«Μια πολύ ενοχλητική υπόθεση» χαρακτήρισε ο οικονομολόγος Μίνως Ζομπανάκης το σκάνδαλο που ξέσπασε την περασμένη εβδομάδα με τη χειραγώγηση του LIBOR από μεγάλες τράπεζες όπως η Barclays. Την ίδια στιγμή, ο κ. Ζομπανάκης θεωρεί ότι «αναπόφευκτα το θέμα θα ξεφουσκώσει πολύ σύντομα, διότι είναι αποτέλεσμα ανθρώπων που δεν έχουν ιδέα τι σημαίνει LIBOR αλλά και πώς δουλεύει η αγορά».
Το πρόβλημα που δημιουργήθηκε πάντως ήταν μεγάλο. Για «προδοσία εκ μέρους των τραπεζών, με δυνητικές συστημικές συνέπειες» έκανε λόγο ο αρμόδιος επίτροπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ηδη η Barclays τιμωρήθηκε με πρόστιμο 450 εκατ. δολάρια, τρία ανώτατα διοικητικά στελέχη της απομακρύνθηκαν, ενώ δύο στελέχη της Deutsche Bank τέθηκαν σε διαθεσιμότητα, έπειτα από έρευνες εξωτερικών ελεγκτών. Μεγάλοι τραπεζικοί όμιλοι σε Ευρώπη και ΗΠΑ φέρονται επίσης ως εμπλεκόμενοι στο σκάνδαλο.
Η άποψη του κ. Ζομπανάκη έχει βαρύνουσα σημασία διότι απλούστατα είναι ο άνθρωπος που επινόησε το LIBOR, που για πολλούς ειδικούς στον χώρο της οικονομίας και των τραπεζών θεωρείται το μεγαλύτερο χρηματοοικονομικό εργαλείο στον κόσμο. Υπενθυμίζουμε ότι η ονομασία προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων London Interbank Offered Rate. «Το LIBOR είναι στη βάση του ένα επιτόκιο αναφοράς», μας είπε ο κ. Ζομπανάκης, «και δημιουργήθηκε για τις πρακτικές ανάγκες μιας εργασίας. Το 1969, ο Ατα Σαλμανπούρ, ένας από τους υποδιοικητές της Κεντρικής Τράπεζας του Ιράν, μου ζήτησε να συγκεντρώσω ένα δάνειο της τάξης των 80 εκατ. δολαρίων. Κανόνισα αυτό το δάνειο να έρθει από περίπου 15 τράπεζες, οι οποίες θα συμμετείχαν στο πρώτο κοινοπρακτικό δάνειο. Επρεπε λοιπόν να δημιουργήσω ένα επιτόκιο κοινό για όλες αυτές τις τράπεζες. Πρακτικά αυτό γινόταν ως εξής: έως και δύο ημέρες πριν από την υπογραφή της συμβάσεως με τον δανειζόμενο, τους ζητούσα να μου δώσουν το κόστος του χρήματός τους, το επιτόκιό τους δηλαδή. Συγκέντρωνα απ’ όλες τις τράπεζες τα στοιχεία που μου έδιναν αλλά προηγουμένως πετούσα τα λεγόμενα “σκουπίδια”: αν το επιτόκιο στην αγορά κυμαίνεται γύρω στο 6%, περιμένω να μου πούνε έξι και τέταρτο, έξι και μισό, έξι παρά πέντε κ.λπ. Αλλά αν έρθει κάποια τράπεζα και μου πει 16%, την πετάω έξω, δεν τη λαμβάνω υπόψη μου καν. Φροντίζω δηλαδή να δω ποια είναι τα επιτόκια που συγκλίνουν και καταλήγω σε έναν μέσο όρο. Αυτός ο μέσος όρος είναι το LIBOR, το οποίο προέκυψε όχι από μια θεωρητική κατάσταση αλλά από μια πρακτική ανάγκη».
Τι ακριβώς σημαίνει όμως «χειραγώγηση του LIBOR από κάποιες τράπεζες»; «Πραγματικά, για εμένα αυτή η ιστορία είναι κεραυνός εν αιθρία, διότι, πρώτον, όταν έχεις να κάνεις με LIBOR, δουλεύεις μόνον με αξιόπιστα πιστωτικά ιδρύματα. Και, δεύτερον, όταν αυτά δεν συμπεριφέρονται ως τέτοια, το βλέπεις αμέσως, μπροστά σου. Επί του πρακτέου πάντως, σημαίνει ότι μια τράπεζα δίνει πλαστά νούμερα ως προς τα επιτόκιά της, πιο υψηλά απ’ ό,τι είναι, με στόχο να αυξηθεί ο τελικός μέσος όρος. Υπάρχει όμως ένα ζήτημα εδώ: κάθε τέτοιο δάνειο το διαχειρίζεται ένας υπεύθυνος, ο διευθύνων του LIBOR, όπως ήμουν εγώ, για παράδειγμα, στην περίπτωση της τράπεζας από την Περσία. Υπάρχει ένας διευθύνων, ο οποίος ελέγχει αυτές τις παρεκκλίσεις. Γι’ αυτό μου έκανε εντύπωση όλο αυτό και συμπέρανα ότι οι άνθρωποι που πήγαν να κάνουν κάτι τέτοιο δεν ξέρουν πώς δουλεύει το LIBOR. Διότι δεν είναι δυνατόν, δεν μπορούν, π.χ., 30 τράπεζες που συμμετέχουν σε ένα κοινοπρακτικό δάνειο να συνεννοηθούν μεταξύ τους και να καταστρατηγήσουν το LIBOR. Αν η Barclays πήγε να χειραγωγήσει το LIBOR, είναι βέβαιο ότι κάποιος θα της ζητούσε εξηγήσεις, όπως και συνέβη. Δεν τίθεται ζήτημα, η υπόθεση αυτή θα καταλαγιάσει, ωστόσο με ενοχλεί βαθύτατα. Είναι κακό για την αγορά και δημιουργούνται εύλογα ερωτήματα στον κόσμο».