Μάστιγα των οικονομιών αλλά και του οικονομικά ενεργού πληθυσμού ανά τον κόσμο αποτελεί η παραοικονομία, με σχεδόν τα 2/3 των περίπου τριών δισ. εργαζόμενων σε όλον τον πλανήτη, περίπου 1,8 δισ. άτομα, να απασχολούνται σε αδήλωτη εργασία. Τα στοιχεία προκύπτουν από την έκθεση flexibility@work 2014 που εξεπόνησαν το βρετανικό ερευνητικό πανεπιστήμιο του Sheffield και η ανεξάρτητη εταιρεία ερευνών Regioplan Policy Research.
Η αδήλωτη εργασία αποτελεί πηγή προβληματισμού για όλες τις δυτικές οικονομίες, καθώς πλήττει τα φορολογικά έσοδα και υπονομεύει τη χρηματοδότηση και τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Παράλληλα, υποβαθμίζει την ποιότητα της εργασίας και των εργασιακών συνθηκών, ενώ υπονομεύει τον υγιή ανταγωνισμό αφού προσφέρει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε επιχειρήσεις που απασχολούν ανασφάλιστους εργαζόμενους. Οπως προκύπτει από το τμήμα της έρευνας που έχει διεξαχθεί μεταξύ επιχειρήσεων, ένα από τα επιχειρήματα που προβάλλουν συχνά οι νομότυπες επιχειρήσεις υπέρ της πάταξης της παραοικονομίας είναι πως συχνά εξωθούνται σε αθέμιτες πρακτικές για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό. Δεν είναι, άλλωστε, πάντα πλεονεκτική η θέση των επιχειρήσεων που εμπίπτουν στη «μαύρη» οικονομία καθώς στερούνται τη νομική κάλυψη που προσφέρεται σε νομότυπες επιχειρήσεις. Αδυνατούν, άλλωστε, να αναπτυχθούν, καθώς δεν έχουν πρόσβαση σε πιστώσεις ή επιδοτήσεις που συχνά στηρίζουν τις νομότυπες επιχειρήσεις.
Σε ό,τι αφορά τα παράπονα των απασχολουμένων σε αδήλωτη εργασία, από την έρευνα προκύπτει πως πρωταρχική τους μέριμνα είναι η έλλειψη κοινωνικής ασφάλισης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και δικαιωμάτων συνταξιοδότησης, αλλά και η παραβίαση των προδιαγραφών ασφαλείας στον χώρο εργασίας. Εξίσου καθοριστική θεωρούν την απουσία εργασιακών δικαιωμάτων, όπως είναι η ετήσια άδεια, η αναρρωτική και η αποζημίωση σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος, αλλά και η αίσθηση της επαγγελματικής ανασφάλειας. Η έκθεση παραθέτει επίσης ως καίρια προβλήματα το ότι οι απασχολούμενοι σε αδήλωτη εργασία δεν έχουν πρόσβαση σε δάνεια και δεν εμφανίζουν προϋπηρεσία όταν αναζητήσουν νέα δουλειά. Συχνά ζουν, άλλωστε, με τον φόβο να εντοπισθούν από τις αρμόδιες αρχές και να αντιμετωπισθούν ως παρανομούντες.
Η παραοικονομία κάνει κύκλους
Η παραοικονομία είναι ευμετάβλητο μέγεθος, ανάλογο με την εκάστοτε οικονομική συγκυρία. Σε ό,τι αφορά τις μεταβολές της στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, η έκθεση flexibility@work παραθέτει δύο αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις: Η μία είναι πως η παραοικονομία αυξήθηκε καθώς επιχειρήσεις και νοικοκυριά προσπάθησαν και εξακολουθούν να προσπαθούν να εξοικονομήσουν χρήματα. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, οι επιχειρήσεις έχουν προσπαθήσει να περιφρουρήσουν τα κέρδη τους απασχολώντας ανασφάλιστους εργαζομένους. Η εναλλακτική προσέγγιση είναι, όμως, πως η παραοικονομία και η «μαύρη» εργασία έχουν περιορισθεί για τον απλούστατο λόγο ότι υπάρχει πολύ λιγότερη ζήτηση για εργασία στους τομείς στους οποίους ανθεί συνήθως η αδήλωτη εργασία: Ξενοδοχεία, εστιατόρια και οικοδομές έχουν πληγεί πολύ περισσότερο από άλλους κλάδους, με αποτέλεσμα να έχουν αντικαταστήσει την αδήλωτη εργασία με την «ευέλικτη» και φθηνότερη αλλά δηλωμένη εργασία. Το σχετικό Ευρωβαρόμετρο φέρει την αδήλωτη εργασία να παραμένει σταθερή στο σύνολό της παρά τις επιμέρους αυξομειώσεις.