Είναι αρκετά προφανές με ποιον τρόπο ο δανεισμός ωθεί την κατανάλωση του νοικοκυριού μου. Αν δανειστώ, τότε μπορώ ν’ αγοράσω μια ωραία, μεγάλη τηλεόραση και ένα καινούργιο αμάξι, αλλά στο τέλος θα πρέπει να εξοικονομήσω χρήματα ώστε να ξεπληρώσω τα δανεικά. Με έναν τρόπο η δανειστική κραιπάλη που τροφοδοτεί την κατανάλωση αποτελεί ψευδαίσθηση πλούτου, αφού τελικά ο δανεισμός δεν αυξάνει τον μισθό μου. Ευχαρίστηση σήμερα σημαίνει πόνο αύριο.
Πολλοί άνθρωποι σκέφτονται ότι με παρόμοιο τρόπο λειτουργούν οι εθνικές οικονομίες. Ο δανεισμός, διαβάζουμε σε αναρίθμητα άρθρα, «τροφοδοτεί» ή «ωθεί» την ανάπτυξη. Το ίδιο λένε και ο θρυλικός επενδυτής Ray Dalio και η σχολή των μετά κεϊνσιανιστών οικονομολόγων. Η σχολή των Αυστριακών οικονομολόγων, η οποία βρίσκεται στο αντίθετο άκρο του πολιτικού φάσματος, πιστεύει και αυτή κάτι παρεμφερές. Το ίδιο και οι δημοσιογράφοι όπως φαίνεται σε αναρίθμητα άρθρα εφημερίδων όπως οι Financial Times, Wall Street Journal και Quartz.
Φαίνεται πως οι μόνοι άνθρωποι που δεν πιστεύουν ενστικτωδώς στην ανάπτυξη μέσω δανεισμού είναι οι πανεπιστημιακοί οικονομολόγοι. Και έχουν καλούς λόγους να είναι δύσπιστοι. Στο κάτω κάτω η παραγωγή δεν είναι το ίδιο με την κατανάλωση. Αν δανειστώ για ν’ αγοράσω μια τηλεόραση δεν θ’ αυξήσω και τον μισθό μου, δηλαδή η παραγωγή μου δεν θ’ αυξηθεί. Ομως σε περίοδο οικονομικής άνθησης, η συνολική παραγωγή μιας χώρας όντως αυξάνεται και αυτή είναι η σημασία της έννοιας της γρήγορης ανάπτυξης. Με άλλα λόγια, αν ο δανεισμός τροφοδοτεί περιόδους οικονομικής άνθησης, τότε θα πρέπει να το κάνει με θεμελιωδώς διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι συμβαίνει σε προσωπικό επίπεδο. Ενας άλλος λόγους που οι πανεπιστημιακοί οικονομολόγοι είναι καχύποπτοι με τη θεωρία της τροφοδοτούμενης μέσω δανεισμού ανάπτυξης είναι ότι όταν λέμε «δανεισμός» σε εθνικό επίπεδο εννοούμε ακαθάριστος δανεισμός, όχι καθαρός δανεισμός. Τα περισσότερα από τα χρήματα που δανείζονται οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια περιόδων οικονομικής άνθησης, τα δανείζονται από συμπατριώτες τους (τουλάχιστον αυτό συμβαίνει σε μεγάλες οικονομίες όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα). Είναι γεγονός ότι ακόμη και την περίοδο της λεγόμενης δανειστικής κραιπάλης που είχε στόχο την ανάπτυξη, στην πραγματικότητα καθαρός δανειστής εξήγε κεφάλαια, πράγμα που σημαίνει ότι ο κινεζικός λαός αποταμίευε περισσότερα απ’ όσα ξόδευε ολόκληρη η οικονομία του. Αν η δημιουργία χρεών επιτρέπει σε έναν δανειζόμενο να αυξάνει την κατανάλωσή του, γιατί η χορήγηση του δανείου δεν κάνει τον δανειστή να περιορίσει την κατανάλωσή του; Με άλλα λόγια, αν δανεισμός σημαίνει να δανείζει ο ένας Αμερικανός στον άλλο, ή ο ένας Κινέζος στον άλλο, γιατί δεν αυξάνεται η ανάπτυξη;
Ορίστε μία εναλλακτική ιδέα: Ισως ο δανεισμός να ακολουθεί και όχι να πυροδοτεί τον κύκλο ανάπτυξης-ύφεσης. Ισως ο δανεισμός να αυξάνεται όσο αναπτύσσεται η οικονομία, εξαιτίας της ανάγκης να χρηματοδοτηθούν οι επενδύσεις και συρρικνώνεται όταν συρρικνώνεται η οικονομία επειδή μειώνονται και οι επενδύσεις. Αναδρομικά, εξετάζοντας ένα γράφημα όπου απεικονίζεται η πιστωτική ανάπτυξη έναντι της ανάπτυξης του ΑΕΠ, θα νομίσει κανείς ότι την προκάλεσε ο δανεισμός, ενώ αυτή οφείλεται ενδεχομένως σε αλλαγές στην παραγωγικότητα ή στη νομισματική πολιτική, ή σε αλλαγή στο οικονομικό κλίμα ή στα αγελαία ένστικτα των ανθρώπων. Δεν υποστηρίζω ότι τα παραπάνω είναι ορθά. Ισως πράγματι ο δανεισμός να τροφοδοτεί την ανάπτυξη. Ισως πραγματικά ο υπερβολικός δανεισμός να μετατρέπει μια περίοδο ανθηρής ανάπτυξης σε περίοδο ύφεσης. Ομως κανείς δεν έχει εμφανιστεί προτείνοντας μια πραγματικά πειστική, επαληθεύσιμη εξήγηση για το πώς συμβαίνει αυτό. Και κανείς, εκτός ίσως από τον Dalio, δεν έχει καταφέρει να προβλέψει πότε θα αρχίσει η περίοδος της οικονομικής άνθησης και πότε η περίοδος της ύφεσης. Μπορεί να είναι αλήθεια, αλλά δεν θα έπρεπε να το θεωρούμε προφανές.