Ο κορωνοϊός «έπιασε στον ύπνο» όλη την υφήλιο και έφερε «τα πάνω κάτω» στην παγκόσμια οικονομία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχοντας παρεκκλίνει αρκετά από την πορεία της προς την οικονομική και πολιτική ένωση, αναζητά τον τελευταίο καιρό λύσεις για την αντιμετώπιση αυτής της απρόσμενης κατάστασης, προσπαθώντας να κρατήσει τις ισορροπίες που έχουν διαμορφωθεί μεταξύ των μελών της και κυρίως μεταξύ Βορρά και Νότου. Πάντως, στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής (23/4) έκανε ένα σημαντικό βήμα, παίρνοντας την απόφαση να δημιουργήσει ένα «Ταμείο Ανάκαμψης», με σημαντικούς πόρους, το οποίο θα προσπαθήσει να αμβλύνει τις συνέπειες της πανδημίας.
Αναμφίβολα, είναι μια καλή απόφαση, η οποία θα ήταν ακόμη καλύτερη αν κατοχύρωνε την ενίσχυση των επιμέρους οικονομιών με επιχορηγήσεις, όπως ζητούν αρκετές χώρες και όχι με δάνεια. Τώρα απομένει να περιμένουμε την 6η Μαΐου, για να δούμε ποια μορφή θα έχει αυτό το «Ταμείο Ανάκαμψης», πως θα χρηματοδοτηθεί, με ποιους όρους θα βοηθήσει τις οικονομίες των χωρών-μελών, πως θα ενταχθεί στον Προϋπολογισμό 2021-27 της Ευρωπαϊκής Ένωσης κλπ.
Το καλό είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τα κουσούρια της, παραμένει μια πολύ ισχυρή οικονομικοπολιτική οντότητα και διαθέτει ένα πολύ σκληρό νόμισμα. Αυτά τα χαρακτηριστικά της επιτρέπουν να ενεργοποιήσει πολλά και σημαντικά χρηματοδοτικά εργαλεία για να συγκεντρώσει τα κεφάλαια που θα χρειασθεί το «Ταμείο Ανάκαμψης», ώστε να κάνει τη δουλειά του αποτελεσματικά. Ποιος όμως θα είναι ο καλύτερος τρόπος άντλησης αυτών των κεφαλαίων; Πώς θα ελαχιστοποιηθεί το χρηματοοικονομικό κόστος; Πώς θα διασφαλισθούν οι καλύτεροι δυνατοί όροι δανεισμού οι οποίοι θα επιτρέψουν την αποτελεσματικότερη χρηματοδότηση των χωρών-μελών;
Νομίζω ότι μια πολύ καλή λύση, που αναφέρεται στην έκδοση «διηνεκών ομολογιών» (perpetual bonds), είδε το φως της δημοσιότητας αυτές τις ημέρες. Για να δούμε, όμως, τι είναι αυτές οι «διηνεκείς ομολογίες» και γιατί αποτελούν, σήμερα, καλύτερη επιλογή από τις περισσότερο γνωστές μομφές άντλησης δανειακών κεφαλαίων.
Όταν δανειζόμαστε μέσω της έκδοσης διηνεκών ομολογιών, εισπράττουμε το συμφωνημένο κεφάλαιο, το οποίο δεν αποπληρώνουμε ποτέ. Όμως, είμαστε υποχρεωμένοι να πληρώνουμε τόκο για πάντα. Για παράδειγμα, αν εκδώσουμε διηνεκείς ομολογίες €1.000.000 με επιτόκιο 2%, θα εισπράξουμε €1.000.000 και η μόνη μας υποχρέωση θα είναι να πληρώνουμε κάθε χρόνο €20.000 για πάντα. Με άλλα λόγια, κάνουμε μια ανταλλαγή κεφαλαίου (€1.000.000) με εισόδημα (€20.000/έτος).
Θα σκεφθεί κάποιος ότι οι διηνεκείς ομολογίες προσφέρουν μια καλή λύση για πολλές επιχειρήσεις και χώρες, διότι επιτρέπουν την άμεση δημιουργία κεφαλαίου με την εκχώρηση ενός μέρους από τα μελλοντικά κέρδη ή κρατικά έσοδα.
Η αλήθεια είναι κάπως διαφορετική. Για να δεχθεί ένας επενδυτής να αγοράσει ένα διηνεκές εισόδημα, πρέπει να αισθάνεται αρκετά σίγουρος ότι αυτός που δεσμεύεται να του το παρέχει, θα έχει στο διηνεκές τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται στην υποχρέωση που αναλαμβάνει. Σίγουρα, οι επενδυτές δεν βρίσκουν εύκολα κρατικές κλπ οντότητες που να τους εμπνέουν μια τέτοια σιγουριά. Όταν πρόκειται όμως για την Ευρωπαϊκή Ένωση, «το πράγμα αλλάζει». Παρά τα κουσούρια της, η φερεγγυότητά της βρίσκεται πολύ ψηλά. Αυτό άλλωστε φαίνεται και από την παγκόσμια αποδοχή και αντοχή του νομίσματός της. Επομένως, θα βρεθούν πολλοί επενδυτές που θα είναι πρόθυμοι να αγοράσουν ομολογίες αυτής της μορφής, αν τις εκδώσει το «Ταμείο Ανάκαμψης».
Υπάρχουν όμως πολλά ερωτήματα ακόμη:
Ποιο ποσό μπορεί να αντληθεί με τον τρόπο αυτό και με ποιο κόστος; Ποια θα είναι η επιβάρυνση των χωρών-μελών στις οποίες θα κατανεμηθούν τα κεφάλαια που θα αντληθούν; Υπάρχει τρόπος να διακοπεί αυτή η διηνεκής πληρωμή τόκων; Γιατί αυτή η μορφή χρηματοδότησης ταιριάζει περισσότερο από άλλες στη σημερινή κατάσταση της ευρωπαϊκής οικονομίας;
Κατ’ αρχήν, με βάση τις συζητήσεις, προτάσεις, εκτιμήσεις κλπ, φαίνεται ότι για να κάνει σωστά τη δουλειά του το «Ταμείο Ανάκαμψης», θα χρειαστεί τουλάχιστον €1 τρις. Όσον αφορά το επιτόκιο δανεισμού, με τα σημερινά δεδομένα, πιστεύω ότι θα βρεθούν επενδυτές που θα δεχθούν μια απόδοση λίγο πάνω από το 1%, ας πούμε 1,5%. Ενδεικτικά αναφέρω τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις που θα μπορούσαν να πουλήσουν συνταξιοδοτικά προγράμματα με μια απόδοση γύρω στο 1%, τα συνταξιοδοτικά ταμεία που σήμερα «πληρώνουν» για την τοποθέτηση των διαθεσίμων τους στις «ασφαλείς» γερμανικές κλπ ομολογίες, διάφορα ιδρύματα που επιζητούν να αποκομίσουν κάποιο μακροπρόθεσμο εισόδημα μέσω της αξιοποίησης των κεφαλαίων με τα οποία έχουν προικοδοτηθεί κλπ.
Στο πιο πάνω πλαίσιο, το «Ταμείο Ανάκαμψης» θα αιμοδοτήσει τις οικονομίες των Ευρωπαϊκών χωρών με €1 τρις, μετακυλίοντάς τους ένα ετήσιο κόστος €15 δις. Για να το καταλάβουμε, η Ελλάδα θα μπορεί να αντλήσει από ταμείο κεφάλαια περίπου €20 δις και να επιβαρύνεται ετησίως με €0,3 δις. Θα βοηθηθούμε σημαντικά, δηλαδή, να ξεπεράσουμε το σοκ που μας προκαλεί η πανδημία, πληρώνοντας ένα ποσό που μπορούμε άνετα να το «σηκώσουμε». Αν μάλιστα η οικονομία μας αναπτυχθεί και ισορροπήσει σε ένα πολύ καλό επίπεδο στο μέλλον, θα μπορούμε να απαλλαγούμε και από αυτή την επιβάρυνση. Γιατί υπάρχει τρόπος να διακοπεί αυτή η διηνεκής εκροή τόκων, αρκεί, κατά την έκδοση των διηνεκών ομολογιών να υπάρχει ο όρος της δυνατότητας ανάκλησης τους.
Αν π.χ. το «Ταμείο Ανάκαμψης» διατηρήσει το δικαίωμα ανάκλησης μετά από 50 χρόνια, τότε θα έχει τη δυνατότητα να εξαγοράσει τις διηνεκείς ομολογίες που εξέδωσε σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή μετά τα 50 χρόνια. Η τιμή εξαγοράς βρίσκεται αν διαιρέσουμε τον ετήσιο τόκο με το μακροπρόθεσμο μέσο κόστος χρήματος που θα ισχύει κατά τον χρόνο εξαγοράς. Αν υποθέσουμε ότι το κόστος αυτό θα είναι 2% ή 3% ή 4%, η τιμή εξαγοράς θα ανέρχεται, αντίστοιχα, σε €750 δις ή €500 δις ή €375 δις. Δηλαδή, οι ευρωπαϊκές χώρες, πέραν από το ότι θα έχουν επωφεληθεί από το χαμηλό επιτόκιο του 1,5% για 50 ή περισσότερα χρόνια, θα έχουν τη δυνατότητα να εξοφλήσουν το δάνειο του €1 τρις σε κάποια περίοδο υψηλών επιτοκίων, καταβάλλοντας ένα πολύ μικρότερο ποσό.
Τέλος, αυτή η μορφή χρηματοδότησης ταιριάζει στη σημερινή κατάσταση γιατί δεν φορτώνει τις ήδη επιβαρυμένες οικονομίες με χρεολύσια για την αποπληρωμή των δανείων τους, αλλά τις αφήνει να επιλέξουν τον χρόνο εξόφλησης στο μακρινό μέλλον και μάλιστα καταβάλλοντας ένα μικρότερο ποσό από αυτό που δανείστηκαν.
Από όλα τα πιο πάνω προκύπτει ότι η λύση της έκδοσης διηνεκών ομολογιών για τη χρηματοδότηση του «Ταμείου Ανάκαμψης», θα έχει περισσότερα πλεονεκτήματα από τον κλασικό δανεισμό. Στην ουσία θα κεφαλαιοποιήσει την αυξημένη φερεγγυότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα μετακυλήσει αυτό το όφελος στις ευρωπαϊκές οικονομίες. Έτσι, θα τους προσφέρει αρκετά από τα πλεονεκτήματα των επιχορηγήσεων που ζητά ο Νότος, διατηρώντας όμως τον χαρακτήρα του δανεισμού, στον οποίο επιμένει ο Βορράς.
* Ο κ. Μιχάλης Γκλεζάκος είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής