Κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλλει ότι τα τελευταία δέκα χρόνια έχει συντελεστεί στην Τουρκία ένα κοινωνικό και οικονομικό θαύμα. Από την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος το 2001, που έφερε τη χώρα στο χείλος του γκρεμού, μέχρι την επάνοδο της Τουρκίας στο παγκόσμιο προσκήνιο ως περιφερειακή δύναμη έχουν μεσολαβήσει πολλά.
Ο Ταγίπ Ερντογάν και ο Αχμέτ Νταβούτογλου είναι οι δύο προσωπικότητες που σήμερα εκθειάζονται παγκοσμίως γι’ αυτό το επίτευγμα. Ωστόσο, ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών Κερέμ Οκτέμ και ο οικονομολόγος Σερντάρ Παζί που μίλησαν στην «Κ» για τη σημερινή Τουρκία συμφωνούν ότι το σημείο-κλειδί γι’ αυτό το θαύμα ήταν η ανάληψη καθηκόντων υπουργού Οικονομικών από τον Κεμάλ Ντερβίς το 2001. Ο Ντερβίς ήταν αυτός που αποκατέστησε την ισορροπία μεταξύ της χώρας και των ξένων επενδυτών κι έπειτα δρομολόγησε σε μεγάλο βαθμό τη φιλελευθεροποίηση της αγοράς και την ανάπτυξη της οικονομίας.
Προβλήματα
Οι πολιτικές του ΑΚΡ, ωστόσο, είναι αυτές που πραγματώνουν τις δυνατότητες της τουρκικής κοινωνίας και οικονομίας. Προβλήματα όπως το Κουρδικό, ο κοινωνικός αποκλεισμός ομάδων πολιτών, όπως οι ομοφυλόφιλοι και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένουν. Αντιμετωπίζονται όμως πια με αμεσότητα και σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν βελτιωθεί αισθητά.
Δίπλα σε μια Ευρώπη που βυθίζεται σε κρίση και τον αραβικό κόσμο σε εμφυλιοπολεμική κατάσταση η Τουρκία προβάλλει, και αυτοπροβάλλεται, ως παράδειγμα προόδου και αισιοδοξίας. Σε τέτοιο βαθμό, που να αγνοούνται και οι όποιες αρνητικές ενδείξεις. «Κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλλει ότι στην Τουρκία συντελείται ένα οικονομικό θαύμα», λέει ο Παζί.
«Ωστόσο, η χώρα έχει έναν από τους χειρότερους μηχανισμούς αναδιανομής πλούτου στο κόσμο, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τεράστιες συσσωρεύσεις στα χέρια λίγων».
Σύμφωνα με τον Παζί, η ανάπτυξη της χώρας θυμίζει αυτή της Ισπανίας πριν από μία δεκαετία, βασίζεται κυρίως σε εισαγωγές, εξωτερικό δανεισμό, μια τεράστια ημι-δημόσια κατασκευαστική βιομηχανία που πριμοδοτείται αδρά από μεγάλα έργα υποδομών και την ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας.
Τέλος, σχεδόν τα πάντα έχουν ιδιωτικοποιηθεί, τα 2/3 του χρηματιστηρίου της χώρας ανήκουν πια σε ξένα κεφάλαια. Η κατανάλωση, που δημιουργεί τα μεγάλα μεσαία στρώματα στις τουρκικές μεγαλουπόλεις, βασίζεται κυρίως σε πίστωση.
«Αυτό που δεν καταλαβαίνουν πολλοί είναι ότι η Τουρκία δεν μπορεί να συγκριθεί με τις ανατολικές αναπτυσσόμενες οικονομίες. Δεν έχει τόσο φθηνό εργατικό δυναμικό και είναι ενεργειακά εξαρτώμενη, αφού παράγει λιγότερο από το 1% της ενέργειας που καταναλώνει, ενώ η ανάπτυξή της βασίζεται σε ένα κλασικό ενεργοβόρο μοντέλο», λέει ο Παζί. «Η ανάπτυξή της, όσο μπορεί κανείς να προβλέψει, θα μειωθεί από το σημερινό 11% σε 5% με 6% και θα παραμείνει εκεί για μία δεκαετία».
Τα λάθη
Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να πει ότι το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθεί το ΑΚΡ θα μπορέσει να αποφύγει τα λάθη των ευρωπαϊκών οικονομιών, που υποσκάπτουν τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μια παρόμοια κριτική ματιά δίνει και ο Τζέραρντ Κνάους, επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Σταθερότητας (ESI), σχετικά με την εξωτερική πολιτική και το περίφημο δόγμα Νταβούτογλου.
«Η Τουρκία βρίσκεται στα πρόθυρα συγκλονιστικών αλλαγών όσον αφορά τη θέση της στον κόσμο. Από ένα εσωστρεφές κράτος, μέσα σε δέκα χρόνια έχει γίνει βασικός συνομιλητής της παγκόσμιας κοινότητας. Η νέα γενιά που έρχεται στο προσκήνιο είναι η καλύτερα μορφωμένη εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η ώθηση της τουριστικής βιομηχανίας, συνοδευόμενη από την κατάργηση βίζας για πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, φέρνει στη χώρα εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο».
Αποτέλεσμα, σήμερα η Τουρκία να είναι ο έβδομος δημοφιλέστερος τουριστικός προορισμός στον κόσμο και μία από τις ταχύτερα παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες.
Ποιο ρόλο έπαιξε ο Νταβούτογλου
«Πολλές φορές οι αναλυτές προτρέχουν, η περιφερειακή δύναμη και η ηγετική μορφή του Νταβούτογλου που περιγράφουν δεν έχουν αποκρυσταλλωθεί. Εάν η Τουρκία λύσει κάποια από τα θέματά της οριστικά μέσα στα επόμενα χρόνια, όπως το αρμένικο ζήτημα ή τα προβλήματα με την Ελλάδα, τότε ναι θα αξίζει τη φήμη που έχει κερδίσει. Εάν όχι, τότε ίσως θυμόμαστε αυτή την περίοδο ως μια χαμένη ευκαιρία», επισημαίνει ο κ. Παζί. «Η κατάρρευση βοήθησε κατά κάποιο τρόπο την Τουρκία», λέει ο κ. Οκτέμ. «Το ΑΚΡ έχει καταφέρει πολλά, να φιλελευθεροποιήσει την πολιτική ζωή, να μειώσει τον ρόλο του στρατού και της αστυνομίας στην πολιτική, να βάλει στο παιχνίδι της ανάπτυξης περιοχές της χώρας που ήταν ξεχασμένες. Αυτά του έδωσαν και την τεράστια πλειοψηφία στις εκλογές πριν από ένα μήνα». Τώρα θα πρέπει να αντιμετωπίσει ένα ακόμη μεγάλο στοίχημα και να μην καταχραστεί αυτήν την εξουσία του, κάτι στο οποίο υπέκυψαν αρκετοί στο παρελθόν χαραμίζοντας άλλες πολλά υποσχόμενες εποχές.