Προκαταρκτική συμφωνία για την αυτόματη, από το 2018, ανταλλαγή πληροφοριών υπέγραψε η Ελβετία με την Κομισιόν, μια εξέλιξη που αναμένεται να συμβάλει στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής των εύπορων πολιτών των κρατών-μελών της Ε.Ε., οι οποίοι κρύβουν εδώ και χρόνια τα περιουσιακά τους στοιχεία στις ελβετικές τράπεζες. Ανάλογη συμφωνία έχει υπογραφεί ανάμεσα στην Ελβετία και την Αυστραλία, ενώ επίκειται ακόμη μία με τις ΗΠΑ. Ωστόσο, οι συμφωνίες αυτές δεν έχουν αναδρομική ισχύ, δηλαδή δεν αφορούν περιουσιακά στοιχεία φοροφυγάδων από προηγούμενα έτη. Τέτοιας φύσεως συμφωνίες έχουν συναφθεί σε διμερές επίπεδο μεταξύ Ελβετίας και Βρετανίας, αλλά και με την Αυστρία.
Σε κάθε περίπτωση, η συμφωνία για την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών αντανακλά τη σταδιακή φθορά του καθεστώτος τραπεζικού απορρήτου που ισχύει στην Ελβετία από το 1934. «Σήμερα κάνουμε ένα αποφασιστικό βήμα για την απόλυτη φορολογική διαφάνεια ανάμεσα στην Ελβετία και την Ε.Ε. Είμαι βέβαιος ότι θα μας ακολουθήσουν οι γειτονικές χώρες. Αυτή η διαφάνεια είναι μείζονος σημασίας για να συλλέξει κάθε χώρα τα φορολογικά έσοδα που της οφείλονται», δήλωσε ο επίτροπος Οικονομικών, Πιερ Μοσκοβισί. Με βάση τους όρους της συμφωνίας, η Ελβετία θα ξεκινήσει σε μία διετία τη συλλογή στοιχείων από τις τράπεζες, και τον επόμενο χρόνο, δηλαδή το 2018, θα ενεργοποιηθεί η αυτόματη διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών με τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., που θα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο. Είναι πιθανό, ωστόσο, να πραγματοποιηθεί δημοψήφισμα στην Ελβετία για την έγκριση ή μη της προκαταρκτικής συμφωνίας. Ολες αυτές οι συμφωνίες στηρίζονται στη σύμβαση του ΟΟΣΑ που αποδέχθηκαν από κοινού τα μέλη του G20 τον Φεβρουάριο του 2014 και θέτει κοινά κριτήρια για την ανταλλαγή πάσης φύσεως πληροφοριών που αφορά όλους τους λογαριασμούς και τα εισοδήματα πελατών από κάθε παίκτη του χρηματοπιστωτικού κλάδου, όχι μόνον τράπεζες.
Τα τελευταία χρόνια, η Ελβετία έχει δεχτεί μεγάλες πιέσεις από τις ΗΠΑ και τις ισχυρότερες ευρωπαϊκές χώρες για την άρση του καθεστώτος τραπεζικού απορρήτου. Αφενός, οι κυβερνήσεις της Δύσης έπρεπε να επιβάλουν κάποια φορολογική δικαιοσύνη σε ένα περιβάλλον λιτότητας και ύφεσης, αλλά και αντλήσουν όσο το δυνατό περισσότερα έσοδα από τους πλουσίους φοροφυγάδες. Αφετέρου, η ελβετική κυβέρνηση βρέθηκε «στριμωγμένη» έπειτα από τις ποινικές διώξεις εις βάρος ελβετικών τραπεζών από ξένες κυβερνήσεις, με αφετηρία την υπόθεση της UBS στις ΗΠΑ. Προκειμένου να μη διασύρεται ο τραπεζικός κλάδος, ο οποίος αποτελεί τη «βαριά βιομηχανία» της ελβετικής οικονομίας, από μια σειρά σκανδάλων, η ελβετική κυβέρνηση αναγκάστηκε να μη θέσει εμπόδια στη συνεργασία τραπεζών με ξένες κυβερνήσεις στο πλαίσιο συγκεκριμένων νομικών υποθέσεων. Το 2009, η UBS πλήρωσε πρόστιμο 780 εκατ. δολ. στις ΗΠΑ, δίνοντας στοιχεία χιλιάδων Αμερικανών πελατών της. Μία πενταετία μετά, η Credit Suisse δήλωσε ένοχη σε συνωμοσία για φοροδιαφυγή και πλήρωσε πρόστιμο 2,6 δισ. δολάρια.
Μια βιομηχανία αξίας 7 τρισ. δολαρίων
O τραπεζικός κλάδος της Ελβετίας είναι ένα μυστικό 7 τρισ. δολαρίων ή 6,57 τρισ. ευρώ. Αναλογεί στο ένα τρίτο των περιουσιακών στοιχείων που φιλοξενούνται σε υπεράκτια κέντρα και ανήκουν, όπως ισχυρίζονται επικριτές, σε δικτάτορες, γκάνγκστερ και εμπόρους όπλων. Ολοι τους προστατεύονται από το καθεστώς τραπεζικού απορρήτου της Ελβετίας. Τα κεντρικά γραφεία της UBS και της Credit Suisse, οι οποίες καταλαμβάνουν το ήμισυ της τραπεζικής βιομηχανίας στην Ελβετία, είναι δίπλα δίπλα σε μία από τις πιο ακριβές περιοχές της Ζυρίχης. Λέγεται πως κάτω από τα κτίρια αυτά βρίσκονται τεράστια υπόγεια όπου κρύβεται αρκετός χρυσός, μετρητά και μυστικά για να δώσουν «τροφή» σε μυριάδες κατασκοπευτικά μυθιστορήματα και θρίλερ.
Υπάρχει, ωστόσο, μια αλλαγή στη στάση πολιτικών και μετόχων απέναντι σε έναν κλάδο που έδινε εθνική περηφάνια στη χώρα. Σήμερα επικρατεί απογοήτευση από την άγνοια, την ανικανότητα και τη διαφθορά που βγήκε στην επιφάνεια από τις τεράστιες απώλειες, τα σκάνδαλα και τα υπέρογκα μπόνους και αμοιβές των τραπεζιτών. Ορισμένοι συσχετίζουν τις διώξεις που ασκήθηκαν από το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ εις βάρος των ελβετικών τραπεζών με «οικονομικό πόλεμο», αλλά απαιτείται πλέον η εφαρμογή ενός συστήματος με αυστηρότερους κανόνες και στενότερη εποπτεία. Ακόμη και το καθεστώς τραπεζικού απορρήτου της Ελβετίας κλονίζεται, καθώς η ελβετική κυβέρνηση έδωσε το πράσινο φως στην UBS να παραδώσει τα ονόματα 4.450 Αμερικανών με λογαριασμούς στην τράπεζα, αφού ανακαλύφθηκε ότι στελέχη της χρησιμοποιούσαν κωδικούς και κρυπτογραφημένα συστήματα προκειμένου να τους βοηθήσουν να φοροδιαφύγουν. Μετά την καταβολή αποζημίωσης 2,6 δισ. δολαρίων από την Credit Suisse, το 2014, οι μικρότερες ελβετικές τράπεζες έχουν απαγορεύσει στους υπαλλήλους τους να ταξιδεύουν στις ΗΠΑ λόγω φόβων σύλληψής τους.