Πριν από λίγα χρόνια ο αρθρογράφος των Financial Times κ. Richard Donkiέγραφε για τους γκουρού του μάνατζμεντ -«τους σούπερ σταρ του εταιρικού στερεώματος»- που προσκαλούνται για να μιλήσουν σε συνέδρια, που αυτομάτως πλέον χρίζονται «σημαντικά». Και τους περιγράφει ότι κερδίζουν μεγάλη φήμη και πολλά χρήματα «βηματίζοντας πάνω κάτω επί της σκηνής και χειρονομούντες εντέχνως και ότι συνήθως δίνουν τη θεωρητική ερμηνεία τους -που συχνά εμπεριέχεται και σε βιβλίο τους μεγάλης εκδοτικής κυκλοφορίας- για την πρακτική των μπίζνες, ενώ τα ακροατήρια κρέμονται από την κάθε λέξη τους.
Προφανώς αντίθετος ο αρθρογράφος με την απονομή του τίτλου σε ειδήμονες και επιστήμονες διαφορετικού διαμετρήματος, επιλέγει να αναφερθεί στον ιδρυτή της θεωρίας του μάνατζμεντ, τον υπέργηρο σήμερα αλλά ακόμη ενεργό κ. Peter Drucker, συγγραφέα τουλάχιστον 30 βιβλίων και «παππού όλων των σημερινών γκουρού» όπως τον αποκαλεί. Ο κ. Drucker, όχι μόνο δεν αναγνωρίζει τον όρο «γκουρού», αλλά και για τον εαυτό του επιλέγει να αυτοαποκαλείται δημοσιογράφος είτε «bystander» – όπως τουλάχιστον γράφει στην αυτοβιογραφία του. Στη χώρα μας, συχνότερα τα τελευταία χρόνια, προσκαλούνται και μας επισκέπτονται σημαντικές προσωπικότητες διακεκριμένων επιστημόνων και ειδημόνων, τους οποίους συνήθως οι επιχειρήσεις ακριβοπληρώνουν για να συμβάλουν με τις γνώσεις και την εμπειρία τους στην κάλυψη των επιτακτικών πλέον αναγκών τους για εκσυγχρονισμό, για συνεχή βελτίωση και ανταγωνιστικότητα. Ταυτόχρονα, δίνουν έτσι την ευκαιρία στα στελέχη να ενημερώνονται για τις νέες «μόδες» στο μάνατζμεντ.
Απευθυνθήκαμε λοιπόν σε έναν… δεδηλωμένο «μη-γκουρού» να μας πει αν όντως οι γκουρού και οι μόδες του μάνατζμεντ προσθέτουν αξία και αν συμβάλλουν στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των στελεχών και της ανταγωνιστικότητας της επιχείρησης. Και να τι είχε την καλοσύνη να απαντήσει στην «Κ» ο κ. Δημήτρης Μπουραντάς, καθηγητής Μάνατζμεντ, διευθυντής προγράμματος Executive MBA, διευθυντής προγράμματος MSc Ανθρωπίνου Δυναμικού και αναπληρωτής προέδρου του τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
«Για τις περισσότερες περιπτώσεις η απάντηση δυστυχώς είναι όχι», είπε και μας παρέπεμψε σε αποτελέσματα ερευνών και σε πειστικά επιχειρήματα διακεκριμένων επιστημόνων. Δηλαδή, σε εμπειρικές έρευνες, που αποδεικνύουν ότι από τις 500 επιχειρήσεις Fortune που εισήγαγαν τη μόδα της περασμένης δεκαετίας «Διοίκηση Ολικής Ποιότητας», μόνο το 20% πέτυχε τους στόχους ποιότητας. Από τις 1.742 επιχειρήσεις που υλοποίησαν προγράμματα επανασχεδιασμού διαδικασιών (Business Process Reengineering) το 80% είχαν ελάχιστα ή καθόλου όφελος.
Επίσης, δύο σημαντικές έρευνες (Built to Last 2000 και Good to Great 2001 των J. Porras και J. Collins) που μελετούν τις διαρκώς -και όχι πρόσκαιρα- εξαιρετικές και επιτυχημένες επιχειρήσεις καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι επιχειρήσεις αυτές είναι πολύ επιφυλακτικές ως προς τους γκουρού και τις μόδες του μάνατζμεντ. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα μας ανέφερε τη Nestle -ηγέτη στον κλάδο της επί δεκαετίες-, η οποία στις επίσημες και γραπτώς διατυπωμένες αξίες της, που συνθέτουν τη διοικητική κουλτούρα της, αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι «η Nestle αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τόσο τις εφήμερες μόδες όσο και τους αυτοαποκαλούμενους γκουρού».
Τα πρακτικά προβλήματα
Οπως διευκρίνισε ο κ. Μπουραντάς, «χωρίς να σημαίνει ότι ο κάθε γκουρού και η κάθε μόδα του μάνατζμεντ δεν προσφέρει κάποια νέα σκέψη, συνήθως δημιουργούν τα εξής πρακτικά προβλήματα. Κατ’ αρχάς η έννοια του γκουρού του μάνατζμεντ είναι εντελώς αφηρημένη. Αυτοαποκαλούνται είτε αποκαλούνται γκουρού, καθηγητές ή σύμβουλοι που γίνονται ευρέως γνωστοί όχι λόγω των υψηλών επιστημονικών και επαγγελματικών επιδόσεών τους αλλά κυρίως λόγω της διαφήμισης -star system- των μεγάλων εκδοτικών οίκων και συμβουλευτικών εταιρειών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του Tom Peters, του οποίου το βιβλίο «Isearch of Excellence» (1982) έγινε το best seller του περασμένου αιώνα στον χώρο της διοίκησης των επιχειρήσεων και πούλησε δεκάδες εκατομμύρια αντίτυπα. Οι σοβαροί επιστήμονες έκαναν έντονη κριτική για τις απλουστεύσεις και τις αστήρικτες επιστημονικά απόψεις του βιβλίου. Και αποδείχθηκε ότι είχαν δίκιο, αφού από τις 32 επιχειρήσεις που περιέγραφε ως «τέλειες», σήμερα οι περισσότερες δεν υπάρχουν και ελάχιστες βρίσκονται σε καλή θέση.
Ως δεύτερο πρόβλημα αναφέρει ότι λόγω εγωισμού οι γκουρού προτείνουν δικές τους θεωρίες είτε εργαλεία, τα οποία τα εμφανίζουν όχι μόνον ως απόλυτες αλήθειες και σίγουρες συνταγές «αλλά και ως πανάκεια, μαγικά ραβδιά ή θαυματουργό νερό. Στο μάνατζμεντ όμως δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν απόλυτες αλήθειες, συνταγές ή μαγικά ραβδιά. Υπάρχουν πολλές θεμελιώδεις έννοιες, αρχές, θεωρίες, μέθοδοι και τεχνικές, οι οποίες μόνον όταν χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά ως ένα σύστημα και σωστά μπορούν να οδηγήσουν σε αποτελέσματα». Επισημαίνει ακόμη ότι οι γκουρού αξιολογούνται συνήθως όχι για την ουσία και την πρακτική χρησιμότητα των όσων υποστηρίζουν είτε διδάσκουν, αλλά ως εξαιρετικοί ομιλητές με ιδιαίτερες σκηνικές ικανότητες -show men- που εντυπωσιάζουν και είναι ιδιαίτερα διασκεδαστικοί, γοητευτικοί και ευχάριστοι.
Εναν άλλο «συνεργό» που συμβάλλει στη ζήτηση των γκουρού είναι «η αλαζονεία των στελεχών -κυρίως των ανωτέρων-, στους οποίους παρέχουν το άλλοθι για την άρνησή τους να μαθαίνουν και να βελτιώνονται συνεχώς στην πράξη. Λόγω έλλειψης χρόνου σταματούν τη συνεχή εκπαίδευση και επιμόρφωσή τους. Για να είναι όμως «μέσα στη μόδα» και να έχουν άλλοθι για τη συνείδησή τους, παρακολουθούν συνήθως μια ολιγόωρη ομιλία ετησίως σε πολυτελές ξενοδοχείο κάτι που σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά την αναγκαία συστηματική διά βίου εκπαίδευσή τους.
«Οπως οι γκουρού έτσι και οι μόδες του μάνατζμεντ, ενώ κοστίζουν αρκετά σε χρήμα και χρόνο, συνήθως αποτυγχάνουν να συμβάλουν στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της επιχείρησης. Χωρίς όσα προτείνουν να είναι λάθος, αποτυγχάνουν συνήθως για συγκεκριμένους λόγους», υπογραμμίζει ο κ. Μπουραντάς και αναφέρει ότι είναι μονοδιάστατες, «βλέπουν τα δένδρα και όχι το δάσος». Επισημαίνει επίσης ότι «οι μόδες που προτείνουν οι σύμβουλοι δεν είναι ικανές να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα της επιχείρησης, αφού την ίδια στιγμή τα ίδια προτείνουν και στον ανταγωνισμό». Επιπλέον, ενώ στη «θεωρία» οι νέες μόδες παρουσιάζονται από τους συμβούλους μέσω εικαστικών και ελκυστικών διαγραμμάτων ως απλές, στην πραγματικότητα είναι πολύ δύσκολες στην εφαρμογή τους και οι πιο πολλές αποτυγχάνουν στην υλοποίησή τους, η οποία απαιτεί πολλές και βαρετές λεπτομέρειες, σοβαρή και επίμονη προσπάθεια και ασφαλώς αρκετούς πόρους.
Τα βασικά θεμελιώδη
«Σύμφωνα με όσα προανέφερα, πιστεύω αυτό που υποστηρίζουν στην έρευνά τους οι J. Collins και J. Porras. Οτι, δηλαδή, οι επιχειρήσεις δεν πάσχουν από νέες μεθόδους και τεχνικές μάνατζμεντ, αλλά κυρίως από έλλειψη κατανόησης των βασικών θεμελιωδών και κυρίως από την αδυναμία είτε την αποτυχία να εφαρμόσουν αυτά τα θεμελιώδη με συνέπεια. Συνεπώς τα στελέχη θα συνεισφέρουν πολύ περισσότερο αν επιμείνουν στα θεμελιώδη από ό,τι να γοητεύονται και να ερωτεύονται πρόσκαιρα την εκάστοτε καλοπακεταρισμενη μόδα του μάνατζμεντ. Αντί λοιπόν να εντυπωσιάζονται και να αποπροσανατολίζονται από τις θεαματικές ολιγόωρες ομιλίες των αποκαλούμενων γκουρού, καλύτερα να σχεδιάζουν και να υλοποιούν ουσιαστικές και αποτελεσματικές εκπαιδευτικές και αναπτυξιακές δραστηριότητες, οι οποίες θα εστιάζουν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα Αλλωστε, οι περισσότεροι από τους γκουρού που έρχονται στην Ελλάδα βρίσκονται στη δύση της καριέρας τους, δηλαδή όσα είχαν να πουν τα είχαν πει πριν από δεκαετίες».
Τέλος, επισημαίνει ότι σημασία δεν έχει μόνο το να είναι σωστή μια λύση αλλά, κυρίως, το να μπορεί να εφαρμοσθεί σωστά στην πράξη της κάθε επιχείρησης. «Τα στελέχη και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να μην πιστεύουν στις απόλυτες αλήθειες, στις συνταγές και στις πανάκειας. Από κάθε μόδα να ξεχωρίζουν τις χρήσιμες σκέψεις, τις οποίες όμως θα πρέπει να ταιριάξουν στη δική τους περίπτωση και να τη χρησιμοιποιούν ως ερέθισμα για να αναπτύξουν νέες δικές τους ιδέες, λύσεις και γνώσεις, οι οποίες θα δημιουργούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα».