Ο φόρος χρηματοπιστωτικών συναλλαγών επανήλθε στην επικαιρότητα. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί και η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ θα προτείνουν κάτι τέτοιο τον Σεπτέμβριο.
Είναι καλή ιδέα; Σίγουρα θα παράσχει αναγκαία έσοδα για τη χρηματοδότηση υπερχρεωμένων κυβερνήσεων. Ομως, με ποιο κόστος; Οι κυβερνήσεις θα πρέπει με κάποιο τρόπο να αντλήσουν έσοδα, ωστόσο είναι αυτός ο καλύτερος τρόπος να τα αποκτήσουν; Κάποιοι φόροι επιδρούν αρνητικότατα στην οικονομική δραστηριότητα. Με έναν φόρο χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, υπάρχει φόβος ανάσχεσης της επενδυτικής δραστηριότητας. Αλλοι φόροι έχουν πολύ μικρότερες επιπτώσεις. Κάποιοι μπορούν επίσης να βελτιώσουν τη λειτουργία της αγοράς, όπως εκείνοι που υποχρεώνουν τις εταιρείες να επιβαρύνονται οι ίδιες με το κόστος ρύπανσης. Από κοινωνική άποψη, είναι πιο αποτελεσματικοί. Ετσι, χαράσσοντας ένα φορολογικό σύστημα, θα πρέπει να αναζητήσουμε φόρους που παρέχουν τα μεγαλύτερα έσοδα με το μικρότερο κόστος.
Είναι, λοιπόν, ο φόρος χρηματοπιστωτικών συναλλαγών ένας κοστοβόρος παράγοντας αναστάτωσης; Η απάντηση είναι «όχι». Ο φόρος θα αποθαρρύνει τη βραχυπρόθεσμη κερδοσκοπική δραστηριότητα, όμως μεγάλο μέρος αυτής της δραστηριότητας δεν επηρεάζει την κοινωνία. Τα χρήματα κυκλοφορούν μεταξύ νικητών και ηττημένων, όμως αν η δραστηριότητα αυτή αποθαρρυνθεί με φορολογία, αυτό ελάχιστα θα επιδράσει στις μακροπρόθεσμες επενδυτικές αποφάσεις των εταιρειών. Κάτι, π.χ., που θα αποθάρρυνε είναι η υψηλή συχνότητα ηλεκτρονικών συναλλαγών προς εκμετάλλευση των διακυμάνσεων των τιμών κάθε λεπτό. Εχει τόσο μεγάλη σημασία για τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις αν οι διακυμάνσεις διατηρηθούν κάποια δευτερόλεπτα ή λεπτά περισσότερο;
Ακούγεται μάλιστα το επιχείρημα ότι ο φόρος θα βελτιώσει την αποδοτικότητα των χρηματοοικονομικών αγορών. Ο εκλιπών οικονομολόγος Τζέιμς Τόμπιν, εμπνευστής του φόρου, υποστήριζε ότι η κερδοσκοπική δραστηριότητα προκαλεί επιζήμιες διακυμάνσεις στις χρηματοοικονομικές αγορές. Για παράδειγμα, ωθεί τις εταιρείες να αυξήσουν τη δανειακή μόχλευση, και σε περίπτωση χρηματοοικονομικής κρίσης, η οικονομία μπορεί να υποστεί μεγάλη ζημία όταν οι εταιρείες υποχρεωθούν να απαλλαγούν τάχιστα από αυτή τη μόχλευση. Αυτό δεν θα ήταν τόσο σημαντικό πρόβλημα αν το κόστος επωμίζονταν μόνο εκείνοι που είχαν αποφασίσει να δανειστούν τόσο πολύ. Δυστυχώς, όμως, το κόστος μπορεί να είναι πολύ μεγάλο και να αφορά τελικά πολύ περισσότερους.
Ετσι, και σε αυτή την περίπτωση, στον βαθμό που ένας τέτοιος φόρος υποχρεώσει τις εταιρείες να επωμισθούν οι ίδιες το κόστος των αποφάσεών τους, βελτιώνεται η αποδοτικότητα των χρηματοοικονομικών αγορών.
Υπάρχει, βεβαίως, ένα πιθανό πρόβλημα: η δυνατότητα φοροδιαφυγής με τη μεταφορά της δραστηριότητας αλλού. Δεν τη θεωρώ λόγο για τεράστια ανησυχία. Οι συναλλαγές και η φορολόγησή τους δεν είναι τόσο δύσκολες, καθώς γίνονται κυρίως σε μεγάλα χρηματιστήρια.
Ενας φόρος χρηματοπιστωτικών συναλλαγών βοηθά στην άντληση σημαντικών εσόδων διαταράσσοντας ελάχιστα τη μακροπρόθεσμη επενδυτική δραστηριότητα. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι βελτιώνει την αποδοτικότητα υποχρεώνοντας τις εταιρείες να πληρώνουν εις ακέραιον το κόστος της κερδοσκοπικής δραστηριότητάς τους.
Επιπλέον, βοηθά στην οχύρωση της οικονομίας όταν ξεσπά χρηματοοικονομική κρίση. Γιατί να μη μας αρέσει;