Η δυναμική της ανάπτυξης των χωρών του Νότου στηρίζει την οικονομική υγεία της Ευρωζώνης και έχει γλιτώσει την περιοχή από την ύφεση. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν την περασμένη εβδομάδα για την ανάπτυξη του πρώτου τριμήνου, δημιουργώντας ελπίδες ότι έπειτα από μια μακρά περίοδο στασιμοπληθωρισμού, από το ξέσπασμα της ενεργειακής κρίσης το 2022, η οικονομία της Ευρωζώνης αρχίζει και πάλι να αναπτύσσεται.
Οι χώρες του Νότου, που για δεκαετίες είχαν χαμηλότερη ανάπτυξη, παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα από ό,τι αυτές του Βορρά, έχουν εδώ και αρκετά τρίμηνα μετασχηματιστεί σε μηχανές της ανάπτυξης, χάρη στις μεταρρυθμίσεις που εφαρμόζουν, καθώς και την ισχυρή ανάκαμψη του τουρισμού από το «χτύπημα» της πανδημίας. Η ανάπτυξη που καταγράφουν υπεραντισταθμίζει το πλήγμα που συνεχίζει να καταγράφει ο μεταποιητικός κλάδος των μεγάλων χωρών του Βορρά, «σώζοντας» έτσι την Ευρωζώνη από τα χειρότερα.
Η οικονομία της Ευρωζώνης κατέγραψε ανάπτυξη της τάξης του 0,3% το πρώτο τρίμηνο του 2024 σε τριμηνιαία βάση και 0,4% σε ετήσια, έπειτα από σχεδόν 18 μήνες στασιμοπληθωρισμού και ήταν το ισχυρότερο επίπεδο από το γ΄ τρίμηνο του 2022. Συνολικά, η Νότια Ευρώπη υπεραπέδωσε και πάλι, με την Ισπανία και την Πορτογαλία να σημειώνουν ανάπτυξη 0,7% το τρίμηνο, ενώ η Ιταλία επιταχύνθηκε στο 0,3% (στοιχεία για την Ελλάδα δεν είναι ακόμη διαθέσιμα). Σε ετήσια βάση, μάλιστα, η ανάπτυξη το α΄ τρίμηνο άγγιξε το 2,4% στην Ισπανία, ενώ διαμορφώθηκε στο 1,4% στην Πορτογαλία. Η Γερμανία και η Γαλλία αναπτύχθηκαν και οι δύο κατά 0,2% σε τριμηνιαία βάση, κάτι που δεν είναι σπουδαίο, αλλά αποτελεί ωστόσο μια βελτίωση, τη στιγμή που η Γερμανία είχε καταγράψει ύφεση στα τέλη του 2023 (έστω κι αν η οικονομία της είναι μόλις 0,3% μεγαλύτερη σε σχέση με πριν από την πανδημία).
Οι τρεις χώρες αναπτύχθηκαν το 2023 περισσότερο από δύο φορές ταχύτερα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης.
Ωστόσο, «δεν πρέπει να υπερβάλλουμε με το story της “έναρξης της οικονομικής ανάκαμψης” στην Ευρωζώνη», προειδοποιεί ο Μπερτ Κολάιν, ανώτερος οικονομολόγος της ING. «Η οικονομία εξακολουθεί να υποφέρει από ασθενή παγκόσμια ζήτηση, οι πραγματικοί μισθοί δεν έχουν ανακάμψει στα επίπεδα του 2021 και η περιοχή εξακολουθεί να προσαρμόζεται σε υψηλότερα επιτόκια», όπως προσθέτει.
Πώς έφτασε ο Νότος να «σώζει» την Ευρωζώνη; Τη δεκαετία του 2010 η Γερμανία βοήθησε στην έξοδο της ηπείρου από την κρίση χρέους χάρη στις ισχυρές εξαγωγές αυτοκινήτων και κεφαλαιουχικών αγαθών. Τότε οι χώρες οι οποίες σήμερα αποτελούν την ατμομηχανή της ανάπτυξης στη Ζώνη του Ευρώ ήταν, ως γνωστόν, αυτές που κινδύνεψαν να τη διασπάσουν. Ωστόσο, μια δεκαετία και μια… πανδημία μετά, μεταξύ του 2021 και του 2023, Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα και Πορτογαλία συνέβαλαν στο 25%-50% της ανάπτυξης της Ε.Ε., σύμφωνα με έκθεση της γαλλικής εταιρείας ασφάλισης πιστώσεων Coface – μια τάση που επιβεβαιώνεται και ενισχύεται στα τελευταία στοιχεία. Η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία αναπτύχθηκαν το 2023 περισσότερο από δύο φορές ταχύτερα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Σύμφωνα με το ΔΝΤ η Ευρωζώνη αναμένεται φέτος να αναπτυχθεί με ρυθμούς της τάξης του 0,8% έναντι 2% στην Ελλάδα, 1,9% στην Ισπανία και 1,7% στην Πορτογαλία, ενώ η Γερμανία αναμένεται να κινηθεί στο μόλις 0,2%.
Αυτό σημαίνει πως η ανάπτυξη δύο ταχυτήτων στην οικονομία της Ευρωζώνης θα συνεχιστεί. Και σύμφωνα με αναλυτές, ο Νότος έχει όλα τα «εχέγγυα» να συνεχίσει να υπεραποδίδει. Σύμφωνα με τον Χόλγκερ Σμίεντινγκ, επικεφαλής οικονομολόγο της Berenberg Bank, η ευρωπαϊκή κρίση χρέους προκάλεσε μια σημαντική αλλαγή στην περιφέρεια της Ευρωζώνης. Οι χώρες του νότου είναι διαρθρωτικά πιο υγιείς και πιο δυναμικές από ό,τι πριν, ενώ –κατά τον ίδιο– η Ελλάδα αποτελεί το αστέρι των επιδόσεων στην Ευρωζώνη.
Ανατροπές στην ανταγωνιστικότητα
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 η περιβόητη στρατηγική της Λισσαβώνας είχε στόχο να καταστήσει την Ευρωπαϊκή Ενωση την πιο ανταγωνιστική περιοχή της παγκόσμιας οικονομίας. Σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα, οι οικονομίες της νότιας Ευρώπης είχαν χάσει σε σημαντικό βαθμό την ανταγωνιστικότητά τους, ενώ οι οικονομίες της βόρειας Ευρώπης –με επικεφαλής τη Γερμανία– είχαν δει απότομη βελτίωση. Αυτή η απόκλιση στην ανταγωνιστικότητα κορυφώθηκε κατά την ευρωπαϊκή κρίση χρέους, μια κρίση που η Ευρώπη προσπάθησε να θεραπεύσει με μέτρα λιτότητας και μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Ενώ το πρώτο οδήγησε σε αμφισβητήσιμα αποτελέσματα, το δεύτερο άρχισε να αποδίδει καρπούς και το συνολικό αποτέλεσμα ήταν η ανάκτηση της εσωτερικής ανταγωνιστικότητας.
Οπως σημειώνει η ING σε μελέτη της για το πώς κατέρρευσε η ανταγωνιστικότητα του Βορρά, η πρώτη δεκαετία του κοινού νομίσματος σημαδεύτηκε από μεγάλες εισροές κεφαλαίων προς την περιφέρεια, που οδήγησαν σε σχετικά μη παραγωγικές επενδύσεις.
Η αύξηση της παραγωγικότητας ήταν πρακτικά ανύπαρκτη στην Ιταλία και την Ισπανία, ενώ οι μισθοί αυξήθηκαν εξίσου γρήγορα ή ταχύτερα από ό,τι στις περισσότερες χώρες της βόρειας Ευρώπης. Η Ελλάδα σημείωσε σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά γνώρισε τόσο υψηλή αύξηση των μισθών, που τα κέρδη παραγωγικότητας ακυρώθηκαν. Αυτό προκάλεσε σημαντικά κενά στην ανάπτυξη του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος σε σχέση με άλλες οικονομίες της Ευρωζώνης.
Πώς και πότε κατέρρευσε στις χώρες του Βορρά, ενώ ενισχύθηκε στα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας.
Οι χώρες της βόρειας Ευρώπης παρουσίασαν αύξηση της παραγωγικότητας άνω του μέσου όρου και μετριασμό των μισθών. Επιτυχημένες εξαγωγικές χώρες, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, επικρίθηκαν για τα υψηλά εμπορικά πλεονάσματα τη στιγμή που περιόριζαν την εγχώρια ζήτηση εξαιτίας αυτού, καθιστώντας δυσκολότερη την προσαρμογή των οικονομιών της περιφέρειας της Ευρωζώνης.
Στη δεκαετία του 2010 η αύξηση των μισθών μειώθηκε αισθητά στην Ισπανία, στην Πορτογαλία και την Ιταλία και ήταν ακόμη και αρνητική στην Ελλάδα. Η αύξηση της παραγωγικότητας επιβραδύνθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρωζώνης κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αδύναμων επενδύσεων, αλλά χώρες της περιφέρειας, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, κατάφεραν να έχουν ισχυρότερη αύξηση παραγωγικότητας από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Η οδυνηρή προσαρμογή, συνεπώς, απέδωσε καρπούς, κατά την ING. Επίσης, οι βόρειες οικονομίες παρουσίασαν ταχύτερη αύξηση των μισθών, ενώ η αύξηση της παραγωγικότητας αποδυναμώθηκε, κάτι που είχε σημαντική επίδραση στο κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, το οποίο άρχισε να αυξάνεται.
Η περίοδος μετά την πανδημία επιτάχυνε τη διαδικασία αύξησης του κόστους εργασίας για τις οικονομίες του βορρά. Αυτό συνέβη επίσης στις χώρες του νότου, καθώς είδαν την αύξηση των μισθών να εκτοξεύεται χάρη στους υψηλούς ρυθμούς πληθωρισμού και τις «σφιχτές» αγορές εργασίας, ενώ η αύξηση της παραγωγικότητας έγινε αρνητική για τις περισσότερες μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης. Οι αρνητικές εξελίξεις στην παραγωγικότητα ήταν ένα ακόμη «χτύπημα» στην ήδη πολύ ασθενή ανάπτυξη που παρατηρήθηκε την περίοδο πριν από την πανδημία.
Βάρος για την Ελλάδα μια αδύναμη ευρωπαϊκή οικονομία
Η αδύναμη ανάπτυξη των μεγάλων οικονομιών της Ευρωζώνης, στις οποίες και η Ελλάδα βασίζεται για επενδύσεις, εξαγωγές και τουρισμό, αποτελεί πρόσθετη πρόκληση για τη χώρα, με ακόμη και τις αναθεωρημένες προβλέψεις της κυβέρνησης για ανάπτυξη 2,5% φέτος να μοιάζουν εξαιρετικά φιλόδοξες.
Μια υποτονική ευρωπαϊκή οικονομία αντιπροσωπεύει ένα συνεχές «βάρος» στην οικονομία της Ελλάδας, όπως σημειώνει στην «Κ» ο Ντένις Σεν, επικεφαλής αναλυτής της Scope Ratings. Εκτιμά πως φέτος η ελληνική οικονομία θα κινηθεί με ρυθμούς της τάξης του 1,6%, έναντι 1% για την Ευρωζώνη. «Το σημαντικό μερίδιο της ελληνικής οικονομίας, που εξαρτάται από τις εξαγωγές αγαθών, σημαίνει ότι η αργή ανάκαμψη εκτός Ελλάδας έχει σημαντικά μεγαλύτερες επιπτώσεις στην ισχύ της εγχώριας οικονομίας από ό,τι στο παρελθόν», επισημαίνει ο Σεν. Οι εξαγωγές αγαθών αντιπροσώπευαν το 23% της παραγωγής πέρυσι, σε σύγκριση με τα χαμηλά 8,5% του 2009 πριν από την κρίση της Ζώνης του Ευρώ. Η υποτονική πορεία της οικονομίας της Ευρωζώνης επιβραδύνει επίσης την ανάπτυξη του τουρισμού και των υπηρεσιών μεταφορών, που αποτελούσαν το 22% της παραγωγής πέρυσι, έχοντας ανακάμψει πλήρως από το 2019, προσθέτει ο αναλυτής. Επιπλέον, οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα μειώθηκαν στο 2,1% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση τον Φεβρουάριο του 2024 – περίπου το ήμισυ των κορυφών του 2022. Αυτή η πτώση είναι ιδιαίτερα απογοητευτική, κατά τον Σεν, δεδομένης της σημαντικής χρηματοδότησης. «Συμπερασματικά, η αδύναμη ευρωπαϊκή οικονομία αντιπροσωπεύει μια σημαντική πρόκληση για την Ελλάδα», τονίζει.
Οι προκλήσεις στον τουρισμό και στο μέτωπο των άμεσων ξένων επενδύσεων.
Και η Bank of America αναμένει πως η ανάπτυξη στην Ελλάδα φέτος θα επιβραδυνθεί, όπως και στην Ευρώπη, τοποθετώντας την στο 1,1%. «Η Ελλάδα είναι μια μικρή ανοιχτή οικονομία και παραμένει ευάλωτη στις επιδόσεις της υπόλοιπης Ευρώπης», σημειώνει στην «Κ» ο Αθανάσιος Βαμβακίδης, διευθυντής και παγκόσμιος επικεφαλής επενδύσεων στις αγορές συναλλάγματος του G10 στην BofA . «Παρά τη σύσφιγξη της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και μια σειρά αρνητικών κραδασμών από τις τιμές της ενέργειας και τη γεωπολιτική, η Ευρώπη έχει αποφύγει την ύφεση μέχρι στιγμής. Αυτό μπορεί να μην ισχύσει εάν ο πληθωρισμός αποδειχθεί πιο επίμονος στην πορεία ή εάν οι τιμές του πετρελαίου αυξηθούν ξανά. Και η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη σε ενεργειακά σοκ, όπως φάνηκε όταν ο πόλεμος στην Ουκρανία πυροδότησε μια απότομη αύξηση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου το 2022».
Κατά τον κ. Βαμβακίδη, τα υψηλά ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδας είναι επίσης ένα πρόβλημα. «Μια βιώσιμη και υγιής ανάκαμψη πρέπει να βασίζεται στις εξαγωγές και όχι στην κατανάλωση», τονίζει.
Το λάθος
Περιμέναμε ότι η ενεργειακή κρίση, η πιστωτική σύσφιγξη, η εξασθένηση των επιπτώσεων στο reopening της οικονομίας και η μείωση της δημοσιονομικής στήριξης θα επιβαρύνουν όλες τις οικονομίες της περιφέρειας, σημειώνει η Citigroup. «Κάναμε λάθος», τονίζει χαρακτηριστικά. Κι αυτό γιατί μερικοί από αυτούς τους αντίθετους ανέμους αποδείχθηκαν πιο ήπιοι, ενώ νέοι ούριοι άνεμοι έχουν εμφανιστεί για τον Νότο, όπως προσθέτει.
Στο 0,3%
κινήθηκε η ανάπτυξη στην Ευρωζώνη το α΄ τρίμηνο, το ισχυρότερο επίπεδο από το γ΄ τρίμηνο του 2022.
Οι τομείς δράσης
Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τόνισε τέσσερις σημαντικούς τομείς δράσης για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής Ενωσης, κατά την έκτακτη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες τον Απρίλιο: βελτίωση της πρόσβασης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε κεφάλαια, μείωση του κόστους της ενέργειας, βελτίωση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, αλλά και ενίσχυση των εμπορικών σχέσεων με τον υπόλοιπο κόσμο.
Το 2023
Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία είχαν υπερδιπλάσια ανάπτυξη από την Ευρωζώνη.
Οι δείκτες
Σημαντικό μέρος της βελτίωσης του ΑΕΠ της Ευρωζώνης το πρώτο τρίμηνο του 2024 οφειλόταν σε προσωρινούς παράγοντες, όπως η ανάκαμψη στις κατασκευές, ωστόσο οι επιχειρηματικές έρευνες, όπως ο δείκτης οικονομικού κλίματος και οι δείκτες PMI, δείχνουν ότι η δραστηριότητα θα είναι υποτονική, ενώ η δημοσιονομική και η νομισματική πολιτική θα επιβραδύνουν επίσης την οικονομία, σημειώνει η Capital Economics.
