Η πανδημική κρίση θα επιδράσει καθοριστικά σε όλα τα πεδία της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Νέες επιλογές και προτεραιότητες αναδεικνύονται, έτσι ώστε εάν υπάρξει η απαραίτητη συνειδητοποίηση και δράση, να αντιμετωπιστεί διαφορετικά η νέα πραγματικότητα.
Την τελευταία δεκαετία, επικλήσεις και ενέργειες που αφορούσαν παρεμβάσεις για την κλιματική αλλαγή, τη συμμετοχική δημοκρατία, την ισόρροπη ανάπτυξη, είχαν εν πολλοίς έναν προσχηματικό χαρακτήρα. Ακόμη και η διεθνής συμφωνία των Παρισίων (Νοέμβριος 2016) για το κλίμα, δεν προχώρησε με ταχείς ρυθμούς. Εξάλλου, η παγκοσμιοποίηση λειτούργησε χωρίς θεσμικά αντίβαρα και οδήγησε σε ανεξέλεγκτες κρίσεις και καταστάσεις.
Χρειάζεται, λοιπόν, ένας επαναπροσδιορισμός των αξιών και μεθόδων της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Ακόμη και η κρίση του 2008 αντιμετωπίστηκε μεσοπρόθεσμα, με αποτέλεσμα να συνεχιστεί η ανισόρροπη οικονομική εξέλιξη. Οι αβελτηρίες αυτές δημιούργησαν ευάλωτες και ανεπαρκείς δομές κρατικής οργάνωσης, προστασίας και πρόληψης, ακόμη και στις προηγμένες χώρες, όπως αναδείχθηκε αυτή την περίοδο. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι οι οικονομικές κρίσεις του 1929 αλλά και του 2008 ήταν αποτέλεσμα ελλειμματικής διαχείρισης στους νομισματικούς, χρηματοοικονομικούς και τραπεζικούς τομείς. Σήμερα η πανδημική κρίση έχει ως αποτέλεσμα την οικονομική κρίση – πρώτα, λοιπόν, έπρεπε και πρέπει να αντιμετωπίσουμε την πανδημία, παράλληλα, δε, να προχωρήσουμε στις δομικές αλλαγές που χρειάζονται στον οικονομικό τομέα.
Στη νέα πραγματικότητα, πέρα από την αναγκαία οικονομική και κοινωνική ανακατανομή, παρουσιάζεται η ανάγκη οργάνωσης μιας Νέας Οικονομίας, για την αντιμετώπιση των δραματικών επιπτώσεων της κρίσης αλλά και της ανάκαμψης, με τέσσερις διαστάσεις:
Οικονομία της ευφυΐας με την έννοια καινοτόμων, δημιουργικών και υποστηρικτικών επιλογών ως προς τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας και τους εργαζομένους.
Οικονομία της οικολογίας με την ανάπτυξη εργαλείων πράσινης τεχνολογίας και με πολιτικές που θα συμβαδίζουν με τον σεβασμό στη φύση, η οποία αποδεικνύεται ότι εκδικείται. Ας σημειωθεί ότι στην περίοδο των περιορισμών, η καθαρότητα της ατμόσφαιρας, της θάλασσας και γενικά της φύσης αναδείχθηκαν σε πρωτόγνωρα επίπεδα, ενώ μειώθηκαν οι δείκτες οικολογικής βλαπτικότητας.
Οικονομία της υγείας με την έννοια της περαιτέρω ανάπτυξης συστημάτων προστασίας του ανθρώπου και μιας διαχρονικής και εξασφαλισμένης κοινωνικής ασφάλισης.
Οικονομία της ευθύνης με την έννοια της ενημέρωσης και της συμμετοχής των πολιτών στις καθόλου πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις και επιλογές, κεντρικό ζήτημα για τη δημοκρατία.
Η νέα αυτή οργάνωση της πολιτικής και της οικονομίας, που μπορεί, σε παγκόσμιο επίπεδο, λόγω των συσχετισμών και των συμφερόντων, να θεωρηθεί ουτοπική, είναι η μόνη ρεαλιστική απάντηση για τις μελλοντικές εξελίξεις.
Είναι αυτονόητο ότι οι διαστάσεις της Νέας Οικονομίας δεν μπορεί να περιοριστούν σε θεωρίες και ευχολόγια, αλλά πρέπει να υλοποιηθούν με συγκεκριμένες δράσεις και πρακτικές σε όλα τα επίπεδα. Τούτο προϋποθέτει μια διεθνή συνεννόηση και συνεργασία σε επίπεδα πολύ πέραν του σημερινού.
Ειδικότερα εάν η Ευρώπη προσδοκά να έχει ένα δημιουργικό μέλλον και μια πραγματική παρουσία, δεν έχει παρά να προσεγγίσει, επιτέλους, σφαιρικά τα ζητήματα αυτά. Υπάρχουν οι ιστορικές, πολιτιστικές και κοινωνικές προϋποθέσεις, λείπει η βούληση. Η λαϊκή ρήση «κάλλιο αργά παρά ποτέ» έχει βαρύνουσα σημασία.
Στην περίοδο που διανύσαμε φάνηκε διεθνώς, αλλά και στη χώρα μας, ο κυρίαρχος ρόλος του κράτους. Πρόκειται όμως για την ανάγκη επαναπροσδιορισμού του ρόλου του, που δεν έχει πλέον καμία σχέση με τον κρατισμό, τον συγκεντρωτισμό, τον λαϊκισμό, την απλοποίηση και την πελατειακή διάσταση. Πρόκειται για ένα σύγχρονο κράτος προστασίας, παροχής υπηρεσιών στον πολίτη, αλήθειας του πολιτικού λόγου και λογοδοσίας. Ενα κράτος ευθύνης, λειτουργικής αποσυγκέντρωσης και αυτοδιοίκησης.
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μια τελευταία ευρωπαϊκή έρευνα της εταιρείας Viavoice, σε ποσοστό 70% έως 80% υπήρξε αποδοχή σε τέσσερα ζητήματα: την εθνική και ευρωπαϊκή κυριαρχία, την υπέρβαση της κοινωνίας των αγορών, τη διασφάλιση των κοινών αγαθών και την απαίτηση προστασίας από το κράτος και από την Ευρώπη. Ειδικότερα ως προς τη χώρα μας, πρέπει να επισημανθούν τα ακόλουθα:
Η πειθαρχία και η συνειδητοποίηση των περιστάσεων αποτέλεσαν ένα μεγάλο κοινωνικό πλεονέκτημα, όπως και η συστηματική και αποτελεσματική αντιμετώπιση της κρίσης από την πολιτεία. Εκείνο που χρειάζεται πλέον είναι το αίσθημα φόβου και προβληματισμού, το οποίο συνετέλεσε σε αυτές τις στάσεις και συμπεριφορές μας, να αποδειχθεί ότι σε ένα ελεύθερο περιβάλλον, έστω και περιορισμένων κινήσεων, μπορεί να μεταλλαγεί σε ένα διαρκές αίσθημα προνοητικότητας, αυτοσυγκράτησης και κυρίως ενσυναίσθησης. Η προσαρμογή στην ψηφιοποίηση διαδικασιών, με στόχο τη βελτίωση της καθημερινότητας και την αποτελεσματικότητα των συναλλαγών, είναι επίσης ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Προϋπόθεση, όμως, για τη Νέα Οικονομία και τη νέα εποχή είναι η κατανόηση ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά μέσο διευκόλυνσης μεθόδων και διαδικασιών, με απαραίτητη προϋπόθεση τη διασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της ιδιωτικότητας. Η ανάδειξη ενός νέου δημοσίου λόγου, απαλλαγμένου από σοβαροφάνειες και ηθελημένες απλοποιήσεις, αποτελεί επίσης ένα πρόσθετο πλεονέκτημα. Είναι χαρακτηριστικό ότι εάν η καθημερινή επιστημονική ενημέρωση έχει μια καθολική αποδοχή, τούτο οφείλεται στην ήρεμη εκφορά του λόγου και στην αίσθηση μέτρου. Μακάρι τούτο να αποτελέσει ένα παράδειγμα για τον πολιτικό λόγο και διάλογο. Η δυναμική που δημιουργήθηκε την εποχή των περιορισμών μας σε σχέση με τον πολιτισμό σε όλες τις εκφάνσεις του αποτελεί επίσης ένα αξιοποιήσιμο πλεονέκτημα.
Εκείνο, λοιπόν, που επιβάλλεται πλέον είναι η λήψη συγκεκριμένων μέτρων με μετρήσιμους στόχους, ώστε, πέρα από τις προσδοκώμενες ευρωπαϊκές επιλογές (Ταμείο Ανάκαμψης κυρίως επιχορηγητικού χαρακτήρα) και το ζήτημα του δημοσίου χρέους, που είναι πλέον ένα κοινό πρόβλημα και επιτρέπει ευελιξίες, να υλοποιηθεί ένα οικονομικό σχέδιο ανάπτυξης και στήριξης, με έμφαση στην προστασία των ευάλωτων ομάδων και επιχειρήσεων. Ενα εθνικό σχέδιο Νέας Οικονομίας. Τούτο αποτελεί και τη μεγαλύτερη προσφορά στην επέτειο της ανεξαρτησίας μας.
* Ο κ. Ιωάννης Μάνος είναι νομικός.