Ποιος είναι ο ρόλος που καλείται να παίξει ο μηχανισμός στήριξης και, κυρίως, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ); Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό πρέπει πρώτα να γίνει διάγνωση για το τι οδήγησε την Ελλάδα σε αυτό το σημείο. Το έλλειμμα που αντιμετωπίζει σήμερα η ελληνική κυβέρνηση είναι διπλό: ταμειακό και αξιοπιστίας. Το ταμειακό έλλειμμα υποχρεώνει τη χώρα να δανειστεί τεράστια ποσά στο άμεσο μέλλον. Για να βρεθούν όμως επενδυτές διατεθειμένοι να χρηματοδοτήσουν την ελληνική κυβέρνηση, είναι απαραίτητη και η προσδοκία ότι τα χρέη αυτά θα αποπληρωθούν. Τα σημερινά επίπεδα ελλείμματος και χρέους της Ελλάδας σημαίνουν ότι αν δεν γίνει μια τεράστια προσπάθεια προσαρμογής, η χώρα βαδίζει ολοταχώς προς τη χρεοκοπία. Γι’ αυτό τον λόγο η ελληνική κυβέρνηση έχει δεσμευτεί, βάσει του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ), να μειώσει το έλλειμμα κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες μέσα σε τρία χρόνια.
Εδώ τίθεται το έλλειμμα αξιοπιστίας: οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν αθετήσει τόσες υποσχέσεις στο παρελθόν που οι επενδυτές αμφισβητούν την ύπαρξη πολιτικής βούλησης και τεχνοκρατικής ικανότητας για την ολοκλήρωση του ΠΣΑ. Συνεπώς, οι αγορές ζητούν όλο και υψηλότερα επιτόκια για να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο χρεοκοπίας τα οποία, φυσικά, δυσχεραίνουν τη μείωση του ελλείμματος. Η έλλειψη αξιοπιστίας λοιπόν σπρώχνει τη χώρα προς τη χρεοκοπία, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο υψηλότερων επιτοκίων και μεγαλύτερου ελλείμματος.
Η προσφυγή στο ΔΝΤ έχει στόχο να βγάλει τη χώρα από αυτό τον φαύλο κύκλο. Τα δάνεια του ΔΝΤ διευκολύνουν την προσπάθεια προσαρμογής αλλά δεν την εξαφανίζουν, καθώς αντικαθιστούν την πίεση των αγορών με την πίεση του conditionality: τα δάνεια δίνονται τμηματικά και μόνο στον βαθμό που η κυβέρνηση εφαρμόζει το πρόγραμμα που έχει συμφωνηθεί με το ΔΝΤ. Παρ’ όλα αυτά ο δανεισμός από το ΔΝΤ έχει αρκετά πλεονεκτήματα: Πρώτον, το ΔΝΤ δεν έχει στόχο ούτε το κέρδος ούτε την τιμωρία της Ελλάδας και συνεπώς τα δάνειά του δίνονται με ευνοϊκούς όρους (η Ελλάδα θα δανειστεί με επιτόκιο μόλις 3% από το ΔΝΤ και 5% από την Ε.Ε.).
Δεύτερον, αν και η προσαρμογή δεν μπορεί να αποφευχθεί, σταματά πλέον το καθημερινό άγχος για τα spreads. Το ΔΝΤ δίνει έτσι μια ανάσα από τις αγορές για να μπορέσει η κυβέρνηση να επικεντρωθεί στο πολύ πιο σοβαρό ζήτημα των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων. Αυτό είναι και το βασικό πλεονέκτημα του ΔΝΤ ως δημόσιου οργανισμού σε σχέση με τους ιδιώτες επενδυτές: μπορεί να «ανταμείψει» την κυβέρνηση με επιπλέον δάνεια βάσει της προόδου πάνω σε ένα συμφωνημένο σχέδιο, ενώ οι αγορές είναι πολύ πιο ευμετάβλητες. Οπως είδαμε και τους τελευταίους μήνες, τα σκληρά μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση δεν ήταν επαρκή για να ρίξουν τα επιτόκια.
Τέλος, το ΔΝΤ έχει μεγάλη εμπειρία στην αντιμετώπιση δημοσιονομικών κρίσεων, κάτι που δεν ισχύει για την Ε.Ε., και μπορεί να παρέχει τεχνοκρατική υποστήριξη.
Συνεπώς, η συνεισφορά του ΔΝΤ έγκειται στο ότι θα βοηθήσει την κυβέρνηση να ολοκληρώσει, και ενδεχομένως να συμπληρώσει, το πρόγραμμα λιτότητας, το οποίο ανακοινώθηκε τον Ιανουάριο του 2010.
Ενα αρνητικό σημείο της προσφυγής είναι ότι το ΔΝΤ θα είναι συνυπεύθυνο για αυξήσεις φόρων και περικοπές δημοσίων δαπανών χωρίς να ελέγχεται από τους Ελληνες πολίτες. Το δημοκρατικό έλλειμμα που δημιουργείται είναι φυσικά δυσάρεστο και αυτός είναι ο λόγος που όλες οι χώρες προτιμούν να αποφύγουν την προσφυγή στο ΔΝΤ. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η μείωση του ελλείμματος είναι πλέον απαραίτητη ανεξαρτήτως της συμμετοχής του ΔΝΤ και, κυρίως, επειδή δεν έχουμε άλλες εναλλακτικές.
Η λύση της χρεοκοπίας θα είναι πολύ πιο επώδυνη, ακόμα και αν αγνοήσουμε το μακροπρόθεσμο κόστος: αν κηρύξουμε στάση πληρωμών θα «γλιτώσουμε» τους τόκους, και το έλλειμμα θα μειωθεί στο 5% του ΑΕΠ (το λεγόμενο πρωτογενές έλλειμμα), το οποίο όμως θα χρειαστεί να καλυφθεί φέτος με ακόμα μεγαλύτερη λιτότητα, καθώς ο δανεισμός θα καταστεί αδύνατος. Αν, αντιθέτως, διατηρήσουμε τη δυνατότητα δανεισμού, το έλλειμμα θα μειωθεί κατά το ίδιο ποσό, αλλά πιο σταδιακά, στη διάρκεια των επόμενων δύο χρόνων, σύμφωνα με το ΠΣΑ.
*Επίκουρος καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας.