Η ραγδαία υποχώρηση της συναλλαγματικής αξίας του δολαρίου, την εβδομάδα που πέρασε, προκάλεσε τις αναμενόμενες αντιδράσεις ανησυχίας στις αγορές. Ωστόσο, καθώς το αμερικανικό νόμισμα υποχωρούσε στο χαμηλό επίπεδο του 1,32 δολαρίου ανά ευρώ, στα χαμηλότερα των τελευταίων 20 μηνών η μοναδική πραγματική έκπληξη έγκειτο στο ότι αυτό δεν είχε συμβεί νωρίτερα. Πράγματι, υπάρχουν ουσιαστικοί λόγοι για τους οποίους μπορούμε να περιμένουμε ότι η υποχώρηση αυτή θα συνεχισθεί, ωθώντας το πέρα και από το χαμηλό επίπεδο ρεκόρ του 1,46 δολαρίου, στο οποίο έφθασε τον Δεκέμβριο του 2004.
Η πρόσφατη πτωτική πορεία του ήταν αποτέλεσμα δυσμενών ειδήσεων για την αμερικανική οικονομία. Νέα στοιχεία, τα οποία δόθηκαν στη δημοσιότητα την εβδομάδα που πέρασε, κατέδειξαν ότι η κρίση στην αγορά κατοικίας έχει επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία. Τόσο ο δείκτης εμπιστοσύνης των καταναλωτών όσο και αυτός των παραγγελιών διαρκών καταναλωτικών αγαθών υποχώρησαν σε μεγαλύτερο από τον αναμενόμενο βαθμό. Αντιθέτως, ο δείκτης εμπιστοσύνης του επιχειρηματικού κόσμου στη Γερμανία και στις προοπτικές, βεβαίως, της εθνικής οικονομίας της, κυμαίνεται στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 15 ετών. Στο μεταξύ, αυξάνονται οι φόβοι ότι οι κεντρικές τράπεζες, όπως της Κίνας, αλλά και άλλων χωρών, οι οποίες επί σειρά ετών συσσωρεύουν δολάρια, θα αρχίσουν να ρευστοποιούν μέρος αυτών των αποθεμάτων.
Ο Μπεν Μπερνάνκι, πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, εμφανίστηκε απτόητος προ ημερών, υποστηρίζοντας ότι η αμερικανική οικονομία θα υποστεί μια «ομαλή προσγείωση», γεγονός που προϊδεάζει για το ότι δεν είναι απαραίτητο να ανοίξει ένας κύκλος μείωσης των επιτοκίων του δολαρίου. Αυτή η άποψη συνάδει με την εκτίμηση ότι το δολάριο θα αντέξει, διότι οι ξένοι επενδυτές θα συνεχίσουν να επενδύουν σε περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια ή στις ΗΠΑ και έτσι θα συνεχίσουν να χρηματοδοτούν το τεράστιο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχόντων λογαριασμών της χώρας. Εάν όμως οι ρυθμοί ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας επιβραδυνθούν ακόμα περισσότερο, ο ενθουσιασμός του επενδυτικού κοινού για το δολάριο θα μειωθεί. Ακόμη, αν οι τιμές των κατοικιών συνεχίσουν να υποχωρούν, ο κίνδυνος της ύφεσης θα αυξηθεί.
Παρ’ όλα αυτά, οι κυκλικοί παράγοντες προσφέρουν μόνο μια μερική εξήγηση για την ισχύ του δολαρίου. Σε τελική ανάλυση, η ελκυστικότητά του οφείλεται περισσότερο σε διαρθρωτικούς παράγοντες ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, στην εντύπωση ότι υπάρχουν διαρθρωτικές διαφορές ανάμεσα στην αμερικανική και την ευρωπαϊκή οικονομία.
Η ισχύς του δολαρίου οφείλεται κυρίως στην πεποίθηση ότι η αμερικανική οικονομία αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια με ταχύτερο ρυθμό από τις υπόλοιπες ανεπτυγμένες. Αλλά τα στοιχεία δεν είναι αποδεικτικά. Βεβαίως, ο ρυθμός ανάπτυξης του αμερικανικού ΑΕΠ υπήρξε ταχύτερος των ευρωπαϊκών. Αλλά αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι αυξήθηκε με ταχύτερο ρυθμό ο πληθυσμός των ΗΠΑ. Εάν ψάξει κανείς πιο βαθιά το θέμα, διαπιστώνει ότι οι διαφορές ολοένα και μειώνονται. Τα επίσημα στοιχεία αναφορικά με την αύξηση της παραγωγικότητας, τα οποία θεωρητικά τουλάχιστον αποτελούν σημαντικό παράγοντα καθορισμού των συναλλαγματικών εξελίξεων, υπερβάλλουν το προβάδισμα των ΗΠΑ. Εάν χρησιμοποιήσουμε το ίδιο μέτρο σύγκρισης, διαπιστώνουμε ότι ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας την τελευταία δεκαετία στην Ευρωζώνη είναι περίπου ο ίδιος με των ΗΠΑ. Ακόμη πιο σημαντικό είναι όμως το γεγονός ότι αυτή την εποχή ο εν λόγω ρυθμός επιβραδύνεται στις ΗΠΑ, ενώ επιταχύνεται στην Ευρωζώνη. Περαιτέρω, τα τελευταία χρόνια, το ποσοστό αποταμίευσης των αμερικανικών νοικοκυριών έχει καταρρεύσει, με αποτέλεσμα την εκτίναξη του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχόντων λογαριασμών. Αντιθέτως, την τελευταία πενταετία δεν υπήρξε ιδιαίτερη δημοσιονομική υποβοήθηση των οικονομιών της Ευρωζώνης, ενώ τα ποσοστά αποταμίευσης των νοικοκυριών διατηρήθηκαν σχεδόν σταθερά. Ετσι, είναι σαφές ότι η ανάπτυξη στις ΗΠΑ «χρηματοδοτήθηκε» από την καταναλωτική δαπάνη. Και η δαπάνη αυτή, η οποία οφείλεται στη μείωση της αποταμίευσης και την αύξηση του δανεισμού, δεν μπορεί να έχει διάρκεια. Τα δεδομένα προϊδεάζουν για μια μακρά περίοδο μειωμένου ρυθμού ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας…
Σε ό,τι αφορά την Ευρώπη, είναι γνωστό ότι η αγορά της εργασίας, αλλά και αγαθών και υπηρεσιών, παραμένει ανελαστική. Παραδόξως αυτό αποτελεί πλεονέκτημα, διότι σημαίνει πως υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Καθώς ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες είναι έτοιμες να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις, ο αναπτυξιακός ρυθμός τους ενδέχεται να επιταχυνθεί τα επόμενα χρόνια. Εν κατακλείδι, οι επενδυτές μπορεί εύκολα να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι το ευρώ αποτελεί μια καλύτερη επιλογή από το δολάριο.
Υπάρχει όμως και ο αντίλογος. Οπως υποστηρίζεται, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες διατηρούν τόσο μεγάλα αποθέματα σε δολάρια, ώστε φοβούνται τις επιπτώσεις της υποτίμησης του νομίσματος εάν αφήσουν τη συναλλαγματική ισοτιμία του να υποχωρήσει δραστικά. Δεύτερον, οι ίδιες χώρες επιθυμούν να διατηρήσουν τα νομίσματά τους σχετικώς υποτιμημένα, ώστε να είναι ανταγωνιστικές οι εξαγωγές τους. Ομως, όσο περισσότερο συνεχίζουν να συσσωρεύουν δολάρια, τόσο μεγαλύτερες ενδέχεται να είναι οι πιθανές ζημίες τους. Και βάσει αυτού του σκεπτικού, είναι πιθανό να αρχίσουν να αποθαρρύνονται από τις νέες επενδύσεις σε δολάρια. Αξιο αναφοράς είναι πάντως το γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία ενδέχεται να ωφεληθεί από μια σταδιακή υποχώρηση του δολαρίου. Μεταξύ άλλων, αν και το ασθενέστερο δολάριο θα έπληττε τους Ευρωπαίους και τους Ασιάτες εξαγωγείς, οι επιπτώσεις ευρύτερα στην οικονομία τους θα μπορούσαν να περιοριστούν εφόσον οι κεντρικές τους τράπεζες θα διατηρήσουν τα επιτόκιά τους χαμηλότερα από ό,τι σε άλλη περίπτωση. Με το φθηνότερο αυτό χρήμα θα ενισχυόταν η εγχώρια ζήτηση και αυτό ακριβώς χρειάζεται για να επιτευχθεί μια νέα ισορροπία στην παγκόσμια οικονομία. Αντιθέτως, η ραγδαία υποχώρηση του δολαρίου θα δημιουργούσε πλειάδα προβλημάτων. Χαρακτηριστικό είναι ότι αν το δολάριο θα κατέρρεε, θα αύξανε τις πληθωριστικές πιέσεις στην αμερικανική οικονομία, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται η FED να μειώσει τα επιτόκιά της δανεισμού για να απαλύνει τις επιπτώσεις της κατάρρευσης της αγοράς κατοικίας… Τότε όμως, τόσο οι ΗΠΑ όσο και ο υπόλοιπος κόσμος θα πλήρωναν ένα ακριβό τίμημα για την καθυστερημένη και αιφνίδια υποχώρηση του δολαρίου.