Νεωτερισμός θα πει εξέλιξη… Η οποία, με τη σειρά της, σημαίνει προσαρμογή στα νέα δεδομένα, κάτι το οποίο εξασφαλίζει την επιβίωση. Ενίοτε, εξέλιξη σημαίνει ανακάλυψη ή και αποκάλυψη. Αλλοτε… κόψιμο και ράψιμο, έτσι ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες των κατά καιρούς ισχυρών… Νεωτερισμός μπορεί να σημαίνει και συνεταιρισμός… Και συνεταιρισμός δεν επιβιώνει εάν δεν υπάρχει καταναλωτισμός… Ποιητικά όλα αυτά, στενά συνδεδεμένα όμως με την οικονομική εξέλιξη της ανθρωπότητας, βασικής και καθοριστικής παραμέτρου στην ιστορία. Οι συντάκτες της The International Herald Tribune ασχολούνται, εν όψει του νέου έτους, με τους νεωτερισμούς, οικονομικούς και οικονομικοπολιτικούς, του 2006.
Οπως γράφει ο Γκάρι Μπας, νεωτερισμός σημαίνει… συνεταιρισμός, για τη Ρωσία, όπου το κράτος του προέδρου Πούτιν, του ανθρώπου που δείχνει να κινεί τα νήματα καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, επαναφέροντας τη χώρα του στο διεθνές προσκήνιο ως σεβάσμια δύναμη, «συνεταιρίζεται» για να αποτελέσει τη Ρωσία Α.Ε. του σήμερα και του αύριο, ένα ιδιαίτερο μόρφωμα συγκεντρωτικού καπιταλισμού. Ενδιαφέρον το πείραμα, απομένει να διαπιστωθεί πώς θα λειτουργήσει, όχι μόνο για τη Ρωσία αλλά και για την υφήλιο. Ο Ντέιβιντ Χάσκελν αναφέρεται στο άρθρο του στη σύγχρονη μορφή της φιλανθρωπίας, η οποία έχει εξελιχθεί, για να ανακαλύψει και να αποκαλύψει το νέο πρόσωπό της… «Προβάλλει εμπορικά ονόματα, παράγει κέρδος και καταβάλλει φόρους», μας λέει ο δημοσιογράφος.
Η εξέλιξη εξασφαλίζει την επιβίωση, υποστηρίζεται εμμέσως αλλά με σαφέστατα παραδείγματα στο άρθρο, που τιτλοφορείται «Σικ Μιζέρια…». Το ερώτημα είναι, την επιβίωση τίνος, καθώς στη συγκεκριμένη περίπτωση, όταν οι λαμπεροί άνθρωποι του Χόλιγουντ προσπαθούν να εξασφαλίσουν την επιβίωση κάποιων φτωχών στην Αφρική, μοιάζουν να μεριμνούν κατ’ αρχήν για τη δική τους συναισθηματική ή πνευματική επιβίωση… κάτι σαν τη… σωτηρία της ψυχής, όπως προείπε ο ελληνικός στίχος.
Ο Στίβεν Μιμ, γράφει, τέλος, για το νέο αστικό μόρφωμα, την πόλη-αεροδρόμιο, που εξυπηρετεί -ή υποδαυλίζει- τις καταναλωτικές ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτός μπορεί όμως να νιώθει πολύ πιο ελεύθερος απ’ ό,τι στο παρελθόν, αφού τα μέσα της απόδρασης βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής… Μόνο που, αν μπει σε ένα αεροπλάνο για να ξεφύγει από τη δική του πραγματικότητα, στον σημερινό κόσμο είναι πολύ πιθανό να προσγειωθεί σε μια παρόμοια… Αλήθεια, σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά;
Η επιστροφή του εταιρικού κράτους στη Ρωσία
Ο Καρλ Μαρξ έγραψε ότι το κράτος δεν είναι τίποτε περισσότερο από εκτελεστικό όργανο της αστικής τάξης. Στη Ρωσία, όμως, ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει ανατρέψει τα πράγματα: το κράτος επιβάλλεται στις σημαντικότερες επιχειρήσεις, όχι το αντίθετο. Εχει προκύψει ένα νέο υβρίδιο χώρας και εταιρείας, στο οποίο συγχωνεύονται ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας και λειτουργούν στην υπηρεσία του Κρεμλίνου.
Ο Αντρέι Ιλαριόνοφ, που παραιτήθηκε τον Δεκέμβριο του 2005 από οικονομικός σύμβουλος του Πούτιν, έχει ονομάσει αυτό το υβρίδιο «εταιρικό κράτος». Ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ είναι ταυτοχρόνως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και πρόεδρος του κρατικού μονοπωλίου φυσικού αερίου, της Gazprom, που ελέγχει το 1/5 των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου. Ο Ιγκόρ Σεχίν, αναπληρωτής προσωπάρχης του Πούτιν, διορίσθηκε πρόεδρος της κρατικής εταιρείας πετρελαίου Rosneft. Εχει, άλλωστε, αυξηθεί η επιρροή του Κρεμλίνου σε άλλες βιομηχανίες. Τον Φεβρουάριο, ο Πούτιν συγκέντρωσε τις αεροναυπηγικές βιομηχανίες σε έναν κρατικό οργανισμό. Τον περασμένο μήνα η μυστική βιομηχανία όπλων Rosoboron-export απέκτησε πλειοψηφικό πακέτο μετοχών στη μεγαλύτερη βιομηχανία τιτανίου στον κόσμο, την Vsmpo-Avisma, και ο διευθυντής, Σεργκέι Τσεμεζόφ, ανέλαβε πρόεδρος της εταιρείας. Οπως τόνισε ο Ιλαριόνοφ, «δεν υπάρχει οικονομικός χώρος που να έχει μείνει ελεύθερος κάπου στη Ρωσία».
Το εταιρικό κράτος είναι κάτι περισσότερο από έναν τρόπο για να πλουτίσουν τα στελέχη του Πούτιν. Σύμφωνα με τον Κιθ Ντάρντεν, εμπειρογνώμονα επί ρωσικών θεμάτων στο πανεπιστήμιο Yale, αποτελεί σε μεγάλο βαθμό λύση για τον μόνιμο πολιτικό πονοκέφαλο των αυταρχικών ηγετών: πώς μπορεί να διατηρήσει κανείς μια αρκετά ελεύθερη οικονομία της αγοράς ώστε να παράγει πλούτο χωρίς να δημιουργήσει τις συνθήκες για τη δημιουργία ανεξάρτητων επιχειρήσεων ικανών να αναπτυχθούν και να αμφισβητήσουν την εξουσία. Αρχικά ο Πούτιν συνέθλιψε την ολιγαρχία που τόλμησε να του αντισταθεί.
Τώρα το Κρεμλίνο φαίνεται να έχει απόλυτο έλεγχο σε ό,τι έχει απομείνει και θα μπορούσε να του εναντιωθεί. Το εταιρικό κράτος δεν εμφανίζει σημάδια φθοράς. Ο Μεντβέντεφ, ο άνθρωπος του Κρεμλίνου στην Gazprom, ίσως να επιλεγεί από τον Πούτιν για νέος πρόεδρος της Ρωσίας.
Κερδοσκοπική φιλανθρωπία
Φέτος ιδρύθηκε η Google.org, η κερδοσκοπική εταιρεία μέσω της οποίας σχεδιάζει να προωθήσει τις φιλανθρωπικές της δραστηριότητες η εταιρεία του γνωστού ομώνυμου ανιχνευτή για τους χρήστες του Διαδικτύου. Ως κερδοσκοπική επιχείρηση, η Google.org μπορεί να κάνει ορισμένα πράγματα που ο νόμος απαγορεύει στις μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Μπορεί να αποφασίζει μόνη της τι θεωρεί αξιόλογο αίτημα και όχι να υπακούει στον νομικό ορισμό της φιλανθρωπίας που απολαμβάνει το προνόμιο της φοροαπαλλαγής. Και αν η Google.org τα καταφέρει στο θέμα της χρηματοδότησής της από την επινόηση της νέας γενιάς υβριδικών αυτοκινήτων, μπορεί να είναι κερδοφόρα ενώ παράλληλα θα βελτιώνει τον κόσμο μας. Αυτό είναι το νέο πρόσωπο της φιλανθρωπίας: προβάλλει φίρμες, παράγει κέρδος και καταβάλλει φόρους. Οι υποστηρικτές της ισχυρίζονται ότι έχουμε χάσει την αίσθηση του τι είναι σημαντικό: το καλό που προωθείς και όχι απαραιτήτως ο τρόπος με τον οποίον το προωθείς. Οπως έγραψε τον Σεπτέμβριο στην εφημερίδα On Philanthropy η Σιούζαν Ράιμοντ, «αρχίζουμε να κατανοούμε ότι οι παλιές κατηγορίες» εννοώντας το εμπόριο, τον καπιταλισμό και τη φιλανθρωπία, «δεν εξυπηρετούν τη νέα γενιά κοινωνικών προβλημάτων ούτε τις ευκαιρίες της αγοράς».
Και ήταν με αυτό το πνεύμα που ο ιδρυτής του ομίλου Virgin, Ρίτσαρντ Μπράνσον, ανακοίνωσε την πρόθεσή του να επενδύσει τα προσωπικά του κέρδη που ανέρχονται σε τρία δισ. δολάρια στη βιομηχανία καθαρής ενέργειας. Ο ιδρυτής της eBay, Πιέρ Ομιντιάρ, δημιούργησε ένα δίκτυο, μια φιλανθρωπική επιχείρηση που χρηματοδοτεί τόσο κερδοσκοπικές όσο και μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Οι καθηγητές νομικής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, Ανούπ Μαλάνι και Ερικ Πόσνερ, έγραψαν σε σχετικό σύγγραμά τους που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο ότι «η κερδοσκοπική φιλανθρωπία» ενδέχεται να αξίζει κάποιες φοροαπαλλαγές.
Αεροτρόπολις: Ενα νέο αστικό μόρφωμα
Τον Σεπτέμβριο άνοιξε στην Μπανγκόκ το αεροδρόμιο Σουβαρνάμπουμι, που όταν θα έχει ολοκληρωθεί θα περιλαμβάνει ουσιαστικά όλα τα συστατικά μιας σύγχρονης μητροπόλεως: εμπορικά κέντρα, κτιριακά συγκροτήματα γραφείων, ξενοδοχεία, νοσοκομεία, ένα διεθνές επιχειρηματικό κέντρο, συνεδριακά κέντρα και εκθεσιακούς χώρους. Κατά παράδοση, τα αεροδρόμια εξυπηρετούσαν ανάγκες των πόλεων αλλά τα τελευταία χρόνια εξελίσσονται σε πόλεις τα ίδια τα αεροδρόμια με αποτέλεσμα να εμφανίζεται ένα νέο αστικό μόρφωμα: η αεροτρόπολις.
Ο Τζον Κασάρντα, ειδικός επί θεμάτων σχεδιασμού αστικών κέντρων στο πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, τονίζει ότι η έννοια της αεροτροπόλεως σημαίνει περισσότερα από έναν χώρο προσγείωσης και απογείωσης αεροσκαφών, καθώς είναι ένας προορισμός από μόνη της. Το αεροδρόμιο Σάνγκι της Σιγκαπούρης, για παράδειγμα, διαθέτει κινηματογραφικές αίθουσες, σάουνα και πισίνα. Το Διεθνές Κεντρικό Αεροδρόμιο του Ντουμπάι και τα περίχωρά του, που βρίσκονται υπό κατασκευήν, θα περιλαμβάνουν πύργους γραφείων, ξενοδοχεία, ένα καζίνο, γήπεδο γκολφ, κατοικίες για τους εργαζόμενους εκεί αλλά και την υπόσχεση να είναι ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα στον κόσμο. Η τιμή του: 33 δισ. δολάρια. Χάρη στον αυξανόμενο αριθμό ανέσεων και ευχάριστων ασχολιών που προσφέρουν τα αεροδρόμια, σημειώνει άνοδο ο αριθμός των επιβατών που οργανώνουν επιχειρηματικές δραστηριότητες μέσα στους χώρους των σύγχρονων αεροδρομίων πόλεων. Πραγματοποιούν τις επαγγελματικές τους συναντήσεις και παρακολουθούν διασκέψεις την ημέρα, ενώ χαλαρώνουν στα εστιατόρια και τις λέσχες τη νύχτα. Ορισμένες βιομηχανίες έχουν ακόμη και το κίνητρο για να εγκαταστήσουν τις επιχειρήσεις τους σε χώρους αεροδρομίων: οι αεροπορικές ταχυμεταφορές, για παράδειγμα, όπως και οι βιομηχανίες μεταποίησης ή διανομής ελαφρών προϊόντων που φορτώνονται σε αεροπλάνα, όπως τα φαρμακευτικά, μικροηλεκτρονικά, ιατρικά εργαλεία και τα φρέσκα θαλασσινά. Κατά συνέπεια, δεν προκαλεί έκπληξη ότι τα πλέον ακριβά βιομηχανικά ακίνητα στον κόσμο βρίσκονται δίπλα στο Χίθροου.
Σικ Μιζέρια: Τα χολιγουντιανά «σχέδια Μάρσαλ» για την Αφρική
Από τη δεκαετία του 1960 και το τέλος της αποικιοκρατίας στην Αφρική, η Δύση έχει διοχετεύσει, κατά ορισμένες εκτιμήσεις, περισσότερα από 500 δισ. δολάρια σε αναπτυξιακή βοήθεια για τη φτωχότερη ήπειρο του κόσμου, κάτι που αντιστοιχεί με αλλεπάλληλα σχέδια Μάρσαλ. Και όμως οι περισσότεροι δείκτες καταδεικνύουν ότι η Αφρική βρίσκεται σε στασιμότητα ή και σε ύφεση.
Θα μπορούσε να επιτύχει το Χόλιγουντ εκεί που απέτυχε η Ουάσιγκτον; Φέτος ο Τζορτζ Κλούνι συμμετείχε σε εκστρατεία για τον τερματισμό της σφαγής στο Νταρφούρ, η Μαντόνα βοήθησε στη χρηματοδότηση των ορφανοτροφείων στο Μαλάουι, ενώ ο Μπόνο πραγματοποίησε εκστρατεία για την απαλλαγή του χρέους και την αντιμετώπιση του έιτζ. Σε πολλά από αυτά βρίσκεται και η βοήθεια που έχει προσφέρει ο οικονομολόγος του πανεπιστημίου Columbia Τζέφρι Σακς που ανέλαβε μια σειρά πρωτοβουλιών σε επίπεδο μικρών κοινοτήτων για τη βελτίωση της γεωργίας και της παιδείας στην Αφρική. Πέρυσι όταν η Αντζελίνα Τζολί πήγε στην Κένυα για να γυρίσει μια παραγωγή του MTV, ο καθηγητής βοηθούσε σε όλα. Οταν η Μαντόνα υιοθέτησε ένα αγοράκι από ορφανοτροφείο του Μαλάουι, η γυναίκα του Σακς, που είναι παιδίατρος, βρισκόταν εκεί και προσέφερε τις ιατρικές της συμβουλές.
Στην προκειμένη περίπτωση το πεδίο ανταγωνισμού δεν είναι ο ακτιβισμός διασημοτήτων, δεν είναι μια κρίση όπως ο λιμός στην Αιθιοπία ή οι πλημμύρες στο Καμερούν, αλλά μια απείρως πολυσύνθετη ήπειρος. Η λέξη «Αφρική» έχει εξελιχθεί σε σήμα κατατεθέν συνώνυμο της δυστυχίας και του ηθικού καθήκοντος. Οταν το πρόσωπο της Γκουίνεθ Πάλτροου εμφανίσθηκε σε μια διαφήμιση με την τολμηρή δήλωση «είμαι Αφρικανή», εύκολα αντιλαμβανόταν κανείς ότι η ηθοποιός αναφερόταν στην επιδημία του έιτζ.
Το γεγονός ότι βρίσκονται στη «μόδα» προκαλεί αμφιθυμία σε πολλούς Αφρικανούς. Υπήρξαν, άλλωστε, και κάποιες επιπλοκές που προβλήθηκαν από τις λαϊκές εφημερίδες. Οι ακρωτηριασμένοι της Σιέρα Λεόνε, που συμμετείχαν σε κινηματογραφικές ταινίες, δήλωσαν ότι η κινηματογραφική εταιρεία δεν τους έδωσε τελικά τα πρόσθετα μέλη που τους είχε υποσχεθεί, ενώ το ορφανό της Μαντόνα απεδείχθη ότι έχει πατέρα. Οι επιπλοκές αυτές εγκυμονούν τον κίνδυνο να μεταφέρουν το μήνυμα πως βαθύτερο ελατήριο των διασήμων φίλων της Αφρικής δεν είναι αυτό που θα προσφέρουν αλλά αυτό που θα πάρουν. «Πιστεύω πως αν πήγαιναν όλοι εκεί, θα ήθελαν να πάρουν ένα παιδί στο σπίτι τους και να του προσφέρουν μια καλύτερη ζωή» δήλωσε η Μαντόνα στο σόου της Οπρα. Οι Αφρικανοί, όμως, πιστεύουν σε μια καλύτερη Αφρική: οι ίδιες έρευνες που καταδεικνύουν ότι αισθάνονται φτωχότεροι, καταδεικνύουν παράλληλα και ότι ευελπιστούν σε ένα καλύτερο μέλλον.