Η εγχώρια συζήτηση σχετικά με τις εξελίξεις στη γείτονα επικεντρώνεται κυρίως στη συνωμοσιολογία, στην κλιμακούμενη απολυταρχική συμπεριφορά του προέδρου και τελευταίως στα εξαφανισμένα πλοία και αεροσκάφη της Τουρκίας. Για να έχουμε όμως την πλήρη εικόνα, θα πρέπει να δούμε και την κατάσταση στην οικονομία.
Τα πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι η τούρκικη οικονομία κατά το 1ο τρίμηνο του 2016 επεκτάθηκε περισσότερο από ό,τι αναμενόταν. Πιο συγκεκριμένα, το ΑΕΠ της Τουρκίας αυξήθηκε κατά 4,8% (ενώ οι αναλυτές ανέμεναν μέχρι 4,4%), και ενώ το 4ο τρίμηνο του 2015 αυξήθηκε κατά 5,7%. Η αύξηση του τουρκικού ΑΕΠ κατά το 1ο τρίμηνο του 2016 προήλθε κυρίως από την αύξηση της κατανάλωσης, η οποία ήταν η μεγαλύτερη των τελευταίων πέντε ετών.
Πιο αναλυτικά, καταγράφηκε αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά 6,9%, η οποία αποτελεί τη μεγαλύτερη αύξηση του 2011. Και επειδή η ιδιωτική κατανάλωση αντιπροσωπεύει περί το 70% της οικονομίας, η επίπτωση στο συνολικό ΑΕΠ ήταν σημαντική. Επίσης καταγράφηκε αύξηση των δημοσίων δαπανών κατά 10,9% (η μεγαλύτερη από το 2009).
Η αύξηση της κατανάλωσης μπορεί να δικαιολογηθεί ως αποτέλεσμα α) της πρόσφατης αύξησης του επίσημου κατώτατου μισθού κατά 30%, β) της επιπλέον κατανάλωσης των 3 εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων που διαμένουν στην τουρκική επικράτεια και γ) της σημαντικής πτώσης της τιμής της ενέργειας (η τουρκική οικονομία εισάγει άνω του 90% των ενεργειακών αναγκών της).
Ειδικά η πτώση της τιμής της ενέργειας έχει βοηθήσει στη σημαντική μείωση του εμπορικού ισοζυγίου (μείωση 25,5% τον Μάιο 2016 έναντι του αντίστοιχου μήνα του 2015). Και συνολικά το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έχει μειωθεί στο 1/3 από το 2011.
Σε γενικές γραμμές, η μεγάλη εικόνα της τουρκικής οικονομίας δείχνει στοιχεία βελτίωσης κατά τα τελευταία χρόνια. Αλλά το ερώτημα που απασχολεί είναι εάν η αναπτυξιακή πορεία είναι διατηρήσιμη κι αυτό ως ενδεχόμενο έχει μικρή πιθανότητα για τους παρακάτω λόγους:
• H πτώση της τιμής της ενέργειας δείχνει να έχει σταματήσει και σε κάθε περίπτωση τα περιθώρια για περαιτέρω μείωση είναι μικρά.
• Η κυβερνητική πολιτική της αύξησης των μισθών θα επηρεάσει αρνητικά την ανταγωνιστικότητα. Επίσης, η τουρκική οικονομία υποχωρεί σταθερά τα τελευταία χρόνια στην παγκόσμια λίστα ανταγωνιστικότητας του World Economic Forum.
• Η απόπειρα πραξικοπήματος θα αυξήσει κατακόρυφα την αβεβαιότητα. Και το χειρότερο, πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι ο Ερντογάν δεν ελέγχει ακόμη την κατάσταση.
• Οι επιπτώσεις της αλλοπρόσαλλης τουρκικής εξωτερικής πολιτικής των τελευταίων ετών έχουν βουλιάξει τον τουρισμό.
Ειδικά για τον τουρισμό, θα πρέπει να επισημανθεί ότι αποτελεί μία από τις κύριες πηγές εσόδων για την Τουρκία. Είναι η έκτη χώρα στον κόσμο σε αφίξεις τουριστών και φιλοξενεί περί τα 40 εκατ. επισκεπτών σε ετήσια βάση. Θα αναφέρω χαρακτηριστικά ότι κατά την εβδομάδα μετά την πρόσφατη τρομοκρατική ενέργεια στο αεροδρόμιο «Ατατούρκ» καταγράφηκε πτώση κατά 69% στις κρατήσεις, κυρίως λόγω της μείωσης σε Βρετανούς, Γερμανούς και Ρώσους τουρίστες. Επίσης καταγράφηκε 34,7% μείωση τον Μάιο και συνολικά 9,9% μείωση των αφίξεων κατά το πρώτο 5μηνο του 2016.
Παρά την άμεση διολίσθηση της τουρκικής λίρας κατά 5% έναντι του δολαρίου και κατά 3,5% έναντι ευρώ, η γενική εικόνα δείχνει ότι οι αγορές κρατούν στάση αναμονής ακόμη. Ομως η κίνηση της Moody’s να θέσει την Τουρκία σε αξιολόγηση για υποβάθμιση δίνει τον τόνο στον οποίο θα κινηθεί η τουρκική οικονομία το επόμενο διάστημα (Baa3 οι προοπτικές πρόσφατα υποβαθμίστηκαν σε αρνητικές από σταθερές, Απρίλιος 2016).
Οι αγορές θα παρακολουθούν α) τις επιπτώσεις της πολιτικής αβεβαιότητας στην οικονομία, β) τη δυνατότητα του Ερντογάν να επιβληθεί στις ένοπλες δυνάμεις και στον κρατικό μηχανισμό και γ) τις κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης στο διεθνές περιβάλλον.
Με βάση το παραπάνω πλαίσιο, είναι εξαιρετικά πιθανό η αιμορραγία των κεφαλαίων να συνεχιστεί και η διολίσθηση του νομίσματος να ενταθεί. Επίσης, η παρατεταμένη αβεβαιότητα θα επηρεάσει αρνητικά τις επενδύσεις, την κατανάλωση και κατ’ επέκτασιν θα επηρεάσει ΑΕΠ, απασχόληση με άμεσες αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική δυσαρέσκεια και εσωτερική αστάθεια.
Ενδεχομένως να δούμε αύξηση των αιτημάτων για επενδύσεις τουρκικών συμφερόντων στην Ελλάδα ή αγορές κατοικιών Τούρκων πολιτών ή ακόμη και μετανάστευση/προσφυγικό ρεύμα. Η άφιξη άνω του 1 εκατομμυρίου Τούρκων τουριστών στην Ελλάδα κατά το 2015 είναι ενδεικτική της θετικής προδιάθεσης προς τη χώρα μας, λόγω της εγγύτητας, της σταθερότητας και της συμμετοχής της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Αυτό επιβεβαιώνεται από τις πρώτες ενδείξεις στον τουρισμό που δείχνουν διπλασιασμό των επισκεπτών από Τουρκία φέτος.
* κ. Ο Βασίλης Καραγιάννης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων, μέλος της Επιτροπής Απασχόλησης του Ελληνοαμερικανικού Επιμελητηρίου.