Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου 2008, η κυβέρνηση Μπους άφησε την ιστορική Lehman Brothers, την 4η μεγαλύτερη επενδυτική τράπεζα της Wall Street, να χρεοκοπήσει. Ηταν η μεγαλύτερη χρεοκοπία στην οικονομική ιστορία των ΗΠΑ. Ηταν μέρα που σταμάτησε το καπιταλιστικό σύστημα να λειτουργεί. Φυσικά το τραπεζικό σύστημα βρέθηκε στην πραγματικότητα σε κατάσταση όπου θα έπρεπε να κηρύξουν πτώχευση όλες, σχεδόν, οι τράπεζες. Και για να αποφευχθούν οι κατά συρροήν χρεοκοπίες θα έπρεπε να γίνουν μαζικές ανακεφαλαιοποιήσεις, δηλαδή να ενισχυθούν με δημόσιο χρήμα. Το κράτος εξαναγκάστηκε να παρέμβει και ως «επενδυτής» και ως «ρυθμιστής», αλλά και ως «οικονομική δύναμη».
Οποιος νομίζει πως με εθνικοποιήσεις α λα Μπράουν ή «πακέτα σωτηρίας»
α λα Ομπάμα, προοιωνίζεται το τέλος της δεξιάς πολιτικής, καλύτερα να το ξανασκεφτεί. Απλώς, όποιος νομίζει πως οι τράπεζες που βρέθηκαν στο χείλος της χρεοκοπίας, οι τεράστιες απώλειες θέσεων εργασίας, η πτώση του παγκόσμιου εμπορίου και η εξάπλωση της οικονομικής απόγνωσης, σημαίνουν το τέλος της «ελεύθερης» αγοράς, καλύτερα να το ξανασκεφτεί.
Η δεξιά… πολιτική που διασώζει τις τράπεζες που κινδυνεύουν, για να τις παραδώσει αγνές στους τραπεζίτες, είναι το κυνικό δόγμα της κρίσης αυτής -μιας κρίσης στο μεδούλι της τραπεζικής- που το υιοθέτησαν και το εφάρμοσαν με ευλάβεια και χωρίς ιδεολογικούς ενδοιασμούς οι ισχυροί της γης. Μια πολιτική που αντί να μεταβιβάσει εισόδημα από τους τραπεζίτες, οι οποίοι κάθονται πάνω στο χρήμα που τους έδωσε το κράτος, σε εκείνους που θα το ξόδευαν, αλλά που σήμερα δεν έχουν ούτε για να ζήσουν, έκλεισε τα μάτια.
Λοιπόν, τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν -με τον υπέροχο τίτλο «Cash for Trash»- είχε επισημάνει στη στήλη του στους New York Times πως με όλο αυτό το κρατικό χρήμα που τσεπώνουν οι τραπεζίτες αντί να το διοχετεύουν στην οικονομία, θα προκύψει «ένα σύστημα στο οποίο θα υπάρξει ανεπάρκεια κεφαλαίου», ενώ οι φορολογούμενοι θα κληθούν να ξαναγεμίσουν τους κρατικούς κορβανάδες με τρισεκατομμύρια χωρίς κανένα αντάλλαγμα. Ομως, η Wall Street, το σύστημα και ο Ομπάμα τελικώς τον διέψευσαν.
Οταν ρωτήθηκε σχετικά και ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζότζεφ Στίγκλιτς για την κατάσταση, δήλωσε ότι αυτές οι αμερικανικές τράπεζες έχουν ουσιαστικά χρεοκοπήσει. Ο Στίγκλιτς κατέστησε σαφές ότι δεν μιλάει για κάποιες περιθωριακές τράπεζες, αλλά «για έναν πολύ μεγάλο αριθμό μεγάλων τραπεζών» και πρόσθεσε ότι το αμερικανικό Δημόσιο έχει ξοδέψει εκατοντάδες δισ. δολάρια για τη στήριξη του τραπεζικού συστήματος χωρίς να ασκεί κανέναν έλεγχο. «Οποιοδήποτε σύστημα διαχωρίζει την ιδιοκτησία από τον έλεγχο ακολουθεί συνταγή καταστροφής. Η εθνικοποίηση είναι η μόνη απάντηση», ξεκαθάρισε.
Και ο Κρούγκμαν συμπλήρωσε ότι η στήριξη του αμερικανικού τραπεζικού συστήματος, όπως έγινε, «ισοδυναμεί με τεράστια επιδότηση προς τους μετόχους με κανένα αντάλλαγμα για τους φορολογουμένους». «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να πετάμε λεφτά κάνοντας τεράστια δώρα στις τράπεζες και στα στελέχη τους, μόνο και μόνο για να διατηρήσουμε την ψευδαίσθηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας», σημείωσε ο Κρούγκμαν. Επεα πτερόεντα…
Από τη δεκαετία του 1970, στη μητρόπολη του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ, είχε επικρατήσει η άποψη πως ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομία επιδρά ανασταλτικά στην ανάπτυξη μιας χώρας. Τα επιχειρήματα των υποστηρικτών της φαίνονταν πειστικά: ο μεγάλος κρατικός τομέας αποθαρρύνει τις ιδιωτικές επενδύσεις, τα προγράμματα κοινωνικής προστασίας είναι αναποτελεσματικά και κάνουν τους ανθρώπους εξαρτημένους κι όλα αυτά μαζί περιορίζουν την παραγωγικότητα. Με τα χρόνια, στην άποψη αυτή προσχώρησαν και τα δύο μεγάλα κόμματα της Αμερικής, καθώς και τα κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα της Ευρώπης. Εκτοτε, όμως, μια σειρά από έρευνες που έκαναν στις οικονομίες πλούσιων χωρών σε όλον τον κόσμο διακεκριμένοι οικονομολόγοι καταλήγουν στο συμπέρασμα πως ο αυξημένος κρατικός ρόλος στην οικονομία δεν οδηγεί αυτόματα στην επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης (παρ’ εκτός αν υπάρχει κακοδιαχείριση).
Καλά θα κάνουν να αποδεχθούν την άποψη ότι το κράτος είναι μέσα στη ζωή μας και είναι μάλιστα απαραίτητο για μια υγιή οικονομία. Η παρατεταμένη επίθεση της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας του «μικρού κράτους» φαίνεται να πλησιάζει στο τέλος της. Ιδού και η νέμεσή της: ανήμπορη να αντιμετωπίσει μια οικονομική κρίση που την προκάλεσε η ίδια, επιστρατεύει το κράτος για να τη διαχειριστεί. Απλώς ουτοπίες…