Η συνολική αξία των συμβολαίων CDS επί του ελληνικού χρέους υπολογίζεται σε περίπου 70 δισ. ευρώ, αλλά η καθαρή αξία είναι πολύ μικρότερη, καθώς αφαιρούνται οι ενδιάμεσες αγοραπωλησίες «στοιχημάτων». Ετσι, η καθαρή θέση της αγοράς CDS σε ελληνικά ομόλογα υπολογίζεται σε περίπου 5 δισ. ευρώ. Σχεδόν πριν από ένα έτος ήταν γύρω στα 7 δισ. ευρώ. Με βάση τις τιμές των CDS του τελευταίου έτους εκτιμάται ότι ο αριθμός των επενδυτών σε CDS δεν πρέπει να ξεπερνά τους 800 με 1.000. Επίσης θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν ότι για να δεχθεί κάποιος επενδυτικός οίκος έναν επενδυτή και να του «φτιάξει» ένα CDS στα μέτρα του, δηλαδή ένα συμβόλαιο για την ασφάλιση των ομολόγων του, θα πρέπει να διαθέτει κεφάλαια άνω των 5-6 εκατ. ευρώ.
Οι 800-1.000 επενδυτές μπορεί να είναι ιδιώτες, θεσμικοί, αλλά και κρατικά κεφάλαια. Μάλιστα, όπως εξηγούν ειδικοί της αγοράς CDS, οι περισσότεροι επενδυτές σε ελληνικά CDS όχι μόνο δεν είναι κερδοσκόποι, αλλά είναι μακροπρόθεσμοι και συντηρητικοί επενδυτές. Ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή και ας δούμε τι συνέβαινε στην ελληνική αγορά ομολόγων πριν από περίπου 3,5 χρόνια. Τότε τα spread και τα CDS των ελληνικών ομολόγων ήταν γύρω στις 30 μονάδες βάσης. Ιδιώτες και θεσμικοί επενδυτές, τράπεζες και ασφαλιστικά ταμεία προτιμούσαν να αγοράζουν ελληνικά ομόλογα καθώς έπαιρναν τίτλους ενός κράτους της Ευρωζώνης και κέρδιζαν υψηλότερες αποδόσεις από τα αντίστοιχα γερμανικά κατά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες.
Ομως, από τα τέλη του 2008 τα δεδομένα άλλαξαν. Κάποια hedge funds διαπίστωσαν ότι τα spread των ελληνικών ομολόγων ήταν πολύ χαμηλά σε σχέση με τους κινδύνους της οικονομίας. Αυτοί λοιπόν οι επενδυτές άρχισαν να αγοράζουν CDS ελληνικών ομολόγων σε χαμηλές τιμές (γύρω στις 40 μονάδες βάσης), χωρίς απαραιτήτως να έχουν ομόλογα. Σημειώνεται ότι ο επενδυτής μπορεί να αγοράζει ή να πουλάει τα παράγωγα προϊόντα, χωρίς να είναι απαραίτητο να είναι κάτοχος του υποκείμενου προϊόντος.
Οταν λοιπόν τα CDS αυξήθηκαν πέρυσι γύρω στις 500 μονάδες, οι βραχυπρόθεσμοι αυτοί επενδυτές τα πούλησαν βγάζοντας τεράστια κέρδη.
Ποιοι τα αγόρασαν; Μακροπρόθεσμοι και συντηρητικοί επενδυτές, όπως ασφαλιστικά ταμεία και τράπεζες που είχαν στην κατοχή τους ελληνικά ομόλογα. Ετσι, τα CDS πέρασαν -από πολύ νωρίς- από τα hedge funds σε μακροπρόθεσμους επενδυτές. Διότι οι τελευταίοι, όταν είδαν να αυξάνονται τα spread και τα CDS (δηλαδή ο κίνδυνος των ελληνικών ομολόγων) είχαν δύο επιλογές για να προστατεύσουν τα χαρτοφυλάκιά τους: είτε να πουλήσουν τα ομόλογα, δημιουργώντας μεγάλες πιέσεις στη δευτερογενή αγορά και στα χαρτοφυλάκια όλου του τραπεζικού και ασφαλιστικού συστήματος, είτε να αγοράσουν ασφάλιστρα κινδύνου.
Η συνέχεια
Τι σημαίνουν όλα αυτά για τη συνέχεια; Κατ’ αρχήν δεν υπάρχουν «κακοί κερδοσκόποι» που ποντάρουν στη χρεοκοπία της Ελλάδας.
Δεύτερον, τα CDS ενεργοποιούνται ανάλογα με τους όρους που έχουν περιληφθεί σε κάθε συμβόλαιο, ενώ το ρόλο «διαιτητή» παίζει το ISDA (Διεθνής Ενωσης Swap και Παραγώγων), δηλαδή είναι το όργανο που αποφασίζει πότε ένα γεγονός θεωρείται πιστωτικό, υπό ποιες προϋποθέσεις κλπ. Καθώς το ελληνικό χρέος βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος σε ελληνικά χέρια, γίνεται πιο εύκολη η εθελοντική συμμετοχή στο σχέδιο που συμφωνήθηκε στη Σύνοδο και απομακρύνεται η πιθανότητα για πιστωτικό γεγονός.
Πρόδρομα σημάδια
Τα spread είναι οι διαφορές απόδοσης των ελληνικών ομολόγων από τα αντίστοιχα γερμανικά και εκφράζονται συνήθως σε μονάδες βάσης (100 μονάδες = 1%). Συνήθως χρησιμοποιούνται τα spread μεταξύ 10ετών ομολόγων για να δούμε πόσο υψηλότερη απόδοση ζητούν οι επενδυτές σε σχέση με το γερμανικό για να το προτιμήσουν. Η άνοδος του spread σημαίνει μεγαλύτερος κίνδυνος σε σχέση με το γερμανικό. Οι ειδικοί σημειώνουν ότι τα spread και τα CDS ακολουθούν παράλληλη πορεία αλλά τα πρώτα προηγούνται στις μεταβολές.
Ταχύτατη άνοδος
Η ανοδική πορεία των ασφαλίστρων κινδύνου έναντι χρεοκοπίας της χώρας μας (CDS) στα 5ετή ομόλογα είναι εντυπωσιακή. Τα CDS μέχρι τα μέσα του 2007 κυμαίνονταν γύρω στις… 7 μονάδες βάσης. Στις αρχές του 2008, όταν ξεκίνησαν τα hedge funds να διαβλέπουν επερχόμενη κρίση λόγω ανόδου των spread, τα CDS αυξήθηκαν πάνω από τις 20 μονάδες, για να φτάσουν σε έναν χρόνο τις 500 μονάδες. Λίγο μετά την προσφυγή στην τρόικα, το 2010, τα CDS ανήλθαν στις 1.000 μονάδες για να φτάσουμε παραμονές της συνόδου κορυφής στις 2.860 μονάδες.
Μικρό μέγεθος
Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες οργανωμένες αγορές παραγώγων και κυρίως των CDS, η ελληνική είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Ο συνολικός τζίρος των CDS εκτιμάται γύρω στα 70 δισ. και η αξία των επενδεδυμένων κεφαλαίων γύρω στα 5 δισ., από 7 δισ. πέρυσι. Οι ειδικοί εκτιμούν πως, αν η ελληνική αγορά CDS ήταν ανεπτυγμένη, δηλαδή είχαν σε αυτή δραστηριότητα μεγάλα ελληνικά και ξένα επενδυτικά χαρτοφυλάκια, τότε θα έπρεπε να άγγιζε τα 700 δισ. ευρώ. Η εκτίμηση αυτή λαμβάνει υπ’ όψιν και το μέγεθος του δημόσιου χρέους.
Τεράστιο βάθος
Η αγορά παραγώγων, δηλαδή των προθεσμιακών συμβολαίων και δικαιωμάτων, ή αλλιώς των «στοιχημάτων» στην άνοδο ή την πτώση μετοχών, εμπορευμάτων, επιτοκίων κ. λπ., γενικά είναι πολλαπλάσια της αξίας των «πραγματικών» επενδύσεων (υποκείμενα προϊόντα), όπου στοιχηματίζουν. Για παράδειγμα, όταν στα μέσα του 2008 το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ ήταν 10 τρισ. δολάρια, τα CDS ήταν 15,5 τρισ., ενώ η συνολική αγορά παραγώγων ήταν 180 τρισ. Παγκοσμίως, η αγορά των CDS στις αρχές του 2009 ανερχόταν σε 38 τρισ. δολάρια.