Μία και πλέον δεκαετία μετά την πλήρη επικράτηση των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων στην παγκόσμια οικονομία, οι επαγγελίες που πρόβαλαν έχουν διαψευσθεί. Η διαπίστωση αυτή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν προέρχεται όχι απ’ όσους εξ αρχής τις πολέμησαν -και έχασαν- αλλά από εκείνους που τις πίστεψαν και πρωτοστάτησαν στην επιβολή τους.
«Το μέλλον που ελπίζαμε δεν ήρθε», ομολογεί ο καθηγητής στο Μπέρκλεϊ, υφυπουργός Οικονομικών στις κυβερνήσεις Κλίντον, Τζ. Μπράντφορντ Ντελόνγκ. Σε άρθρο που ο ίδιος τιτλοφόρησε «Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι», εξηγεί πώς η απελευθέρωση της κίνησης των κεφαλαίων, την οποία επιδίωξε, αντί να προκαλέσει μεταφορά κεφαλαίων στις φτωχές χώρες και να τις βοηθήσει να αναπτυχθούν, τα συγκεντρώνει, αντίθετα, σε πρωτοφανή ιστορικά μεγέθη στις ΗΠΑ. Καθώς παραδέχεται ότι η αγορά οδηγεί σε κακή κατανομή των επενδύσεων, μοναδικό επιχείρημα που του απομένει είναι ότι οι κυβερνήσεις θα την έκαναν χειρότερη, με τους ελέγχους των κεφαλαίων να δημιουργούν ιδεώδεις συνθήκες για μεγάλη διαφθορά.
Η διαφθορά ωστόσο ήταν που δημιούργησε -και εδώ χωρίς καμία ανάμειξη του κράτους και των γραφειοκρατών του- τα μεγάλα επιχειρηματικά σκάνδαλα (Enron, Parmalat κ.ά.) που έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη στο ίδιο το σύστημα της αγοράς, παρατηρούν δύο άλλοι καθηγητές οικονομικών, ο Αλμπέρτο Αλεσίνα στο Χάρβαρντ και ο Φραντσέσκο Τζιαβάτσι στο πανεπιστήμιο Μποκόνι του Μιλάνου. Διότι αυτού του είδους η διαφθορά αναιρεί τη δικαιολογητική βάση για τις μεγάλες ανισότητες που παράγει η καπιταλιστική οικονομία, ότι συνιστούν κίνητρα για επένδυση, εργασία, καινοτομία και μεγέθυνση, εξηγούν. Ανησυχώντας ότι θα ενισχυθούν έτσι «λαϊκιστικές» αντιλήψεις που θέλουν να επαναφέρουν την οικονομία «κάτω από τη φτερούγα της κυβέρνησης», αναζητούν θεσμικές βελτιώσεις στους λογιστικούς ελέγχους και τη χρηματοοικονομική εποπτεία. Παραβλέπουν όμως ότι η νεοφιλελεύθερη πρόταξη της ατομικής επίδοσης και της αντίστοιχης αμοιβής (stock options κ.λπ.) στη θέση των προηγούμενων συλλογικότερων μορφών οργάνωσης, ήταν εκείνη που επέτρεψε την απόσπαση μεμονωμένων στελεχών από το συμφέρον της επιχείρησης και τα συνακόλουθα σκάνδαλα, όπως έδειχνε στους Financial Times ο αρθρογράφος Τζον Κέι στις 11.2. Οι Αλεσίνα και Τζιαβάτσι δεν αποφεύγουν τη λογική αντίφαση να ζητούν μια «πλατιά στράτευση» για έναν «καθαρό καπιταλισμό».
Μιαν άλλη ελεύθερη αγορά, τη διεθνή αγορά συναλλάγματος και τις νομισματικές κρίσεις που επαπειλεί, σχολιάζει με υποδείξεις προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ο καθηγητής και πρόεδρος του γερμανικού ινστιτούτου IFO Χανς-Βέρνερ Ζιν.