Πρώτα πήραν τα χρήματα από το συνταξιοδοτικό τους ταμείο, κατέστρεψαν δηλαδή τις προοπτικές τους να πάρουν σύνταξη, και τώρα προσπαθούν να τους πείσουν να εμπιστευθούν ένα νέο σύστημα αποταμίευσης με σκοπό τη συνταξιοδότησή τους. Προκειμένου να το επιτύχουν χρησιμοποιούν τη συλλογιστική της λεγόμενης επιστήμης της συμπεριφοράς (behavioral science) για την οποία απονεμήθηκε το Νομπέλ Οικονομίας στον Ρίτσαρντ Τάλερ το 2017: προσφέρουν δέλεαρ αλλά προβλέπουν και ζημία για όσους εγκαταλείψουν το σύστημα.
Αυτά συμβαίνουν στην Πολωνία, όπου οι εργαζόμενοι που πριν από πέντε χρόνια είδαν να κάνουν φτερά τα κεφάλαια από τα οποία επρόκειτο να χρηματοδοτηθούν οι μελλοντικές συντάξεις τους, καθώς η προηγούμενη κυβέρνηση έκανε πραγματική επιδρομή στο ταμείο τους. Το προηγούμενο συνταξιοδοτικό σύστημα βασιζόταν στο άκρως φιλελεύθερο μοντέλο της Χιλής και αντιμετώπιζε τα περιουσιακά στοιχεία των μελλοντικών συνταξιούχων ως στοιχεία του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Αυτό το καθεστώς έδωσε στην προηγούμενη κυβέρνηση τη δυνατότητα να ακυρώσει κρατικά ομόλογα αξίας 39 δισ. δολαρίων το 2014. Προκειμένου να τους προσελκύσει τώρα στο νέο συνταξιοδοτικό σύστημα που επινόησε και στο οποίο η συμμετοχή είναι εθελοντική, η σημερινή κυβέρνηση της Βαρσοβίας τούς δίνει κίνητρα. Προβλέπει, επίσης, και αντικίνητρα που θα αποθαρρύνουν την αποχώρησή τους από το σύστημα.
Εχοντας, όμως, επίγνωση ότι η πρόσφατη τραυματική εμπειρία έχει κλονίσει βαθύτατα την εμπιστοσύνη των Πολωνών όχι μόνον στα συνταξιοδοτικά προγράμματα αλλά και στον πολιτικό κόσμο της χώρας, ο πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι αιφνιδίασε προ ημερών πολιτικούς και αναλυτές. Πρότεινε μια άνευ προηγουμένου αναθεώρηση του πολωνικού συντάγματος για πρώτη φορά μετά τη θέσπισή του το 1997. Οπως επισημαίνει ο Πάουελ Μπόρις, εκ των αρχιτεκτόνων του νέου συστήματος και επικεφαλής του κρατικού επενδυτικού ταμείου της Πολωνίας, ζητούμενο της συνταγματικής αναθεώρησης θα είναι να διασφαλισθεί αυτό που θέλει να υποσχεθεί στους Πολωνούς ο κ. Μοραβιέτσκι: πως κανένας πολιτικός δεν θα έχει πρόσβαση σε αυτό το νέο συνταξιοδοτικό σύστημα, όποια και αν είναι η μελλοντική κυβέρνηση στη Βαρσοβία. Μέχρι στιγμής, οι διαχειριστές κεφαλαίων που έχουν αναλάβει το νέο συνταξιοδοτικό σύστημα, μεταξύ των οποίων και η ΝΝ Investment Partners, αναφέρουν πως η συμμετοχή παραμένει αρκετά περιορισμένη. Από τον Ιούλιο, οπότε τέθηκε το σύστημα στη διάθεση των μεγάλων επιχειρήσεων, η συμμετοχή των εργαζομένων δεν υπερβαίνει το 40%.
Η κυβέρνηση έχει, όμως, θέσει τον φιλόδοξο στόχο του 75%. Αυτό σημαίνει πως θα είναι περιορισμένες οι εισροές στην αγορά κεφαλαίων της Πολωνίας, που υπολογίζεται σε 3,9 δισ. δολάρια ετησίως. Οι διαχειριστές κεφαλαίων όμως προσβλέπουν στο νέο σύστημα, ευελπιστώντας πως θα διοχετεύσει κεφάλαια στο χρηματιστήριο της Βαρσοβίας, δίνοντάς του νέα πνοή.
Με το νέο σύστημα τοποθετείται το 2% του μισθού των εργαζομένων στο συνταξιοδοτικό ταμείο. Οι εργοδότες θα προσθέτουν μια μηνιαία εισφορά ύψους 1,5% στα κεφάλαια για τις συντάξεις του προσωπικού τους, ενώ η κυβέρνηση θα προσφέρει διαφόρων ειδών μπόνους στα πρώτα στάδια του προγράμματος. Τα μπόνους αυτά θα είναι τα κίνητρα που θα «παρακινήσουν» τους απρόθυμους Πολωνούς να αρχίσουν να αποταμιεύουν. Παράλληλα θα περιορίζουν τις «διαρροές», καθώς σε περίπτωση αποχώρησης από το πρόγραμμα ο εργαζόμενος θα χάνει τα μπόνους και θα φορολογείται με διαφορετικούς συντελεστές. Σύμφωνα με τον βραβευθέντα Τάλερ, «παρακίνηση» αποτελεί κάθε πτυχή του προγράμματος που μεταβάλλει τη συμπεριφορά των ανθρώπων κατά προβλεπόμενο τρόπο, χωρίς να απαγορεύει οποιαδήποτε δυνατότητα ή να τροποποιεί σημαντικά τα οικονομικά κίνητρα. Και βέβαια, οι αρχιτέκτονες του καινούργιου συστήματος επιμένουν πως το νέο σύστημα δεν θα επιτρέπει στην κυβέρνηση να βάλει το χέρι στις αποταμιεύσεις των πολιτών, ακόμη και αν ο Μοραβιέτσκι δεν καταφέρει να επιβάλει τη συνταγματική αναθεώρηση.