Είναι η ώρα της αλήθειας για τον Μπεν Μπερνάνκι. Το συμβολικό κέντρο επιχειρήσεων της οικονομίας, η Federal Reserve, βρίσκεται τώρα στα χέρια του. Πράγματι αντικατέστησε τον Αλαν Γκρίνσπαν στις αρχές του 2006. Ως τώρα, όμως, δεν είχε αντιμετωπίσει καμία κρίση. Με την απόφαση που έλαβε η Fed την περασμένη εβδομάδα να μειώσει τα επιτόκια στο 4,75% είναι πλέον μόνος του. Η μείωση προκάλεσε ενθουσιασμό και οι αγορές εκτινάχθηκαν. Μόνον η ιστορία, όμως, θα κρίνει αν τελικά έκανε τη σωστή κίνηση.
Ο κεντρικές τράπεζες έχουν δύο καίριες ευθύνες. Η πρώτη είναι ο έλεγχος του πληθωρισμού, που μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα αποσταθεροποιητικός. Η αύξηση του αμερικανικού πληθωρισμού από το 1% του 1960 στο 13% το 1979 προκάλεσε τέσσερις συνεχείς υφέσεις κλιμακούμενης σοβαρότητας. Η δεύτερη είναι η αποτροπή του οικονομικού πανικού, που μπορεί να καταστρέψει την εμπιστοσύνη της αγοράς και την επάρκεια πίστωσης. Τη δεκαετία του 1930, ο πανικός που εξωθούσε τον κόσμο να μαζεύεται σε ουρές έξω από τις τράπεζες και να ζητάει τις καταθέσεις του, επιδείνωσε τη Μεγάλη Υφεση όταν η ανεργία είχε εκτιναχθεί στο 25%.
Το σύνηθες αντίδοτο μιας τέτοιας κατάστασης είναι να δανείζει η Fed ελεύθερα στις πολιορκημένες τράπεζες ώστε να αποπληρώνουν τους τρομοκρατημένους καταθέτες τους και να καθησυχάζουν τους φόβους.
Αν, όμως, η Fed επιδείξει υπερβολική χαλαρότητα με το χρήμα και την πίστωση, ενδέχεται να ενισχύσει τον πληθωρισμό. Την περασμένη εβδομάδα η Fed επέλεξε να στρέψει το ενδιαφέρον της από τη συγκράτηση του πληθωρισμού στην αποτροπή του πανικού. Ηταν σωστή η επιλογή; Ασφαλώς ανταποκρίθηκε στην έκκληση του κοινού. Η Fed προσπαθεί να αποτρέψει μια κατάρρευση στις πιστωτικές ροές οφειλόμενη στους φόβους του κόσμου. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, οι τράπεζες κυριάρχησαν στο πιστωτικό σύστημα. Ησαν η μεγαλύτερη πηγή επιχειρηματικών και καταναλωτικών δανείων. Τώρα, πολλά δάνεια (στεγαστικά, πιστωτικών καρτών, για την αγορά αυτοκινήτου) έχουν «τιτλοποιηθεί» υπό τη μορφή ομολόγων που μεταβιβάζονται σε επενδυτές στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό: συντάξεις, αμοιβαία κεφάλαια, κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου. Το 2006 η έκδοση μη κυβερνητικών ομολόγων στις ΗΠΑ έφθασε συνολικά την αξία των 3,8 τρισ. δολαρίων. Ωστόσο, η κρίση των στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης τραυμάτισε το πιστωτικό σύστημα.
Οταν τα επίμαχα δάνεια, που χορηγούνται σε οικονομικά ασθενέστερους οφειλέτες, άρχισαν να μην αποπληρώνονται μαζικά, είχαν την ίδια τύχη και τα ομόλογα στα οποία είχαν μετατραπεί. Οι επενδυτές αντέδρασαν. Σταμάτησαν να αγοράζουν όσους τίτλους έμοιαζαν ασαφείς ως προς την αξία τους. Οι συμβατικοί δίαυλοι δανεισμού άρχισαν να κλείνουν. Από τον Ιούλιο μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου, το σύνολο των βραχυπρόθεσμων επιχειρηματικών δανείων μειώθηκε κατά 308 δισ. δολάρια. Στην πράξη, η Fed παρέχει στις τράπεζες πίστωση με χαμηλότερο κόστος. Για τις τράπεζες είναι πιο επικερδές να αυξάνουν τον δανεισμό τους για να καλύψουν το κενό που έχουν αφήσει οι αναξιόπιστοι επενδυτές. Η εμπιστοσύνη επιστρέφει.
Ενδέχεται, όμως, να είναι κοντόφθαλμο. Οπως επισημαίνει ο Αλαν Μέλτζερ του πανεπιστημίου Carnegie Mellon, «η ανεργία είναι 4,6% και ακόμη κι αν φθάσει στο 5% δεν αποτελεί κρίση». Η άποψη αυτή προϋποθέτει ότι η οικονομία και οι χρηματαγορές μπορούν να υφίστανται περιοδικούς κλονισμούς. Αυτό υπενθυμίζει στους επενδυτές ότι πρέπει να είναι συνετοί. Είναι προς τιμήν του Μπερνάνκι ότι ο δείκτης τιμών καταναλωτή έδειξε τον Αύγουστο μόνον 2% αύξηση σε ετήσια βάση. Ωστόσο, ίσως αντανακλούσε την πρόσφατη υποχώρηση των τιμών της βενζίνης που ενδέχεται να αντιστραφεί δεδομένου ότι το πετρέλαιο έχει υπερβεί τα 80 δολάρια το βαρέλι.
Η Fed ούτε γνωρίζει τα πάντα ούτε πανίσχυρη είναι. Λειτουργεί με περιορισμένα εργαλεία στις χρηματαγορές, που είναι όλο και πιο σύνθετες και πιο παγκοσμιοποιημένες. Διαγκωνίζονται με πολλούς άλλους για να επηρεάσει την οικονομία των 14 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Σχεδόν όλες οι επιλογές εμπεριέχουν προσωπικές εκτιμήσεις. Την περασμένη εβδομάδα υπήρξε μια σειρά συμβολισμών. Τη Δευτέρα δόθηκε στη δημοσιότητα η αυτοβιογραφία του Γκρίνσπαν. Την Τρίτη μειώθηκαν τα επιτόκια. Εληξε μια εποχή. Τώρα εκείνο που μετράει είναι οι αποφάσεις του Μπερνάνκι.