Τι μίζερο καλοκαίρι για τους Ευρωπαίους ηγέτες! Από τη βόρεια Ιταλία, η Αγκελα Μέρκελ υποσχέθηκε τηλεφωνικώς στον Μάριο Μόντι να κάνει «ό,τι είναι απαραίτητο» για να σωθεί το ευρώ. Στη συνέχεια, ο Ιταλός πρωθυπουργός έκανε περιοδεία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ζητώντας βοήθεια για να μειωθεί το κόστος δανεισμού της χώρας του. Στο μεταξύ, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, συναντήθηκε με τον Αμερικανό ομόλογό του, Τίμοθι Γκάιτνερ, στη διάρκεια των διακοπών του στο γερμανικό νησί Σιλτ. Και ο άνδρας που όλοι παρακολουθούν, ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, υπόσχεται: «Δεν θα πάω στην Πολυνησία, είναι πολύ μακριά». Αν, όμως, έχουν ήδη χαλάσει οι διακοπές, ο Σεπτέμβριος υπόσχεται τα χειρότερα: μια rentree chaude, μια «καυτή» επιστροφή στη δουλειά. Πολλά είναι αυτά που αναμένεται να φέρουν την κρίση της Ευρωζώνης στα άκρα. Η προοπτική να ξεμείνει η Ελλάδα από χρήματα και να εγκαταλείψει το ευρώ, να συνεχιστεί η κρίση στην Ισπανία, να εξελιχθούν προβληματικά οι εκλογές στην Ολλανδία, να αποφανθεί αρνητικά το συνταγματικό δικαστήριο της Γερμανίας σχετικά με τον μόνιμο μηχανισμό στήριξης και να υπάρξουν πολιτικές αντιστάσεις στην περαιτέρω ενοποίηση της Ευρωζώνης. Δεδομένων όλων αυτών, το φθινόπωρο του 2012 μπορεί να καθορίσει τη μοίρα του ευρώ.
Ας αρχίσουμε με την Ελλάδα. Τον Σεπτέμβριο η κατάρρευση των δημόσιων οικονομικών της Ελλάδας θα καταστεί πιο προφανής. Η κατάσταση μισο-καλύπτεται από τεχνικές συζητήσεις, αλλά η τρόικα θα παρουσιάσει τελικά την έκθεσή της. Το θέμα είναι πως το έλλειμμα της Ελλάδας ανέρχεται σε δεκάδες δισ. ευρώ.
Προκειμένου να συνεχίσει να περπατάει, η Ελλάδα χρειάζεται περισσότερη λιτότητα και περισσότερα χρήματα. Τόσο το ένα όσο και το άλλο ενδέχεται να αποδειχθούν αδύνατα από πολιτικής απόψεως. Εχοντας ήδη συμφωνήσει δύο πακέτα στήριξης της Ελλάδας, οι κουρασμένοι πλέον δανειστές της δεν έχουν διάθεση να της προσφέρουν ένα τρίτο, ιδιαίτερα αν αυτό προϋποθέτει και τη διαγραφή μεγάλου τμήματος του ελληνικού χρέους.
Οι Γερμανοί πολιτικοί διαφωνούν ήδη περί το πόσο γρήγορα πρέπει να αποπεμφθεί η Ελλάδα από το ευρώ. Για τον Φίλιπ Ρέσλερ, τον επικεφαλής των Φιλελεύθερων Δημοκρατών, «η αποχώρηση της Ελλάδας έχει πάψει να μας τρομάζει προ πολλού». Πολλοί, όμως, εξακολουθούν να ανησυχούν μήπως αναγκαστούν να αποχωρήσουν και κάποιες άλλες μεσογειακές χώρες. Η απόφαση να δοθεί στην Ισπανία δάνειο ύψους 100 δισ. ευρώ για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών της δεν έχει κατευνάσει τις αγορές. Ούτε και η υπόσχεση πως οι τράπεζες θα μπορούν να ανακεφαλαιοποιούνται απευθείας από τους μηχανισμούς στήριξης μόλις θεσπιστεί η εποπτική αρχή της Ευρωζώνης.
Η δυσφορία για τα αλλεπάλληλα πακέτα στήριξης αυξάνεται, και προπαντός στην Ολλανδία. Εν όψει των εκλογών της 12ης Σεπτεμβρίου, τα ολλανδικά κόμματα ανταγωνίζονται σε μένος κατά των οφειλετών τους. Ακριβώς πριν από τον τελικό του Euro 2012, μεταξύ Ισπανίας και Ιταλίας, η σελίδα του πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε στο Facebook έγραφε: «Μπορούν να πάρουν το Κύπελλο αλλά όχι και τη βαθμολογία μας από τους οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης».
Ακόμη και αν πειστούν οι Ολλανδοί να δώσουν περισσότερη βοήθεια, οι μηχανισμοί στήριξης δεν είναι αρκετά ισχυροί για να σώσουν τόσο την Ισπανία όσο και την Ιταλία. Ο υφιστάμενος EFSF μένει από χρήματα και ο νέος ESM τελεί υπό την αίρεση του γερμανικού συνταγματικού δικαστηρίου, που θα αποφανθεί τον επόμενο μήνα. Η Moody’s έχει ήδη προειδοποιήσει πως η Γερμανία μπορεί να χάσει τη βαθμολογία των τριών Α από τα πακέτα στήριξης. Αν, λοιπόν, οι πιστωτές της Ευρώπης δεν δεσμεύσουν αρκετά χρήματα για να σώσουν τους άλλους, τα βλέμματα θα στραφούν σίγουρα στην ΕΚΤ. Είναι αυτή που έχει την αρμοδιότητα να τυπώσει χρήμα. Και τις τελευταίες ημέρες ο κ. Ντράγκι έχει αφήσει να εννοηθεί ότι θα τη χρησιμοποιήσει. Το ευρώ είναι αμετάκλητο, δήλωσε σε συνέδριο επενδυτών στο Λονδίνο στις 26 Ιουλίου. Αυτά τα μεγάλα λόγια καθησύχασαν αμέσως τις αγορές. Θα τα επαληθεύσει, όμως, με έργα;
Ποιος θα κάνει το πρώτο βήμα
Επικρατεί η ανησυχία πως η ΕΚΤ δεν θα παρέμβει αν δεν συνεισφέρουν και οι κυβερνήσεις. Εκείνο που επιδιώκει η ΕΚΤ είναι να αγοράσει ομόλογα στη δευτερογενή αγορά, ενώ οι μηχανισμοί στήριξης θα κάνουν το ίδιο στην πρωτογενή αγορά. Ετσι, όμως, θα υποχρεωθούν οι χώρες να δεχθούν περαιτέρω όρους, αυτό δηλαδή που προσπαθούν να αποφύγουν Ισπανία και Ιταλία.
Εν ολίγοις, η ΕΚΤ θέλει να προχωρήσουν οι χώρες της Ευρωζώνης σε στενότερη ενοποίηση. Στις συνόδους κορυφής Σεπτεμβρίου και Οκτωβρίου θα εξεταστούν οι τρόποι και η ταχύτητα με την οποία μπορεί η Ευρωζώνη να προχωρήσει σε περισσότερη από κοινού ανάληψη κινδύνου, είτε με τη χρήση των μηχανισμών για τη στήριξη των τραπεζών και την εγγύηση των καταθέσεων είτε με την από κοινού έκδοση χρέους. Η κ. Μέρκελ, όμως, δεν προτίθεται να αναλάβει περαιτέρω υποχρεώσεις πριν από τις γερμανικές εκλογές του 2013, ενώ η Γαλλία υπερασπίζεται την εθνική της κυριαρχία. Ολα αυτά υποδηλώνουν μάλλον πως οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα προτιμήσουν να αναβάλουν τις αποφάσεις. Θα βρεθούν, πάντως, σύντομα ενώπιον αποφάσεων, που έχουν προσπαθήσει να αποφύγουν.