Ισως εμείς, οι Αμερικανοί, να μπορούμε να πάρουμε ένα μάθημα από τη Λεττονία. Ναι, τη Λεττονία, που μόλις ξεπέρασε μία φρικτή οικονομική κρίση, πολύ χειρότερη απ’ ό,τι έχουν γνωρίσει ποτέ οι Αμερικανοί. Η ανεργία έφτασε στο 20,5% στις αρχές του 2010 και το ΑΕΠ της μειώθηκε 25%.
Αυτό που ξεχώρισε την κατάσταση στη Λεττονία από τη δική μας είναι ότι όταν ο λαός της αντιλήφθηκε το μέγεθος της κρίσης, ενώθηκε, υποστηρίζοντας τις απαραίτητες, σκληρές πολιτικές ώστε να ανακτηθεί η σταθερότητα. Η οικονομία αναπτύσσεται εκ νέου και παρότι η ανεργία ανέρχεται στο 16,6%, συνεχίζει να υποχωρεί σταδιακά. Υπάρχει ελπίδα. Η κυβέρνηση, η οποία εφάρμοσε το πρόγραμμα αυστηρής λιτότητας επανεκλέχθηκε τον περασμένο Οκτώβριο, και μάλιστα με αυξημένη πλειοψηφία.
Η αντίθεση με τις ΗΠΑ είναι τρομακτική. Εδώ δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε για το τι πρέπει να κάνουμε, ενώ δεν υπάρχει γενικευμένη αίσθηση του εθνικού καθήκοντος. Οι πολιτικοί ηγέτες μας παίζουν και επιδίδονται σε ασκήσεις τακτικής με γνώμονα το στενό, κομματικό συμφέρον. Είτε πρόκειται για Ρεπουμπλικανούς, είτε για Δημοκρατικούς, ως προσωπικότητες μοιάζουν ολοένα και «μικρότεροι». Οι διαφωνίες τους γύρω από την αύξηση του ορίου δανεισμού της χώρας, αποτελεί τελευταίο, χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Πώς εξηγείται αυτή η διαφορά;
Ασφαλώς, οι Αμερικανοί πολιτικοί δεν διαφωνούν μόνον για να διαφωνήσουν. Αλλωστε, διαφωνίες υπήρχαν και στη Λεττονία. Η σημαντικότερη αφορούσε στο Λατ, το εθνικό νόμισμα. Θα έπρεπε να υποτιμηθεί, ώστε να ελεγχθεί βραχυπρόθεσμα η ανεργία ή να στηριχθεί ώστε να περιορισθούν οι επιπτώσεις της κρίσης; Η κυβέρνηση τάχθηκε κατά της υποτίμησης και παρότι η απόφαση επέφερε εκρηκτική ανεργία, σήμερα αποδεικνύεται σωστή.
Επιβίωση-ελευθερία
Κατά τη γνώμη μου, ο σημαντικότερος λόγος για τη διαφορά ανάμεσα στις δύο χώρες, είναι άλλος. Εως το 1991, η Λεττονία ανήκε -παρά τη θέληση του λαού της- στη Σοβιετική Ενωση. Ο λαός της δεν έχαιρε ελευθερίας. Οταν έγινε αντιληπτό το μέγεθος της κρίσης, έγινε επίσης κατανοητό ότι οι επιπτώσεις δεν θα ήταν μόνον οικονομικές. «Η αντίληψη του κόσμου, αναφορικά με την κρίση, ήταν ευρύτατη και βαθιά… Το ουσιαστικό ζήτημα ήταν η επιβίωση της ίδιας της χώρας, η εθνική της ακεραιότητα», γράφει ο Βάλντις Ντομπρόβσκις, ο πρωθυπουργός της Λεττονίας καθώς και ο οικονομολόγος Αντερς Ασλαντ, του Ινστιτούτου Πέτερσον, σε ένα νέο βιβλίο με τίτλο «How Latvia Came Through the Financial Crisis» (Πώς Ξεπέρασε η Λεττονία τη Χρηματοπιστωτική Κρίση.)
Η ορθή αντίληψη των πραγμάτων καλλιέργησε τη σοβαρότητα και θωράκισε την πολιτική βούληση και τις ενέργειες. Οι Λεττονοί ανησυχούσαν ότι δεν θα έχαναν μόνον τη δουλειά τους αλλά -με κάποιο τρόπο- και ότι απειλείτο η ελευθερία τους και η εθνική ταυτότητά τους. Οπως παρατηρούν στο βιβλίο τους οι Ντομπρόβσκις και Ασλαντ, πριν από το ξέσπασμα της κρίσης η πολιτική σκηνή στη Λεττονία κάθε άλλο παρά «αγγελική» μπορούσε να χαρακτηριστεί. Υπήρχαν σκάνδαλα, η μικροψυχία και κάθε είδους μικρότητα. Η κρίση τα άλλαξε όλα, κυρίως δε την κοινή γνώμη, επιτρέποντας τη λήψη μέτρων που θα ήταν απαγορευτικά στο παρελθόν. Βεβαίως, η κυβέρνηση Ντομπρόβσκις πήρε και μέτρα για την ανακούφιση των ασθενέστερων τάξεων κατά τη διάρκεια τη κρίσης, συμπεριλαμβανομένης της χορήγησης επιδομάτων ανεργίας για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και της δημιουργίας προγράμματος προσωρινής απασχόλησης.
Ελλειμμα πολιτικής ηγεσίας στην Αμερική
Είναι ακριβώς αυτή η αίσθηση σοβαρότητας -αλλά και απειλής- που λείπει από τις ΗΠΑ. Οι πολιτικοί μας δεν αντιδρούν όπως κάποιος που θα ήταν πραγματικά θορυβημένος ή και φοβισμένος. Παίζουν το παιχνίδι των αλληλοκατηγοριών και της απόδοσης ευθυνών, ενώ στον λαό γίνεται αντιληπτό ότι μόνον εάν η οικονομία αρχίσει και πάλι να καταρρέει, θα αρχίσουν κι αυτοί να φέρονται διαφορετικά.
Ως αποτέλεσμα, εμφανιζόμαστε ανίκανοι να κάνουμε αλλαγές, ακόμη και πολύ μικρότερες από εκείνες της Λεττονίας. Το βασικό πρόβλημά τους ήταν η αποθέρμανση της οικονομίας τους μετά μία περίοδο υπερθέρμανσης.
Το κράτος είχε επεκταθεί πολύ πέραν όσων μπορούσε το ίδιο να συνεχίσει να υποστηρίζει. Με φορολογικές αυξήσεις, απολύσεις, μειώσεις μισθών και άλλες περικοπές δαπανών, η κυβέρνηση της Λεττονίας κατάφερε να μειώσει τα κονδύλια του προϋπολογισμού της κατά 16% ως ποσοστό του ΑΕΠ. Περί το 29% των δημοσίων υπαλλήλων απολύθηκε, ενώ οι αποδοχές όσων απέμειναν μειώθηκαν κατά 26%.
Αυτό το οποίο απαιτείται από τους Αμερικανούς είναι πολύ μικρότερες θυσίες, σημαντικές πάντως από ιστορικής πλευράς. Το 2011, το δημοσιονομικό μας έλλειμμα αναμένεται να φτάσει στο 9% του ΑΕΠ. Μέρος του αντικατοπτρίζει την αδυναμία της οικονομίας μας και άλλο το κόστος των μέτρων στήριξής της. Αν υποθέσουμε ότι ανακάμπτει η οικονομία, θα περιοριστεί ανάμεσα στο 3% με 6% του ΑΕΠ, αναλόγως της λογιστικής μεθόδου υπολογισμού του. Δεν μπορούμε όμως να συμφωνήσουμε για το πώς θα ισοσκελίσουμε τον προϋπολογισμό, ακόμη κι αν τα μέτρα εφαρμοσθούν σταδιακά μέσα σε μία δεκαετία. Η Λεττονία χρησιμοποίησε την κρίση για να κάνει αλλαγές, οι οποίες, αν και αρχικώς επώδυνες, θα ενδυναμώσουν την οικονομία της. Εμείς δεν το πράττουμε. Είναι προφανές ότι υπάρχει έλλειμμα πολιτικής ηγεσίας. Οι αποφασιστικές ενέργειες στη Λεττονία συνέτειναν στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η κυβέρνηση μια τα λέει έτσι, μια αλλιώς… Οι ανακολουθίες της και η αναποφασιστικότητά της έπληξαν την εμπιστοσύνη μας και περιόρισαν τις δυνατότητες της ανάκαμψης.