«Φίλε μου, τα μόνα αληθινά μέντιουμ είναι οι δικαστές: όταν σε στέλνουν μέσα για 30 χρόνια, να είσαι σίγουρος ότι έχουν προβλέψει με ακρίβεια το μέλλον σου». Ο Βιέχο, «ο Γέρος», γελά και ζητεί να δημοσιευθεί μόνο το παρατσούκλι του. Είναι κοντά 70 χρόνων, έχει καταδικαστεί για λαθρεμπόριο ναρκωτικών για μια από τις ισχυρότερες εγκληματικές οργανώσεις στον κόσμο και έχει τρία διαβατήρια: ιταλικό, αμερικανικό και βενεζουελάνικο. Με άλλα λόγια, έχει κάθε δικαίωμα να μιλά για τη λεγόμενη «μαύρη οικονομία», που για πολλούς Ιταλούς είναι η βασική αιτία των σημερινών οικονομικών δεινών τους.
Ο Βιέχο κοροϊδεύει τη νεόκοπη μόδα των προβλέψεων στην Ιταλία. Καθώς έπεφταν τα χρηματιστήρια, οι πολιτικοί αντιδρούσαν σπασμωδικά και η χώρα κινδύνευε με μοίρα αντίστοιχη της Ελλάδας, οι Ιταλοί ανακάλυψαν το καλά κρυμμένο ώς τότε ενδιαφέρον τους για αναλυτές, οίκους αξιολόγησης και οικονομικούς μάγους. Ξεφυλλίζουμε εφημερίδες και διατρέχουμε τα κανάλια αναζητώντας ειδήσεις για τα spreads των ιταλικών ομολόγων, έστω κι αν δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα τι σημαίνουν όλα αυτά. Και όπως συχνά συμβαίνει στην Ιταλία, η αγωνία εκδηλώνεται με ατομικιστικές στρατηγικές επιβίωσης: ο κόσμος γυρνά την πλάτη στην κυβέρνηση και την ευρύτερη κοινωνία, στρέφεται ξανά στην οικογένεια και τη «μαύρη οικονομία».
Οι κοινωνιολόγοι χαρακτηρίζουν το αποτέλεσμα «ανήθικη οικογενειοκρατία». Στο φαινόμενο αυτό υπάρχουν θετικά και αρνητικά. Οι Ιταλοί έχουν μεγάλη ικανότητα ανασυγκρότησης μετά τους χαλεπούς καιρούς. Είναι ευέλικτοι μπροστά στις αλλαγές, όμως αυτό συνδέεται με μια βαθιά δυσπιστία προς την κυβέρνηση και το Δημόσιο. Η πρόσβαση στα επαγγέλματα θεωρείται κληρονομικό προνόμιο. Και η φοροδιαφυγή νόμιμη άμυνα απέναντι σε ένα αναποτελεσματικό κράτος.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η μείωση του χρέους, η ισοσκέλιση των οικονομικών και η τόνωση της ανάπτυξης μοιάζουν μακρινοί στόχοι. Μόλις τώρα παραδεχόμαστε ότι υπάρχει πρόβλημα. Επί 10ετία, η κοινωνία μάς επέβαλε μια ρόδινη, αισιόδοξη άποψη για τα πράγματα. Είπαμε ότι δεν υπάρχει κρίση, πως η Ιταλία ξεπερνά κάθε δυσκολία. Κάθε φορά που αποτυγχάναμε να παραβλέψουμε τα γεγονότα, μεταφέραμε την ευθύνη σε αδιευκρίνιστους άλλους: τις αγορές, τους κερδοσκόπους, την ΕΚΤ. Επίσης, η έννοια της ατομικής ευημερίας παραμένει ισχυρή. Οι Ιταλοί δεν νιώθουν φτωχοί. Το δημόσιο χρέος είναι ανησυχητικό, όμως το ιδιωτικό όχι, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ. Συνέπεια, η σχεδόν μηδενική ανάπτυξη. Ετσι, όταν ο πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι ζητεί θυσίες, δεν είναι πλέον αξιόπιστος. Κι όταν παρεμβαίνει η Ευρώπη, υποχρεώνεται τελικά να επιβάλει άμεσες περικοπές προϋπολογισμού και νέους φόρους, με το μελοδραματικό σχόλιο: «Ματώνει η καρδιά μας».
Ιδίως τους νέους, έρμαια μιας αγοράς εργασίας που αποτελείται όλο και περισσότερο από προσωρινές θέσεις και δεν δημιουργεί πλέον ευκαιρίες, η κρίση θα τους βυθίσει πιο βαθιά στη «μαύρη οικονομία» και την οικογενειοκρατία ή θα τους διώξει στο εξωτερικό. Με άλλα λόγια, η κοινωνία που δημιούργησε αυτή την κατάσταση θα ενισχυθεί. Ισως εντέλει να επιβιώσουμε. Ας θυμόμαστε όμως: Δεν κληρονομήσαμε τον κόσμο από τους προγόνους μας, τον δανειστήκαμε από τα παιδιά μας. Πώς θα ανορθώσουμε την Ιταλία χωρίς αυτή τη γενιά;
* Οι συγγραφείς είναι δημοσιογράφοι στη La Repubblica.