Η παγκόσμια οικονομία απειλείται από σοβαρή επιβράδυνση, η οποία θα δοκιμάσει την αντοχή της και μαζί την εύθραυστη ανάκαμψη των τελευταίων χρόνων, ιδίως στην Ευρώπη. Τα προειδοποιητικά σημάδια γίνονται όλο και πιο έντονα όσο περνούν οι μήνες, με αποτέλεσμα διεθνείς οργανισμοί και έγκυροι αναλυτές να καλούν εναγωνίως τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν επεκτατική δημοσιονομική πολιτική ώστε να στηρίξουν την επεκτατική νομισματική πολιτική των κεντρικών τραπεζών.
Η ελπίδα που εκφραζόταν μέχρι και το φθινόπωρο του 2015 ότι οι ανεπτυγμένες οικονομίες θα κατάφερναν να αποφύγουν τις συνέπειες, τουλάχιστον τις περισσότερες, από την επιβράδυνση της Κίνας και των υπολοίπων αναπτυσσόμενων οικονομιών, φαντάζει όλο και πιο ουτοπική. Η Ευρωζώνη έχοντας πετύχει απελπιστικά αναιμική οικονομική ανάπτυξη τα προηγούμενα χρόνια και με τις οικονομικές και πολιτικές πληγές της να εξακολουθούν να χάσκουν, αν όχι να γίνονται ακόμη πιο βαθιές, είναι πιο ευάλωτη στα εξωτερικά σοκ.
Η Κίνα
Ακόμη και αν η επιβράδυνση της Κίνας δεν πλήξει τόσο βαριά τις ευρωπαϊκές εξαγωγές, οι δευτερογενείς επιπτώσεις μπορεί να αποδειχτούν πολύ πιο σοβαρές. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες είναι εκτεθειμένες στα πάντα, από δάνεια στην Κίνα μέχρι δάνεια σε εταιρείες του ενεργειακού τομέα και σε εταιρείες που βασίζουν τα κέρδη τους στις πρώτες ύλες.
Οσο θα επιβραδύνεται ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξης τόσο πιο δύσκολη θα γίνεται η εξυπηρέτηση αυτών των δανείων και τόσο θα αυξάνονται οι ανησυχίες για την κατάσταση των ευρωπαϊκών τραπεζών. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι:
• Ο περιορισμός της ήδη πολύ αδύναμης πιστωτικής επέκτασης στην Ευρωζώνη.
• Η αναβολή πραγματοποίησης νέων επενδύσεων.
• Η περαιτέρω ενίσχυση της απροθυμίας των επενδυτών να αναλάβουν έστω και το μικρότερο ρίσκο προκαλώντας την εμφάνιση ενός νέου καταστροφικού φαύλου κύκλου.
Υποτίθεται ότι το 2016 και το 2017 η παγκόσμια ανάπτυξη θα βασιζόταν κυρίως στις ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες, τις ΗΠΑ, τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τον Καναδά. Ή τουλάχιστον έτσι ήλπιζαν οι οικονομολόγοι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) τον Οκτώβριο του 2015, όταν παρουσίαζαν τις προβλέψεις τους για την παγκόσμια οικονομία. Εκτοτε πολλά έχουν συμβεί.
Η Αμερικανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα, ύστερα από ορισμένες αμφιταλαντεύσεις, αύξησε τον Δεκέμβριο τα αμερικανικά επιτόκια δανεισμού για πρώτη φορά μετά το 2006, υποστηρίζοντας ότι η οικονομία είναι σε καλή κατάσταση, ώστε να αντέξει την αύξηση των επιτοκίων.
Ωστόσο το 2016 ξεκίνησε πολύ άσχημα, με πολύ έντονη αναταραχή στα κινεζικά χρηματιστήρια, η οποία πολύ γρήγορα επεκτάθηκε διεθνώς, με συνέπεια οι τραπεζικές μετοχές να έχουν υποχωρήσει στην Ευρώπη κατά 17% και στις ΗΠΑ κατά σχεδόν 11% από την αρχή του έτους. Ο δείκτης εμπορευμάτων (πρώτων υλών) του Bloomberg έχει υποχωρήσει κατά 2,60% από την αρχή του 2016 και παραμένει ανησυχητικά κοντά στα ιστορικά χαμηλά του επίπεδα.
Η τελευταία προειδοποιητική βολή ήρθε την περασμένη εβδομάδα από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και ήταν εκκωφαντική. «Η παγκόσμια αναπτυξιακή προοπτική είναι πρακτικά μηδενική, τα πρόσφατα στοιχεία ήταν απογοητευτικά και οι δείκτες καταδεικνύουν ότι θα επιβραδυνθεί η ανάπτυξη στις μεγάλες οικονομίες, παρά την ώθηση από τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου και τα χαμηλά επιτόκια δανεισμού», δήλωνε την περασμένη εβδομάδα η Κάθριν Μαν, επικεφαλής οικονομολόγος του ΟΟΣΑ.
Ο διεθνής οργανισμός προβλέπει ότι η παγκόσμια ανάπτυξη θα παραμείνει το 2016 στο 3%, ρυθμό που είχε και το 2015 και ο οποίος είναι ο χαμηλότερος των τελευταίων πέντε ετών. Η ανάπτυξη στις ΗΠΑ θα μειωθεί στο 2% από 2,4% το 2015 και από 2,5% που ήταν η αρχική πρόβλεψη για το 2016. Στην Ευρωζώνη η ανάπτυξη το 2016 θα μειωθεί στο 1,4% (αρχική πρόβλεψη ήταν 1,8%) από 1,5% το 2015. Στη Γερμανία, την ατμομηχανή της Ευρωζώνης, η ανάπτυξη θα μειωθεί στο 1,3% το 2016 (αρχική πρόβλεψη 1,8%) από 1,4% το 2015, ενώ ακόμη χειρότερη θα είναι η κατάσταση σε Γαλλία και σε Ιταλία. Για την Κίνα ο ΟΟΣΑ προβλέπει επιβράδυνση της ανάπτυξης στο 6,5% το 2016 και στο 6,2% το 2017. Στη Βραζιλία, τη μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής, η ύφεση παίρνει διαστάσεις χιονοστιβάδας και αναμένεται να φτάσει το 4% το 2016 (αρχική πρόβλεψη 1,2%).
Η Κομισιόν προέβλεπε τον περασμένο Νοέμβριο ανάπτυξη 1,8% για την Ευρωζώνη το 2016 και 1,9% για τη Γερμανία. Στις νέες ενδιάμεσες προβλέψεις του Φεβρουαρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναθεώρησε ελαφρώς προς το χειρότερο τις προβλέψεις της κάνοντας λόγο για ανάπτυξη 1,7% στην Ευρωζώνη το 2016 και 1,8% στη Γερμανία. Παρόλο που η Κομισιόν αναγνώρισε την ύπαρξη σημαντικών απειλών, επέλεξε να διατηρήσει την αισιοδοξία της. Το αν θα δικαιωθεί μένει να αποδειχθεί.
Πάντως ο ΟΟΣΑ προβλέπει ακόμη μεγαλύτερη επιβράδυνση του παγκοσμίου εμπορίου το 2016 στο χαμηλότερο επίπεδο από την εποχή της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008 και πριν από αυτήν στο χαμηλότερο επίπεδο από το σκάσιμο της «φούσκας» dot.com στις ΗΠΑ το 2001. Για όλους αυτούς τους λόγους ο ΟΟΣΑ απηύθυνε έκκληση για «ισχυρότερη συλλογική δράση… επικεντρωμένη στη μεγαλύτερη χρήση αναπτυξιακής δημοσιονομικής και διαρθρωτικής πολιτικής ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη και να περιοριστούν οι χρηματοπιστωτικές απειλές».
Με απλά λόγια ο ΟΟΣΑ ζητάει από «αρκετές μεγάλες οικονομίες» να σταματήσουν να εφαρμόζουν περιοριστική δημοσιονομική πολιτική. «Η δέσμευση για αύξηση των δημοσίων επενδύσεων θα ενίσχυε τη ζήτηση και θα υποστήριζε τη μελλοντική ανάπτυξη», είχε τονίσει η κ. Μαν την περασμένη εβδομάδα.
Εκκληση ΔΝΤ προς G20
Το πόσο δυσοίωνο είναι το βραχυπρόθεσμο μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας φαίνεται και από την αγωνιώδη έκκληση του ΔΝΤ, στα μέσα της εβδομάδας, προς τους G-20. Το Ταμείο κάλεσε τις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη να εκπονήσουν σχέδιο για συντονισμένη εφαρμογή μέτρων στήριξης της οικονομίας. Σε διαφορετική περίπτωση απειλείται με «εκτροχιασμό» η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, προειδοποίησε το ΔΝΤ. Το ΔΝΤ είχε αναθεωρήσει τον Ιανουάριο την πρόβλεψή του για τον ρυθμό ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας από το 3,6% στο 3,4%, και την περασμένη Τετάρτη προειδοποίησε ότι θα χαμηλώσει και άλλο την εκτίμησή του τον προσεχή Απρίλιο. Το ΔΝΤ κάλεσε τις αναπτυγμένες οικονομίες να πάψουν να βασίζονται τόσο πολύ στη (χαλαρή) νομισματική πολιτική και να υιοθετήσουν επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, ώστε να καταφέρουν να ενισχύσουν την ανάπτυξη. «Οι G-20 πρέπει να προετοιμαστούν τώρα για συντονισμένη υποστήριξη της ζήτησης, χρησιμοποιώντας το διαθέσιμο δημοσιονομικό περιθώριο, ώστε να ενισχύσουν τις δημόσιες επενδύσεις», αναφέρεται στην ανακοίνωση. Η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας και ειδικότερα των αναπτυσσόμενων οικονομιών φαίνεται πολύ έντονα και στα στοιχεία για το παγκόσμιο εμπόριο. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Ανάλυσης Οικονομικής Πολιτικής της Ολλανδίας (WTM), η αξία των αγαθών (σε δολάρια) που διακινήθηκαν διεθνώς το 2015 μειώθηκε κατά 13,8% σε σχέση με το 2014. Είναι η πρώτη μείωση του διεθνούς εμπορίου που καταγράφεται από το 2009 και τη διεθνή ύφεση που είχε προκαλέσει η χρηματοπιστωτική κρίση.
Θέμα χρόνου οι επιπλοκές στην Ευρωζώνη
Για την Ευρωζώνη το βασανιστικό ερώτημα είναι κατά πόσον θα επηρεαστεί από την επιβράδυνση της Κίνας και των υπολοίπων αναδυόμενων αγορών αλλά επίσης από την επιβράδυνση της αμερικανικής οικονομίας.
Η απάντηση θα εξαρτηθεί από τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να εξαπλωθούν τα προβλήματα στην Ευρώπη. Δεύτερος σημαντικός παράγων από τον οποίον θα κριθεί το μέγεθος του πλήγματος είναι κατά πόσον είναι πρόθυμη και έτοιμη η Ευρωζώνη να εφαρμόσει επεκτατική δημοσιονομική πολιτική ώστε να ενισχύσει τη νομισματική πολιτική της ΕΚΤ και να αμβλύνει τις συνέπειες της επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας. Από αυτό θα εξαρτηθεί και το αν η Ευρωζώνη θα κατορθώσει να διατηρήσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και αν θα καταφέρει να αποτρέψει την καταστροφική εξάπλωση πανικού που είναι ικανός να ανατροφοδοτήσει την επερχόμενη κρίση. Ως συνήθως, διίστανται οι απόψεις των ειδικών.
Ας αρχίσουμε όμως με τα στοιχεία. Επιβράδυνση της οικονομίας των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότιος Αφρική) κατά 1% προκαλεί επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 0,4% τα επόμενα δύο χρόνια, όπως τεκμηριώνουν σε πρόσφατη μελέτη τους που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο οικονομικής έρευνας voxeu.org τρεις οικονομολόγοι της Παγκόσμιας Τράπεζας (WB), οι Raju Huidrom, Ayhan Kose και Franziska Ohnsorge. Η επιβράδυνση της ανάπτυξης μπορεί να μεταδοθεί στις υπόλοιπες οικονομίες μέσω του εμπορίου, του χρηματοπιστωτικού τομέα, μέσω των τιμών των εμπορευμάτων αλλά και να πλήξει την εμπιστοσύνη των επενδυτών, εξέλιξη που προκαλεί σειρά νέων προβλημάτων (απροθυμία ανάληψης ρίσκου, περιορισμός επενδύσεων κ.λπ.), τονίζουν οι τρεις ερευνητές της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η συγχρονισμένη επιβράδυνση των BRICS (κάτι που συμβαίνει σήμερα με εξαίρεση την Ινδία) θα έχει πολύ σοβαρότερες επιπτώσεις αν συμπέσει με έξαρση της αναταραχής στις παγκόσμιες αγορές, όπως δυστυχώς συμβαίνει από τον Αύγουστο του 2015 και ακόμη πιο έντονα από την αρχή του 2016. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να περιοριστεί ο παγκόσμιο ρυθμός ανάπτυξης κατά το ένα τρίτο, δηλαδή να υποχωρήσει από το προβλεπόμενο 3% το 2016 στο 2%, υποστηρίζουν οι τρεις οικονομολόγοι της Παγκόσμιας Τράπεζας. Σαν να μην έφταναν τα προβλήματα που προέρχονται από τα κράτη BRICS, προστίθεται και η επιβράδυνση της αμερικανικής οικονομίας. Το δεύτερο τρίμηνο του 2015 η οικονομία είχε αναπτυχθεί με ρυθμό 3,9%, το τρίτο η ανάπτυξη είχε μειωθεί στο 2% και το τέταρτο μόλις στο 0,7%. Δεν είναι τυχαίο ότι στα πρακτικά από τη συνεδρίαση των Αμερικανών κεντρικών τραπεζιτών τον Ιανουάριο αναφέρεται 13 φορές η λέξη «αβεβαιότητα» όσον αφορά την ανάπτυξη και το επίπεδο του πληθωρισμού στις ΗΠΑ. Τι σχέση έχει αυτό με την Ευρωζώνη; «Παραδοσιακά, ο οικονομικός κύκλος της Ευρωζώνης ακολουθεί αυτόν των ΗΠΑ με καθυστέρηση μερικών μηνών», σύμφωνα με έρευνα των οικονομολόγων Alberto Caruso, Thomas Hazenzagl, Filippo Pellegrino και Lucrezia Reichlin της εταιρείας οικονομικών προβλέψεων now-casting, που δημοσιεύτηκε επίσης στο voxeu.org. Οι τέσσερις οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι η οικονομία της Ευρωζώνης έχει ήδη επηρεαστεί από την επιβράδυνση της αμερικανικής οικονομίας.
Η Credit Suisse πάντως διατηρεί πιο αισιόδοξη άποψη σε σχέση με τις οικονομικές προοπτικές της Ευρωζώνης το 2016. Σε ανάλυσή της η Alice Gomstyn επισημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές εξαγωγές δεν θα επηρεαστούν τόσο πολύ από την επιβράδυνση της Κίνας. Ορισμένοι τομείς είναι ευάλωτοι, όπως οι εξαγωγές ακατέργαστων πρώτων υλών, η ξυλεία και η παραγωγή χάρτου, οι πρώτες ύλες για την κλωστοϋφαντουργία αλλά και οι γερμανικές εξαγωγές μηχανολογικού εξοπλισμού και μεταφορών. Οι αναλυτές της CS αμφιβάλλουν κατά πόσον «περαιτέρω επιβράδυνση της ζήτησης στην Κίνα και σε άλλες αναδυόμενες αγορές θα μπορούσαν να προκαλέσουν νέο ισχυρό πλήγμα στην ανάπτυξη της Ευρωζώνης». Κάπως πιο ανησυχητική είναι κατά την CS η έκθεση των γαλλικών και των γερμανικών τραπεζών στην Κίνα (40 δισ. ευρώ και 30 δισ. ευρώ αντίστοιχα) και η έκθεση των ισπανικών τραπεζών στη Λατινική Αμερική (350 δισ. ευρώ).
Πέρα από τις τράπεζες, η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει η Ευρωζώνη από την Κίνα είναι ψυχολογικής φύσεως, με τους επενδυτές να αποφεύγουν την ανάληψη ρίσκου και την επιχειρηματική εμπιστοσύνη να μειώνεται ακόμη και στη Γερμανία. «Απομένει να αποδειχθεί κατά πόσον αυτές οι ανησυχίες θα μεταφραστούν σε μείωση των επενδύσεων ή αν οι Ευρωπαίοι επιχειρηματίες θα επιλέξουν να δουν το ποτήρι μισογεμάτο», καταλήγει η κ. Gomstyn. Η ελβετική τράπεζα προβλέπει ότι η ανάπτυξη στην Ευρωζώνη θα φτάσει το 1,8% το 2016. Το μέλλον θα δείξει, και μάλιστα σύντομα.