Απ’ όλες τις αμαρτίες της παγκοσμιοποίησης, εκείνη που συγκεντρώνει τα περισσότερα βέλη είναι η παιδική εργασία. Στις πλούσιες χώρες, οι περισσότεροι δεν θέλουν να σκέπτονται ότι τα φθηνά ρούχα τους και οι τσάντες τους και τα παιχνίδια τους κατασκευάσθηκαν από εργατικά χέρια που θα έπρεπε να βρίσκονται στο σχολείο ή να παίζουν. Τη γνήσια αποστροφή τους προς αυτήν τη σκέψη έχουν αξιοποιήσει οι οργανώσεις κατά της παγκοσμιοποίησης για να κερδίσουν υποστήριξη στα αιτήματά τους. Προσφάτως προσήλκυσαν στους κόλπους τους μερικούς Αμερικανούς υποψήφιους των Δημοκρατικών που έχουν επικαλεσθεί το πρόβλημα της παιδικής εργασίας σαν κίνητρο για να αναθεωρήσει η Αμερική τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου τις οποίες έχει συνάψει με φτωχές χώρες. H ιδέα και μόνον ότι οι χώρες αυτές εκμεταλλεύονται τα παιδιά ενοχλεί περισσότερο από την ιδέα ότι οι ενήλικες εργάζονται υπό κακές συνθήκες στον Τρίτο Κόσμο.
Από τους πλέον αξιόπιστους επικριτές της παιδικής εργασίας, που ηγείται της μάχης για την απαγόρευσή της, είναι η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας του OHE (ILO). Μέχρι προσφάτως τα επιχειρήματά της ήταν κυρίως ηθικής φύσης. Σε πρόσφατη έκθεσή της, όμως, η ILO συνδύασε τα ηθικής φύσης επιχειρήματά της μ’ ένα οικονομικό επιχείρημα ισχυριζόμενη ότι η παιδική εργασία είναι ασύμφορη και από οικονομικής απόψεως. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της, το κόστος από την κατάργηση της παιδικής εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας σχολείων και της αντικατάστασης των εσόδων που θα χάσουν οι οικογένειες όταν θα σταματήσουν να εργάζονται τα παιδιά τους, θα ανέλθει σε περίπου 760 δισ. δολάρια μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, δηλαδή περίπου στο 7% του ετήσιου ΑΕΠ των ΗΠΑ. Τα οφέλη, όμως, ενδέχεται να είναι επταπλάσια, σύμφωνα με την ILO, αν συνυπολογισθούν τα κέρδη από την αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου, τη βελτίωση της υγείας και τη μείωση των ανθρώπινων ζωών που χάνονται σε εργατικά ατυχήματα. Προφανώς η ILO αισθάνθηκε την ανάγκη να ενισχύσει την επιχειρηματολογία της με μια οικονομική ανάλυση επειδή πολλοί οικονομολόγοι ισχυρίζονται ότι η χρήση της παιδικής εργασίας είναι η καλύτερη ανάμεσα σε μια σειρά κακών επιλογών.
Η παιδική εργασία, βέβαια, υπάρχει από καταβολής κόσμου. Μέχρι σχετικά προσφάτως, οι γονείς αξιοποιούσαν οικονομικά τα παιδιά τους και ιδιαίτερα στις αγροτικές οικονομίες στέλνοντάς τα να αρμέξουν αγελάδες ή να μαζέψουν τους σπόρους μόλις έφθαναν στην κατάλληλη ηλικία. Στις πλούσιες χώρες, οι περισσότεροι άνθρωποι αποδέχονται πιο εύκολα την εικόνα ενός παιδιού που εργάζεται σ’ ένα αγρόκτημα παρά σε ένα εργοστάσιο. Οι περισσότερες από τις χώρες που σήμερα είναι πλούσιες απαγόρευσαν την παιδική εργασία εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα. Μήπως θα έπρεπε να επιχειρήσουν να επιβάλουν την απαγόρευση και στις φτωχές χώρες; Αμεσα όχι. Το γεγονός ότι οι γονείς επιλέγουν να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο σημαίνει, τουλάχιστον, ότι οι εναλλακτικές είναι χειρότερες, δηλαδή η σκληρή επιβίωση σε κάποιο αγρόκτημα, η προσχώρηση στην πολιτοφυλακή ή ακόμη και η πορνεία.
Από οικονομικής απόψεως, η παιδική εργασία δεν είναι παρά το σύμπτωμα μια πολύ σοβαρότερης ασθένειας που αποκαλείται φτώχεια. H παιδική εργασία ήταν παντού πολύ συνηθέστερη τον 19ο αιώνα, όταν ήταν φτωχές οι χώρες που σήμερα είναι πλούσιες. Οι οικονομολόγοι ισχυρίζονται ότι η κατάργησή της κατέστη εφικτή μόνον όταν οι οικογένειες μπορούσαν να ζήσουν χωρίς τα έσοδα που αποκόμιζαν από την εργασία των παιδιών τους. Τελευταία, όμως, μερικοί οικονομολόγοι αλλά και η ILO αμφισβητούν την ορθότητα αυτής της θεωρίας: ίσως μερικές χώρες παραμένουν φτωχές ακριβώς επειδή επιτρέπουν την παιδική εργασία. Δηλαδή η φτώχεια δεν είναι η αιτία αλλά το αποτέλεσμα της παιδικής εργασίας.
Αυτό μπορεί να ισχύει υπό δύο έννοιες: Πρώτον, όταν τα παιδιά αρχίζουν να εργάζονται στα 12, δεν σπουδάζουν και δεν έχουν προοπτική για καλύτερη δουλειά στο μέλλον. H παιδική εργασία αποτρέπει τις χώρες που την επιτρέπουν από την επένδυση σ’ αυτό που αποκαλούμε ανθρώπινο κεφάλαιο με αποτέλεσμα να διατηρούν τους εργαζομένους τους σε θέσεις ανειδίκευτων. Δεύτερον, το επιχείρημα που κάποτε χρησιμοποιήθηκε για να κρατήσει τις γυναίκες έξω από την αγορά εργασίας: ότι η απασχόληση των παιδιών συμπιέζει τους μισθούς των ενηλίκων.
Πρόσφατες μελέτες, όμως, επαληθεύουν την παραδοσιακή αντίληψη ότι η φτώχεια είναι η αιτία. Ισως η ILO έχει δίκιο ως προς το ότι η κατάργηση της παιδικής εργασίας και η εκπαίδευση των παιδιών θα αποβεί τελικά προς όφελος όλων των παραγόντων της οικονομίας. Παραμένει, όμως, ασαφές πού μπορούν να βρεθούν τα χρήματα για να καλυφθεί το κόστος και πώς θα διασφαλισθεί η σωστή χρήση τους. Ισως να εξαφανισθεί νωρίτερα η παιδική εργασία αν οι φτωχές χώρες εφαρμόσουν ευρύτερες πολιτικές που θα διευκολύνουν την ταχύτερη ανάπτυξή τους, όπως είναι η κατάργηση των δασμών και η δημιουργία πρόσφορου εδάφους για επενδύσεις.