Απίστευτο κι όμως αληθινό! Ο Αλβέρτος Αϊνστάιν κατάφερε να βρει την πρώτη δουλειά του χρησιμοποιώντας «μέσον». Η ιστορία έχει ως εξής: Οταν τελείωσε τις πανεπιστημιακές σπουδές του, το 1900, δεν μπορούσε να βρει δουλειά πουθενά. Οχι μόνο λόγω των υψηλών προσόντων του αλλά, κυρίως, εξαιτίας των προστριβών που είχε δημιουργήσει με τους καθηγητές του κατά τη διάρκεια των σπουδών του. Κάποια στιγμή έκανε αίτηση για να προσληφθεί στο Ελβετικό Γραφείο Πατέντας (Swiss Patent Office), αλλά όταν κλήθηκε για την καθιερωμένη συνέντευξη, τα πήγε πολύ άσχημα… Παρ’ όλα αυτά, ο διευθυντής του εν λόγω γραφείου, Marcel Grossman, «μιλήθηκε» από τον μπαμπά Αϊνστάιν, που ήταν στενός φίλος του, και, έτσι, ο νεαρός Αλβέρτος προσελήφθη. Και ήταν τότε -σε αυτή την εργασιακή φάση της ζωής του- που συνέλαβε τις σημαντικότερες ιδέες του, μεταξύ των οποίων και τις αρχές της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας…
Την ιστορία ανέφερε στην «Κ» ο συμπατριώτης μας κ. Νίκος Μποζιονέλος PhD, αναπληρωτής καθηγητής (Reader) του Durhan Business School, University of Durham -ενός από τα είκοσι κορυφαία στην Ευρώπη το 2005- και επισκέπτης καθηγητής στο τμήμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Πληροφορικής του University of Strathclyde (Graduate School of Informatics), του οποίου η έρευνα για το Κοινωνικό Κεφάλαιο και την επίδρασή του στην επαγγελματική επιτυχία έχει σημειώσει σημαντική επιτυχία. Σχετικά άρθρα του έχουν επίσης δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά υψηλού κύρους, ενώ στο θέμα δόθηκε σημαντική δημοσιότητα -εκτός Ελλάδος- μέσα από έγκυρα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. «Παρά το γεγονός ότι η έννοια του «μέσου» δεν είναι νέα, σχετικά πρόσφατα ξεκίνησε η εμπεριστατωμένη μελέτη του από την επιστημονική κοινότητα στον χώρο διοίκησης και διαχείρισης, με τον όρο «Κοινωνικό Κεφάλαιο» που εισήγαγε ο Αμερικανός κοινωνικός επιστήμονας Τζέιμς Κόλεμαν», επισημαίνει ο κ. Μποζιονέλος.
Σε απλή γλώσσα το Κοινωνικό Κεφάλαιο θα μπορούσε να εκφρασθεί ως «κοινωνικές διασυνδέσεις». Και μια από τις λειτουργίες του είναι και αυτή του γνωστού μας «μέσου» – όρος άμεσα κατανοητός στη χώρα μας που, γενικά, δηλώνει την «επίτευξη κάποιων στόχων με μεθόδους που δεν είναι συμβατές είτε με ενδεδειγμένα αξιοκρατικά κριτήρια και διαδικασίες είτε ακόμη και με τον νόμο». Η λειτουργία του «μέσου» συνίσταται στη χρησιμοποίηση γνωριμιών με κάποιους ανθρώπους που έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν συγκεκριμένες αποφάσεις είτε τη ροή κάποιων διαδικασιών.
«Κοινή εντύπωση στη χώρα μας είναι ότι ο βαθμός χρησιμοποίησης του «μέσου» είναι πολύ υψηλός. Με αποτέλεσμα, πολλοί Ελληνες να πιστεύουν ότι, ουσιαστικά, αποτελεί τον μόνο τρόπο για αποτελεσματική και έγκαιρη περάτωση των καθημερινών συναλλαγών -κυρίως- με το κράτος είτε για την επίτευξη κάποιων στόχων όπως είναι η εύρεση εργασίας. Το «μέσο», όμως, δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Η ύπαρξή του είναι τεκμηριωμένη σε όλες τις χώρες του κόσμου», μας λέει ο κ. Μποζιονέλος. Και συμπληρώνει ότι «ακόμη και οι πιο προικισμένοι από εμάς μπορεί κάποια στιγμή να χρειασθούν το «μέσο»».
Οπως, δε, μας εξήγησε αργότερα, αν και πολλές φορές το Κοινωνικό Κεφάλαιο χρησιμοποιείται με τη μορφή του «μέσου» – δηλαδή για την επίτευξη στόχων με τρόπους που καταπατούν την αξιοκρατία είτε τη νομοτέλεια- «σε άλλες περιπτώσεις, το Κοινωνικό Κεφάλαιο μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο, τόσο σε κοινωνικό επίπεδο όσο και σε επιχειρησιακό. Για παράδειγμα, έρευνες με διευθυντικά στελέχη επιχειρήσεων από τον καθηγητή Ronald Burt στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου των ΗΠΑ έδειξαν ότι η χρησιμοποίηση των διασυνδέσεών μας με έντιμο και ανιδιοτελή τρόπο μπορεί να αυξήσει την απόδοσή μας στην εργασία, καθώς διευκολύνουν τη συλλογή πληροφοριών σε μεγαλύτερη ποσότητα, σε καλύτερη ποιότητα και σε έγκαιρο χρόνο».
Ανά τον κόσμο γνωστή η έννοια του «μέσου» διαφέρει ως προς τον βαθμό διάδοσης της χρήσης του και ως προς το εύρος των υποθέσεων για τις οποίες χρησιμοποιείται. Οι πιο γνωστοί όροι που χρησιμοποιούνται για να το εκφράσουν είναι «διασυνδέσεις» και «δικτύωση». Παράλληλα, όμως -και ανεξάρτητα με τον γλωσσικό όρο που χρησιμοποιείται- η χρήση του σε καμία χώρα δεν έχει ιδιαίτερα θετικό νόημα και θεωρείται επιλήψιμη. Για παράδειγμα, στην ταχέως αναπτυσσόμενη Κίνα, το «μέσον» λέγεται Guanxi και σημαίνει «καλές διασυνδέσεις». Στον επαγγελματικό τομέα, το Κοινωνικό Κεφάλαιο αναφέρεται στους «πόρους» είτε στις δυνατότητες που έχουμε στη διάθεσή μας μέσω των διαπροσωπικών σχέσεων, των γνωριμιών, αλλά και της θέσης που κατέχουμε σε μιαν επιχείρηση.
Πρόσφατες έρευνες τις οποίες αναφέρει ο κ. Μποζιονέλος, κατέληξαν ότι «οι πόροι» που προσφέρει το Κοινωνικό Κεφάλαιο είναι οι εξής τρεις: κατ’ αρχάς είναι οι «πληροφορίες» – κυρίως για θέσεις εργασίας οι οποίες συχνά γίνονται μέσω γνωριμιών. Κατόπιν η «επιρροή» που μπορεί να τροχοδρομήσει είτε να προωθήσει αποφάσεις για πρόσληψη, προαγωγή, χρηματοδότηση. Και ο τρίτος πόρος είναι η «αλληλεγγύη». Δηλαδή, η ψυχολογική υποστήριξη αφενός, αφετέρου η αλληλεγγύη μεταξύ ανθρώπων με κοινά συμφέροντα. «Για παράδειγμα οι κλίκες, είτε είναι σε εταιρικό είτε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, προωθούν τα συμφέροντά τους με την προσφορά αλληλεγγύης μεταξύ των μελών τους».
Επιπλέον, οι τρεις αυτοί προαναφερθέντες «πόροι» συνδυάζονται μεταξύ τους. Επηρεάζουν τις εξελίξεις στην προσωπική και επαγγελματική ζωή μας και επιφέρουν αποτελέσματα μέσω των δυο πολύ σημαντικών ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν το Κοινωνικό Κεφάλαιο: τη μετατρεψιμότητα (appropriability), που σημαίνει ότι οι διαπροσωπικοί δεσμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο για έναν αλλά για διαφορετικούς σκοπούς, και την υποκαθιστικότητα (substitutability). Που σημαίνει ότι το Κοινωνικό Κεφάλαιο μπορεί να υποκαταστήσει είτε να συμπληρώσει ποιότητες, προσόντα και δυνατότητες, τις οποίες δεν κατέχουμε στον απαραίτητο βαθμό. «Ας σκεφθούμε, για παράδειγμα, την υποθετική -αλλά δυστυχώς ρεαλιστική- περίπτωση του ατόμου που λόγω της γνωριμίας του με κάποια διευθυντικά στελέχη προτιμάται σε μια θέση εργασίας από άλλους υποψηφίους οι οποίοι διαθέτουν ανώτερες σπουδές και καλύτερη προϋπηρεσία. Σε αυτήν την περίπτωση το Κοινωνικό Κεφάλαιο λειτουργεί ως υποκατάστατο και συμπλήρωμα γνώσεων και εμπειρίας», συμπληρώνει ο κ. Μποζιονέλος.