Η ευρωπαϊκή χαιρεκακία που είχε προκαλέσει η Εnroδιαλύθηκε. Φρόντισαν γι’ αυτό τα σκάνδαλα της Vivendi πέρυσι και της Parmalat φέτος. Η Ευρώπη, όπως η Αμερική -στ’ αλήθεια, όπως ολόκληρος ο καπιταλιστικός κόσμος- πρέπει τώρα πολύ πιο αυστηρά να απαιτεί τη δίωξη και την τιμωρία των αφεντικών που λεηλατούν τις επιχειρήσεις τους.
Οι Αμερικανοί εισαγγελείς στην υπόθεση Εnroέχουν κάνει μεγάλη πρόοδο τελευταία, με μερικούς σημαντικούς απατεώνες, σαν τον Αντριου Φάστοου, να δηλώνουν και ένοχοι και πρόθυμοι να καταθέσουν κατά των πρώην συναδέλφων τους. Ο κ. Φάστοου θα πάει φυλακή για δέκα χρόνια. Αυτοί εναντίον των οποίων θα καταθέσει αντιμετωπίζουν ακόμα μεγαλύτερες ποινές.
Οι Ιταλοί εισαγγελείς δείχνουν ζήλο στην προσπάθειά τους να αναγκάσουν αυτούς που λεηλάτησαν την Parmalat να πληρώσουν ένα παρόμοιο τίμημα. Αλλά οι υποθέσεις αυτές υπερβαίνουν τις καταληστευμένες εταιρείες και τους προδομένους μετόχους. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι τίποτα λιγότερο από την αντίληψη για τη δικαιοσύνη της αγοράς και την απανταχού πολιτική υποστήριξη για πολιτικές προσανατολισμένες στην αγορά.
Αιτήματα για ρύθμιση
Οι καπιταλιστικές οικονομίες παράγουν ανισότητες, συχνά μεγάλες. Μέχρις ενός σημείου, και στο βαθμό που οι εισοδηματικές διαφορές οφείλονται σε διαφορές στην ικανότητα, την προσπάθεια, στην επένδυση στην εκπαίδευση, κ.λπ., είναι αναγκαίες για να παρέχουν τα σωστά κίνητρα για επένδυση, εργασία, καινοτομία και μεγέθυνση. Αλλά όσο περισσότερο σπιλώνεται η φήμη της αγοράς για δικαιοσύνη, τόσο οι μέσοι πολίτες δεν θα βλέπουν τις εισοδηματικές διαφορές παρά ως αποτέλεσμα διαφθοράς, παράνομων δρατηριοτήτων, διαπλοκής με κυβερνητικούς αξιωματούχους και ούτω καθεξής. Αυτό θα εντείνει αιτήματα για περισσότερη ρύθμιση και ισχυρή κυβερνητική παρέμβαση στην οικονομία, έτσι ώστε να τεθούν υπό έλεγχο αχαλίνωτοι και αναξιόπιστοι καπιταλιστές.
Επιπλέον, όσο πιο «άδικη» θα θεωρείται η συσσώρευση πλούτου (δηλαδή αποτέλεσμα διαφθοράς και παρανομίας), τόσο θα αυξάνεται η πίεση για βαρειά φορολογία των «αθέμιτων κερδών». Αν οποιοδήποτε από αυτά τα λαϊκιστικά μέτρα καθιστούσε τις αγορές δικαιότερες και τις έκανε να λειτουργούν καλύτερα, θα λέγαμε «εντάξει». Δυστυχώς, μια τέτοια αντίδραση στους διεφθαρμένους επιχειρηματίες θέτει σε κίνηση ένα φαύλο κύκλο: περισσότερη ρύθμιση μπορεί να οδηγήσει σε ακόμα περισσότερη διαφθορά εκεί που θέλει να την αποτρέψει. Υψηλότεροι φόροι στον πλούτο θα φέρουν ακόμα περισσότερη φοροδιαφυγή, σπιλώνοντας το σύστημα ακόμα περισσότερο.
Είναι θλιβερό ότι σήμερα πράγματα τόσο διαφορετικά όπως υψηλά αμειβόμενοι διευθύνοντες, τα σκάνδαλα της Εnroκαι της Parmalat, αμφισβητούμενες συγχωνεύσεις και εξαγορές, μεγάλες διακυμάνσεις στα χρηματιστήρια, «ομόλογα-σκουπίδια», και φούσκες στις τιμές των μετοχών ή ακινήτων, όλα μαζί μπαίνουν κάτω από την επιγραφή του «καουμπόικου καπιταλισμού». Οι Ευρωπαίοι ιδίως έχουν την τάση να βλέπουν έτσι τα πράγματα – και να βλέπουν μιαν ισχυρή κυβέρνηση σαν το σερίφη που θα εμποδίσει τους καουμπόηδες να καταπυροβολήσουν την πόλη.
Αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος γιατί ο καπιταλισμός της αγοράς δυσκολεύεται τόσο να ριζώσει στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Αν οι καπιταλιστές είναι διεφθαρμένοι, πώς να πείσεις ένα φτωχό αγρότη να πιστέψει στην οικονομία της αγοράς; Θα ψηφίσει λαϊκιστικές πολιτικές. Το αποτέλεσμα είναι ακόμα περισσότερη διαφθορά και λιγότερη μεγέθυνση, σε ένα είδος «από τη διαφθορά προκαλούμενη» παγίδα φτώχειας.
Ατελείς απόπειρες
Μπορεί το σκάνδαλο Parmalat να ήταν ένα πλήγμα στον παγκόσμιο καπιταλισμό, αλλά στην Ιταλία ελπίζεται ότι μπορεί να σημάνει τις καμπάνες της κηδείας για ένα οικονομικό σύστημα που παραδοσιακά βασίζεται πολύ περισσότερο στη «διαπλοκή» μεταξύ ιδιωτικών συγκροτημάτων -και μεταξύ των συγκροτημάτων αυτών και του δημόσιου τομέα- παρά στις ανταγωνιστικές αγορές. Για την Ιταλία, η προφανής λύση είναι να ενισχύσει τους ερευνητικούς και χρηματοοικονομικούς της θεσμούς, και να βελτιώσει τους ρυθμιστικούς της φορείς, ιδίως την ποιότητα του προσωπικού τους. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη, και στο μεταξύ το αίτημα για περισσότερη ρύθμιση μπορεί να οδηγήσει σε μια δομή βαριά, αναποτελεσματική, και που τελικά θα εμποδίζει, αντί να διορθώνει, τις δυνάμεις της αγοράς.
Η εποπτεία εντός των ιταλικών εταιρειών θα έπρεπε να ενισχυθεί διασφαλίζοντας έναν επαρκή αριθμό μη εκτελεστικών μελών στα διοικητικά της συμβούλια. Ενα και μόνον ανεξάρτητο μέλος ίσως να αρκούσε για να σφυρίξει προειδοποιητικά στην Parmalat. Αλλά κανένα δεν υπήρχε στο διοικητικό της συμβούλιο.
Επίσης, ίσως να βοηθούσε οι εταιρείες λογιστικού ελέγχου να επιλέγονταν από μετόχους της μειοψηφίας ή να πληρώνονταν από το χρηματιστήριο, αντί από την ίδια την εταιρεία. Εδώ, ακόμα και οι πρόσφατες αλλαγές στις ΗΠΑ δεν προχώρησαν αρκετά: εμποδίζουν τις εταιρείες λογιστικού ελέγχου να προσφέρουν και υπηρεσίες συμβούλου σε μιαν επιχείρηση, αλλά εξακολουθούν να αφήνουν την απόφαση για την αμοιβή των ελεγκτών λογιστών στα χέρια της επιχείρησης, δημιουργώντας ένα διεστραμμένο κίνητρο για γρήγορο και χαλαρό χρηματοοικονομικό έλεγχο.
Είναι περίεργο ότι ενώ η ιταλική κυβέρνηση έχει βαλθεί να επανασχεδιάσει τη ρυθμιστική και εποπτική δομή των χρηματοοικονομικών θεσμών και αγορών της χώρας, δεν λέγεται τίποτα για ανεξάρτητα μέλη διοικητικού συμβουλίου και για εταιρείες λογιστικού ελέγχου. Στο κάτω κάτω, οι καλοί σερίφες χρειάζονται ενεργούς πολίτες στα αποσπάσματά τους και ως ενόρκους. Ο καθαρός καπιταλισμός χρειάζεται μιαν ανάλογη πλατιά στράτευση.
Δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Project Syndicate, Ιανουάριος 2004.