Με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου το 1945 η ιαπωνική οικονομία ήταν ολοκληρωτικά κατεστραμμένη και η χώρα υπό στρατιωτική κατοχή. Η ιαπωνική οικονομία κατόρθωσε να ανορθωθεί από τα ερείπια και να αναπτυχθεί χωρίς κρατικές επιδοτήσεις, χωρίς απολύσεις εργαζομένων, και χωρίς τη χρεοκοπία των μεγάλων της επιχειρήσεων. Αυτή η επιτυχημένη αναγέννηση της οικονομίας οφείλεται στις κοινοπραξίες Keiretsu που ήταν μέρος της ιαπωνικής επιχειρηματικής παράδοσης. Είναι η πραγματική δύναμη της ιαπωνικής οικονομίας στη μεταπολεμική περίοδο που χαρακτηρίζεται από την ικανότητά της σε μια γρήγορη προσαρμογή στις τεχνολογικές εξελίξεις και την ομαλή μεταβίβαση σε τομείς στους οποίους η ιαπωνική παγκόσμια ανταγωνιστικότητα παραμένει δυναμικά υψηλή.
Μια κοινοπραξία Keiretsu χαρακτηρίζεται από μια οριζόντια και μια κάθετη οργανωτική δομή. Ενα παράδειγμα Keiretsu είναι η κοινοπραξία της Mitsubishi. Στην κορυφή του κεντρικού πυρήνα της οριζόντιας οργάνωσής του βρίσκεται η τράπεζα Mitsubishi-Tokyo, η Mitsubishi Motors, η Mitsubishi Trust and Banking, η Meiji Mutual Life Insurance, και η Mitsubishi Shoji που είναι η εμπορική εταιρεία του Keiretsu.
Η κάθετη δομή του Keiretsu αποτελείται από πολυάριθμες εταιρείες όπως προμηθευτές και κατασκευαστές εξαρτημάτων, υπεργολάβοι παραγωγής, βιομηχανίες χάλυβα, βιομηχανίες παραγωγής πλαστικών και ηλεκτρονικών, κτλ. Χαρακτηριστικό των ιδιοκτησιακών σχέσεων όλων των εταιρειών του Keiretsu είναι η διασύνδεσή τους μέσω της αμοιβαίας ανταλλαγής μετοχών που έχει ως αποτέλεσμα τη στενή επιχειρηματική τους σχέση, συχνά σαν προμηθευτές η μία της άλλης. Η τράπεζα του Keiretsu κατέχει ένα μικρό ποσοστό από καθεμιά εταιρεία-μέλος και όλες οι εταιρείες-μέλη κατέχουν ένα ποσοστό των μετοχών της τράπεζας.
Η ελληνική οικονομία, ιδιαίτερα έπειτα από έξι χρόνια ύφεσης, χαρακτηρίζεται από το μικρό μέγεθος των εταιρειών, την έλλειψη συνεργασίας μεταξύ εταιρειών, την έλλειψη κεφαλαίων και ρευστού, αδυναμία παρακολούθησης των τεχνολογικών εξελίξεων και των αλλαγών στην παραγωγική διαδικασία, αδυναμία λειτουργίας τμημάτων έρευνας και καινοτομίας, και κυρίως έλλειψη δυναμικότητας ανταγωνισμού στις παγκόσμιες αγορές. Ο κίνδυνος δε αφελληνισμού των ελληνικής ιδιοκτησίας εταιρειών είναι ορατός και σε εξέλιξη.
Προτείνεται μια νέα οργάνωση της ελληνικής επιχειρηματικότητας που να ανταποκρίνεται στις τωρινές ανάγκες, να έχει κοινωνικό προσανατολισμό, να δίνει προοπτική ανάπτυξης και δυναμισμού στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Η ιαπωνική πρακτική των Keirestu θα μπορούσε να συνδυαστεί με τον παραδοσιακό ελληνικό κοινοτισμό. Σε αυτή την κατεύθυνση δίνονται δύο παραδείγματα πιθανής οργάνωσης των ελληνικού τύπου κοινοπραξιών Keiretsu, χωρίς κρατικές και ευρωπαϊκές επιδοτήσεις.
– Μια μεγάλη κοινοπραξία θα μπορούσε να αναπτυχθεί γύρω από τα ελληνικά ναυπηγεία. Εκτός από τα ναυπηγεία στον οριζόντιο οργανωτικό πυρήνα της κοινοπραξίας θα μπορεί να συμμετέχουν ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες, χαλυβουργίες, μηχανουργικές εταιρείας και η κοινοπρακτική τράπεζα που η κοινοπραξία θα δημιουργήσει. Ενας ασφαλιστικός οργανισμός επικουρικής ασφάλισης όλων των εργαζομένων μπορεί να ιδρυθεί. Στην κάθετη οργανωτική δομή της κοινοπραξίας θα συμμετέχουν πολυάριθμες εταιρείες, ανεξαρτήτως μεγέθους, όπως εταιρείες χρωμάτων, σχεδιασμού και ανάπτυξης, μηχανουργία, εταιρείες ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών, μηχανολογικού εξοπλισμού, ξενοδοχειακού εξοπλισμού, κτλ. Ολες αυτές οι εταιρείες θα συνδέονται μέσω ιδιοκτησιακής σύμπλεξης με κατοχή μετοχών η μία της άλλης. Οι εταιρείες της κάθετης δομής δεν θα συνεργάζονται αποκλειστικά με την κοινοπραξία, αλλά μπορούν να παράγουν και συναλλάσσονται και με τρίτους. Η κοινοπραξία θα μπορεί να επεκταθεί και σε άλλους τομείς κατασκευών και νέας επιχειρηματικότητας, όπως για παράδειγμα σιδηροδρομικό υλικό, μέσα μεταφοράς, κτλ. Ετσι θα δημιουργηθεί μια μεγάλη εταιρεία που θα έχει την ικανότητα παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας.
– Η Ελλάδα έχει πολλές μικρές εταιρείες που κατέχουν προηγμένη γνώση και κατασκευάζουν καινοτόμα τεχνολογικά προϊόντα ανταγωνιστικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Λόγω του μικρού μεγέθους όμως δεν έχουν τον δυναμισμό και τα εφόδια που απαιτεί ο παγκόσμιος ανταγωνισμός. Η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ) θα μπορούσε να είναι η εταιρεία-πυρήνας μιας κοινοπραξίας αεροδιαστημικής, τεχνολογίας τηλεπικοινωνιών, και αμυντικών εφαρμογών. Στον οριζόντιο πυρήνα εκτός της ΕΑΒ θα συμμετέχουν τα ελληνικά αμυντικά συστήματα, μεγάλες ελληνικές εταιρείες ηλεκτρονικών, και μια κοινοπρακτική τράπεζα που θα ιδρυθεί από τις εταιρείες-μέλη. Στην κάθετη οργάνωση θα συμμετέχουν εταιρείες που παράγουν λογισμικό, συστήματα τηλεπικοινωνιών, εταιρείες αμυντικού υλικού, προϊόντων αλουμινίου και προηγμένων υλικών, μηχανουργεία, εταιρείες ηλεκτρονικών, νανοτεχνολογίας κτλ.
* Ο κ. Χρ. Γαλλής είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι, πρώην επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Hyogo της Ιαπωνίας, ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης.