ταμειακές μηχανές, μια εν πολλοίς περιττή διαδικασία καθώς είναι ήδη εφικτή η διασταύρωση των εσόδων από ηλεκτρονικές πληρωμές με τις πωλήσεις μιας επιχείρησης. Διασύνδεση που όμως συνεπάγεται σοβαρές δαπάνες αγοράς και εγκατάστασης εξοπλισμού και λογισμικού αλλά και μηνιαία κόστη συντήρησης, η οποία ταυτόχρονα θα προκαλέσει δυσλειτουργίες και καθυστερήσεις στα ταμεία. Μία πρώτη ένδειξη δίνει η εγκύκλιος 2010/2024 η οποία διευκρινίζει ότι εάν κάποιος πελάτης χονδρικής θέλει να πληρώσει με κάρτα –κάτι που προφανώς δεν είχαν σκεφθεί– θα πρέπει o πωλητής να εκδώσει δελτίο λιανικής για να «περάσει» η χρέωση στο EFTPOS, στη συνέχεια να κόψει ακυρωτικό του δελτίου και μετά να εκδώσει το τιμολόγιο, ενώ όλα αυτά τα –περιττά και μη– παραστατικά θα πρέπει να «ανέβουν» και στο MyData. Ομοίως η εφαρμογή της ψηφιακής κάρτας εργασίας αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες στο πεδίο και εκθέτει τους εργοδότες σε τεράστιο κίνδυνο χωρίς τελικά να «προστατεύει τον εργαζόμενο από τον κλέφτη (sic) εργοδότη» που ήταν και η επισήμως εκπεφρασμένη στόχευση του υπουργείου.
Ουδείς αμφιβάλλει για τη χρησιμότητα της τεχνολογίας στη βελτίωση της συμμόρφωσης και στη μείωση της φοροδιαφυγής. Αυτή τουλάχιστον ως προς το κενό ΦΠΑ –που είναι και το σημαντικότερο μέγεθος– έχει περιοριστεί δραστικά και δεν απέχει πλέον τόσο πολύ από τον κοινοτικό μέσο όρο, κυρίως χάρη στο πλαστικό χρήμα και στις ηλεκτρονικές πληρωμές. Στο εξής όμως χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή όταν αποφασίζονται νέες υποχρεώσεις ή κανόνες γιατί ελλοχεύει ο κίνδυνος να μην έχουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, τόσο εξαιτίας του νόμου της φθίνουσας απόδοσης αλλά και του κακού σχεδιασμού. Στον τελευταίο είναι κρίσιμο να έχουν λόγο οι χρήστες. Γι’ αυτό αξίζει να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της εφορίας και των τελωνείων της Αυτού Μεγαλειότητος (HMRC) στη Μεγάλη Βρετανία, στο συμβούλιο διοίκησης της οποίας συμμετέχουν αποκλειστικά στελέχη από τον ιδιωτικό τομέα. Αντιθέτως στην περίπτωση της ΑΑΔΕ το συμβούλιο στελεχώνεται από αξιόλογους μεν ακαδημαϊκούς, χωρίς όμως επιχειρησιακή εμπειρία. Με άλλα λόγια για να αποδώσει στην πράξη η «κρατικοποίηση» των εταιρικών διαδικασιών χρειάζεται καλύτερη εταιρική διακυβέρνηση των υπηρεσιών, η οποία θα συμπεριλαμβάνει όλους τους ενδιαφερόμενους (stakeholders).
* O κ. Βασίλης Μασσέλος είναι πρόεδρος Συνδέσμου Επιχειρήσεων Πλεκτικής και Ετοίμου Ενδύματος.