Ενας ευχάριστος αιφνιδιασμός περίμενε τους προβληματισμένους οικονομολόγους την περασμένη Παρασκευή. Δύο ισχυρότατες οικονομίες, καθοριστικές από κάθε άποψη, η μεγαλύτερη στον κόσμο και η μεγαλύτερη στην Ευρωζώνη, έμοιαζαν αδιάφορες για τη νέα οικονομική κρίση που κυοφορεί η επιδημία του κορωνοϊού. Και ξαφνικά η ανένδοτη κυβέρνηση της Γερμανίας, που έχει μείνει στη μνήμη των Ευρωπαίων επειδή αρνήθηκε να τους απαλλάξει από περιττά δεινά στη διάρκεια της κρίσης χρέους, αποφάσισε μια γενναία ένεση σχεδόν 500 δισ. ευρώ προς τη γερμανική οικονομία. Λίγες ώρες αργότερα, ο Αμερικανός πρόεδρος κήρυξε την υπερδύναμη σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, δίνοντας εντολή στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση να διαθέσει 50 δισ. δολάρια για τη στήριξη του ιατρικού προσωπικού και των υποδομών υγείας, καθώς και των Αμερικανών που έχουν πληγεί από την επιδημία. Τα διεθνή ΜΜΕ σχολίαζαν πως η ανακοίνωση σηματοδοτεί μια στροφή στη στάση του Αμερικανού προέδρου που υποβάθμιζε έως τώρα τη σοβαρότητα της επιδημίας.
Η είδηση είχε διαρρεύσει ώρες νωρίτερα και εξωθούσε ανοδικά τη Wall Street. Ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η ομιλία του Αμερικανού προέδρου σημείωναν άλμα οι βασικοί δείκτες της Wall Street, S&P 500 και Dow Jones, καταγράφοντας κέρδη 9%-10%. Ο Αμερικανός πρόεδρος είχε δεχθεί συστηματικές πιέσεις, καθώς τις τελευταίες ημέρες ελάμβαναν μέτρα κυβερνήτες και τοπικές αρχές στις περισσότερες πολιτείες που έχουν πληγεί από την επιδημία, προκειμένου να ανακόψουν τη διάδοσή της.
Εως την Παρασκευή ο Ντόναλντ Τραμπ είχε αρκεστεί να υπογράψει ένα πακέτο μέτρων με το γελοίο ποσό των 8,3 δισ. δολαρίων για τον έλεγχο της επιδημίας και την ανάπτυξη εμβολίων. Και το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών είχε ανακοινώσει πως θα επιτρέψει σε μεμονωμένα άτομα και μεμονωμένες επιχειρήσεις να καθυστερήσουν την πληρωμή των φόρων τους, χωρίς να τους επιβάλει πρόστιμα ή άλλες κυρώσεις. Κανένας λόγος δεν έχει γίνει, πάντως, για κάποια μεγαλύτερη στήριξη στην οικονομία πέραν του νέου προγράμματος αγοράς τίτλων που ανακοίνωσε την Πέμπτη η Federal Reserve και ισοδυναμεί με ρευστότητα 1,5 τρισ. δολαρίων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ.
Σε ό,τι αφορά το Βερολίνο, ανακοίνωσε την αποφασιστική κίνησή του διά στόματος των υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, Αλτμάιερ και Σολτς, που τη συνόδευσαν με την υπόσχεση πως δεν φείδονται δαπανών και πως εκτός από τα 500 δισ. ευρώ της κρατικής τράπεζας KfW, θα διαθέσουν όσα κεφάλαια χρειαστούν για να στηρίξουν την οικονομία, τις επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά αλλά και τους εργαζόμενους της χώρας. Και υποσχέθηκαν πως δεν θα αφήσουν καμία υγιή επιχείρηση να καταρρεύσει εξαιτίας της επιδημίας και καμία θέση εργασίας να χαθεί χωρίς λόγο. Οσοι θυμούνται το παρελθόν του Βερολίνου και την εμμονή του στη δημοσιονομική πειθαρχία, εύκολα μπορούν να φανταστούν έναν ελιγμό με τον οποίο θα ανακληθούν αυτές οι υποσχέσεις. Φαίνεται, όμως, πως η ύφεση που απειλεί από πέρυσι τη γερμανική οικονομία και οι πιέσεις που έχουν υποστεί οι γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες από τον εμπορικό πόλεμο είχαν προλειάνει το έδαφος. Ολα δείχνουν πως ήρθε για τη Γερμανία η ώρα να πει ένα «ό,τι κι αν χρειαστεί» εξίσου αποφασισμένο με την ιστορική πλέον φράση του Μάριο Ντράγκι, πρώην προέδρου της ΕΚΤ.
Οι αγκυλώσεις της δημοσιονομικής πειθαρχίας έχουν ίσως αποτρέψει κάποιες πιο τολμηρές κινήσεις από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες στην πλειονότητά τους λαμβάνουν μέτρα για να περιορίσουν τουλάχιστον τη ζημιά από την επιδημία. Ανάμεσά τους τα μάλλον δειλά μέτρα που λαμβάνει η πιο σκληρά δοκιμαζόμενη από την επιδημία Ιταλία. Εχει δρομολογήσει τη λήψη μέτρων ύψους 10 δισ. ευρώ και έχει ενημερώσει την Κομισιόν ότι με τις έκτακτες δαπάνες το δημοσιονομικό της έλλειμμα θα πλησιάσει το 3%.
Εγκαταλείπει, εν ολίγοις, τον στόχο του 2,2% που είχε θέσει για το 2020. Εξετάζει, άλλωστε, πρόγραμμα εγγυήσεων για τη στήριξη του τραπεζικού τομέα της χώρας που παράλληλα θα δώσει στις ιταλικές επιχειρήσεις και στα ιταλικά νοικοκυριά μια μεγάλη περίοδο χάριτος στην αποπληρωμή του χρέους τους. Η παράλυση που έχει προκαλέσει στην ιταλική οικονομία η επιδημία μπορεί να εκτινάξει στα ύψη το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Στην περίπτωση αυτή θα μπορούσε να έχει ολέθριες συνέπειες για τις ιταλικές τράπεζες που εξακολουθούν να βαρύνονται από μεγάλο όγκο μη εξυπηρετούμενων δανείων, κληροδότημα των χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Η Βρετανία, άλλωστε, αναγκάζεται να θέσει σε προτεραιότητα άλλες ανάγκες και να αφήσει κατά μέρος τις απαιτήσεις του Brexit. Το Λονδίνο έχει ανακοινώσει μέτρα ύψους 30 δισ. στερλινών, ποσό αντίστοιχο περίπου με 30 δισ. ευρώ.
Σκηνικό ακραίας αστάθειας επικρατεί στα διεθνή χρηματιστήρια
Ηταν κυριολεκτικά η τέλεια καταιγίδα των αγορών η εβδομάδα που πέρασε. Μια εβδομάδα με δύο κραχ, ένα μικρότερο και ένα μεγαλύτερο, μια αιφνίδια ανάκαμψη στο τέλος της, την Παρασκευή και 13, που παρά την αγγλοσαξονική δεισιδαιμονία αντέστρεψε το κλίμα.
Ετερόκλητοι, πολιτικοί και μη, οι παράγοντες που οδήγησαν σε ακραία αστάθεια τα χρηματιστήρια ανά τον κόσμο αλλά κύριο αίτιο της αβεβαιότητας είναι το άγνωστο μιας πανδημίας, το άγνωστο της διάρκειάς της και της αντοχής της. Σε αυτήν προστέθηκαν μια αιώνια αντιπαλότητα ανάμεσα στους δύο παραδοσιακούς ανταγωνιστές της αγοράς πετρελαίου, η ολιγωρία των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, μια αδεξιότητα της προέδρου της ΕΚΤ και κάποιες καθυστερημένες αλλά τολμηρές κινήσεις από Ευρωπαίους ηγέτες και θεσμικά όργανα της Ε.Ε.
Η «Μαύρη Δευτέρα», πρώτη συνεδρίαση της εβδομάδας, είδε τα χρηματιστήρια σε Ασία, Ευρώπη και Αμερική να κατρακυλούν και τη Wall Street να διακόπτει τη συνεδρίαση για 15 λεπτά εξαιτίας της πολύ μεγάλης πτώσης. Τα χρηματιστήρια τριών ηπείρων ακολουθούσαν την ελεύθερη πτώση των τιμών του πετρελαίου, την οποία είχε προκαλέσει η ντε φάκτο ηγετική δύναμη του ΟΠΕΚ και η χώρα με τα μεγαλύτερα αποθέματα «μαύρου χρυσού». Η Σαουδική Αραβία είχε ανακοινώσει ραγδαία αύξηση της παραγωγής της και προσφορά του πετρελαίου της σε χαμηλές τιμές κηρύσσοντας πόλεμο τιμών κατά της Ρωσίας. Αιτία είχε σταθεί η απόφαση της Μόσχας να δώσει τέλος σε μια συμμαχία με τον παραδοσιακό της αντίπαλο και ανταγωνιστή στην αγορά πετρελαίου. Η συμμαχία των πρώην αντιπάλων είχε διαρκέσει πάνω από τρία χρόνια, επειδή την είχε υπαγορεύσει η προηγούμενη κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου, απότοκος της σχιστολιθικής επανάστασης στις ΗΠΑ.
Σύμφωνα, όμως, με όλες τις ενδείξεις και με τις εκτιμήσεις των αναλυτών, ζητούμενο για τη Ρωσία ήταν να αφήσει το πετρέλαιο σε ελεύθερη πτώση ώστε να γονατίσει τις αμερικανικές βιομηχανίες σχιστολιθικών υδρογονανθράκων που έχουν υψηλό λειτουργικό κόστος και δεν είναι βιώσιμες όταν υποχωρούν πολύ οι τιμές του «μαύρου χρυσού». Και όντως το πλήγμα ήταν άμεσο για τις αμερικανικές ενεργειακές που έσπευσαν να μειώσουν δραματικά την παραγωγή τους και ζητούσαν ραγδαίες εκπτώσεις από τις εταιρείες παροχής υπηρεσιών στον κλάδο.
Και ενώ η ηρεμία φάνηκε να επανέρχεται στις αγορές, την Τετάρτη άρχισε νέα ιλιγγιώδης πτώση στα χρηματιστήρια όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε πανδημία την επιδημία του κορωνοϊού. Η είδηση ήρθε σε μια στιγμή που η ανησυχία για την παγκόσμια οικονομία κορυφωνόταν εξαιτίας της ολιγωρίας του Αμερικανού προέδρου που δεν έδειχνε διάθεση να ανακοινώσει ένα ουσιαστικό πακέτο μέτρων για τη στήριξη της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου. Ακολούθησε η απογοήτευση που προκάλεσε την Πέμπτη η ΕΚΤ καθώς απέφυγε να μειώσει το κόστος δανεισμού, ενώ δέχονταν και πάλι ανοδικές πιέσεις οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων. Καθοριστική στάθηκε, άλλωστε, η δήλωση της προέδρου της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, πως δεν είναι δουλειά της Τράπεζας να μεριμνήσει για να κλείσουν τα spreads. Μια δήλωση, που κατά την ΕΚΤ, παρερμηνεύθηκε και τα στελέχη της Τράπεζας έσπευσαν να την ανασκευάσουν. Και βέβαια η ανάκαμψη που σημειώθηκε την Παρασκευή με τους βασικούς δείκτες της Wall Street να έχουν σημειώσει άνοδο έως και 5%, κάποιες στιγμές στη διάρκεια της συνεδρίασης αντανακλούσε τις προσδοκίες των επενδυτών για μια γενναία τόνωση της αμερικανικής οικονομίας.