Οι πολλαπλές κρίσεις, που πλήττουν τόσο την Ευρώπη συνολικά όσο και τη χώρα μας, ειδικά μετά το 2010, έχουν φέρει στο προσκήνιο μια ευρύτερη συζήτηση περί των παραδοσιακών αρχών και αξιών. Αρκετοί επιστήμονες και πολιτικοί, σε όλο το πολιτικό φάσμα, υποστηρίζουν έναν βίαιο εκσυγχρονισμό και μια ριζική μεταξίωση. Θεωρούν, δηλαδή, ότι σε έναν ραγδαία μεταλλασσόμενο κόσμο χρειάζεται να μεταβάλλουμε τα πάντα, αλλάζοντας ακόμα και το νόημα και το περιεχόμενο των παραδοσιακών αξιών και των αρχών που μας έφεραν μέχρις εδώ. Το βασικό επιχείρημά τους είναι ότι έτσι θα είμαστε πιο έτοιμοι να υποδεχθούμε και να διαχειριστούμε το μέλλον που έρχεται. Θεωρώ ότι αυτή η τάση είναι παρακινδυνευμένη και ελλοχεύει κινδύνους όχι μόνο κοινωνικούς και πολιτισμικούς, αλλά επίσης οικονομικούς και πολιτικούς.
Οι αξίες μιας κοινωνίας, ηθικές και πολιτικές, αποτελούν συμπυκνωμένη σοφία αιώνων, η οποία έρχεται να υπηρετήσει τη συλλογικότητα. Μετά τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, η συλλογικότητα αυτή είναι το έθνος-κράτος. Στο πλαίσιο του έθνους-κράτους διασφαλίζονται παράλληλα τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των πολιτών, μιας και το έθνος-κράτος του Διαφωτισμού είναι συνάμα κράτος δικαίου. Σήμερα, δεν υπάρχει κανένας άλλος θεσμός, πέρα από το έθνος-κράτος δικαίου, ικανός να υπερασπιστεί αποτελεσματικότερα τόσο τη συλλογικότητά μας όσο και τα ατομικά δικαιώματα.
Η πορεία στο μέλλον, αναγκαία διαχρονικά για την εξέλιξη του πολιτισμού και της κοινωνίας, χρειάζεται σταθερά σημεία αναφοράς. Οι μεγάλοι θαλασσοπόροι και εξερευνητές ανοίχθηκαν στα πελάγη και τελικά έφθασαν κάπου επειδή είχαν σταθερά σημεία αναφοράς: το λιμάνι αφετηρία τους, τον μαγνητικό βορρά και ορισμένα άστρα. Χωρίς σταθερές αξίες και αρχές κάθε ταξίδι στο άγνωστο μέλλον μοιάζει περισσότερο με βουτιά στο κενό. Εξάλλου, η δημιουργία του νέου χρειάζεται ένα σταθερό υπόστρωμα. Η συντήρηση αυτού του συλλογικού υποστρώματος, των αρχών και των αξιών που συγκροτούν και διέπουν το έθνος μας και το κράτος μας, είναι συνεπώς απαραίτητη για λόγους όχι μόνο ταυτοτικούς, αλλά και πρακτικούς, ιδίως στην οικονομία.
Κάθε κράτος μεριμνά για την οικονομία, ως μέσον πραγμάτωσης των ατομικών επιδιώξεων των πολιτών και προαγωγής της συνολικής ευημερίας. Από το έργο φιλοσόφων όπως ο Αριστοτέλης και ο Ανταμ Σμιθ ξέρουμε όμως ότι η οικονομία δεν είναι μια αξιακά ουδέτερη δραστηριότητα. Αξίες όπως η δικαιοσύνη, η τιμιότητα, η αμοιβαιότητα είναι θεμελιώδεις για την υγιή επιχειρηματικότητα εντός του έθνους-κράτους, καθώς μόνο έτσι διατηρείται το επιχειρηματικό fair play και υπηρετείται η ευημερία της κοινότητας. Οι ηθικές αξίες είναι κομβικές για την οικονομική πρόοδο, καθώς έχουν ρυθμιστικό ρόλο και είναι οδηγοί λήψης αποφάσεων και δράσης.
Σημαντικοί σύγχρονοι επιστήμονες (ενδεικτικά αναφέρω τους Αμάρτια Σεν και Μάικλ Σαντέλ) έχουν επισημάνει τους κινδύνους για την οικονομία από την απουσία ηθικών αξιών. Βασική αρχή κάθε οικονομίας είναι η πίστη. Η τιμιότητα και η αξιοπιστία είναι πυλώνες του υγιούς επιχειρείν, μέσα σε ένα περιβάλλον δικαιοσύνης, ώστε να μην αφήνεται περιθώριο να νοθεύεται καμία πτυχή της οικονομικής δραστηριότητας. Το οικονομικό θαύμα που συντελέστηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα, ιδίως στο επίπεδο της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, υποστηρίχθηκε από αξίες και αρχές.
Η τιμιότητα, η μπέσα, η αξιοπιστία, η υπόληψη, η αλληλεγγύη, η προκοπή, το δίκιο, η φιλοπατρία υπήρξαν οι βάσεις του ελληνικού επιχειρείν. Παράλληλα, η ελληνική Δικαιοσύνη εγγυήθηκε το fair play, ώστε να μην αφήνεται χώρος στη νόθευση. Η πείσμων συντήρηση τέτοιων παραδοσιακών ηθικών αρχών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την περαιτέρω προσέγγιση στρατηγικών επενδύσεων και την επιπλέον αναβάθμιση της ελληνικής οικονομίας.
*Ο κ. Γιάννης Οικονόμου είναι βουλευτής Φθιώτιδας, πρώην υπουργός.