Δεν έχουν περάσει παρά λίγες γενιές, από τότε που όσοι αποταμίευαν, αντιδρούσαν σε περιόδους πανικού σπεύδοντας να αποσύρουν τις καταθέσεις τους από τις τράπεζες και ήταν σε τέτοιες περιπτώσεις που ακόμη και οι πλέον υγιείς εξ αυτών μπορούσαν να… καταλήξουν εάν δεν είχαν τη δυνατότητα να συγκεντρώσουν ρευστό αρκετά γρήγορα. Για πολύ καιρό όλα αυτά έμοιαζαν να ανήκουν στο παρελθόν. Ομως, το φαινόμενο των επιδρομών είναι εδώ, και αυτήν τη φορά στόχος δεν είναι οι τραπεζικοί λογαριασμοί, αλλά τα αξιόγραφα που τους έχουν αντικαταστήσει ως κύρια μονάδα παραγωγής πιστώσεων στο πλαίσιο του νέου χρηματο-οικονομικού συστήματος.
Οπως δηλώνει ο Γουίλιαμ Γκρος, επικεφαλής του επενδυτικού τμήματος της εταιρείας αμοιβαίων κεφαλαίων Pimco, «το τρέχον συστήμα μας, του δανεισμού με εγγύηση τα περιουσιακά στοιχεία -μιας επιχειρήσεις- πιθανόν να είναι εξαιρετικά προβληματικό. Τίποτα στο πλαίσιό του δεν επιτρέπει την κάλυψη του κινδύνου στην περίπτωση της έλλειψης ρευστότητας, και προς το παρόν, αυτό είναι το πρόβλημά μας».
Το πρόβλημα αυτό εκδηλώνεται στις ΗΠΑ ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Ο Μεγάλος Πανικός του 1907 έληξε μόνον όταν ο τραπεζίτης, Τζέι Π. Μόργκαν, κατάφερε να πείσει τις τράπεζες να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να δώσουν τέλος στο αναγκαστικό κλείσιμο σειράς εξ αυτών, δανείζοντας κεφάλαια στους Οργανισμούς που απειλούνταν με κήρυξη πτώχευσης. Εκείνη η κρίση οδήγησε στην ίδρυση της Federal Reserve, ή Fed, ήτοι της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ. Και ήταν αποτέλεσμα του γεγονότος ότι στο Κογκρέσο έγινε αντιλητπό και δημιούργησε σάλο το ότι η υγεία και η διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος της χώρας κρίθηκε από τον πλούτο, αλλά και τη σοφία ενός και μοναδικού πολίτη.
Αργότερα, η μεγάλη ύφεση που ακολούθησε το κραχ του 1929, οδήγησε στη δημιουργία της εταιρείας ασφάλισης των καταθέσεων. Με την ανάπτυξή της, οι καταθέτες πείσθηκαν ότι δεν χρειαζόταν να ανησυχούν για την κατάσταση των χρηματοπιστωτικών Οργανισμών, στους οποίους εμπιστεύονταν τα κεφάλαιά τους, αφού αυτά ήταν ούτως ή άλλως εγγυημένα από το κράτος. Ως αποτέλεσμα, σταμάτησαν οι… επιδρομές στις τράπεζες στις περιόδους που επικρατούσε ανησυχία για την ασφάλεια των καταθέσεων.
Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία η χρηματοπιστωτική σκηνή άλλαξε και οι δομές του νέου συστήματος στηρίχθηκαν περισσότερο στα αξιόγραφα και στους τίτλους αντί των τραπεζών, ως «μεσάζοντες». Με την αξία των εν λόγω αξιογράφων υπό αμφισβήτηση, και με δεδομένο ότι δεν υπάρχει πρόβλεψη ασφάλισης της συγκεκριμένης αγοράς, ορισμένοι, οι οποίοι είχαν χρηματοδοτήσει τους εν λόγω τίτλους θέλουν τα λεφτά τους πίσω, τώρα. Ετσι, δημιουργήθηκε το σύγχρονο ανάλογο των επιδρομών στις τράπεζες, του 21ου αιώνα.
Το πρόβλημα καλούνται να αντιμετωπίσουν, όπως συνέβαινε και στο παρελθόν, οι κεντρικές τράπεζες. Ομως, σε αντίθεση με τις… στενές σχέσεις που είχαν αναπτύξει με το τραπεζικό σύστημα, οι κεντρικές τράπεζες δεν έχουν ιδιαίτερη δικαιοδοσία στην προβληματική τώρα αγορά των αξιογράφων και μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις πιθανότατα δεν γνωρίζουν καν ποιοι είναι οι κάτοχοί τους.
Το νέο χρηματοπιστωτικό συστήμα χρηματοδοτείται απευθείας από τους επενδυτές και όχι έμμεσα, από αυτούς μεν, μέσω των τραπεζικών καταθέσεών τους δε.
Οι επενδυτές, που ποικίλλουν από τα hedge funds έως και τους εύπορους ιδιώτες, είχαν εμπιστοσύνη σε αυτό το οικοδόμημα, διότι τα περισσότερα από τα αξιόγραφα αυτά είχαν τις… ευλογίες και χαρακτηρίζονταν ως πολύ ασφαλή, των υπηρεσιών αξιολόγησης των ομολόγων, όπως είναι η Moody’s και η Standard & Ρoor’s.
Τα υψηλής κατάταξης αξιόγραφα φέρουν σχετικά χαμηλά επιτόκια, μέχρι τώρα όμως πολλοί ήταν διατεθειμένοι να τα αγοράσουν ή να δανείσουν κεφάλαιά τους σε εκείνους, οι οποίοι τα είχαν στην κατοχή τους. Ομως, δεν έχουν κανέναν λόγο να τα κρατούν εάν τίθεται θέμα σχετικώς με την ασφάλεια της αγοράς τους, όπως ακριβώς δεν υπήρχε λόγος να διατηρεί κάποιος τις καταθέσεις τους σε μια τράπεζα, η οποία φημολογούνταν ως ετοιμόρροπη.
Ως αποτέλεσμα, διαπιστώνεται πάγωμα της αγοράς των εν λόγω τίτλων, οι οποίοι όπως αποδεικνύεται, ήταν κρίσιμης σημασίας για την ελεύθερη ροή του δανεισμού.
Γεγονός είναι ότι μέχρι στιγμής, τα «ποιοτικά» αξιόγραφα, οι τίτλοι, οι οποίοι ετύγχαναν υψηλής κατάταξης, καταφέρνουν να καταβάλουν εγκαίρως τους οφειλόμενους τόκους τους. Ομως, αυτό δεν αποδικνύεται αρκετό για να κάνει οποιονδήποτε να τους αγοράσει. Από την άλλη πλευρά, το συστήμα το οποίο αναπτύχθηκε, στηριζόταν στην πεποίθηση ότι ακόμη και οι χαμηλής κατάταξης τίτλοι ήταν αρκετά ασφαλείς, καθώς ήταν «εγγυημένοι» από περιουσιακά στοιχεία που είχαν επίσης τιτλοποιηθεί και των οποίων οι αγορές θα μπορούσαν να απορροφήσουν τους πρώτους κραδασμούς στην περίπτωση που θα ξεσπούσε κρίση. Στα περιουσιακά αυτά στοιχεία περιλαμβάνονται και τα στεγαστικά δάνεια μειωμένης εξασφάλισης, όπως και οι επιχειρήσεις που είχαν συσσωρεύεσει μεγάλα χρέη. Πρόκειται όμως για ένα οικοδόμημα, του οποίου οι αντοχές των θεμελίων δεν έχουν δοκιμασθεί.