Η δυσπιστία και η αμφισβήτηση που εκφράζουν οι πολίτες απέναντι στις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, τόσο σε εθνικό όσο και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, είναι ο μεγαλύτερος αυτήν τη στιγμή κίνδυνος που απειλεί να γκρεμίσει την προοπτική ενοποίησης της Ευρώπης και, παράλληλα, να υποβαθμίσει δραματικά την ουσία της δημοκρατίας. Πρόκειται για μια βαθιά κρίση εμπιστοσύνης, η οποία ταυτόχρονα είναι και κρίση αντιπροσώπευσης στο δυτικό πολιτικό σύστημα, όπως το γνωρίσαμε μετά τον τελευταίο πόλεμο.
Οφείλεται κυρίως στην ανικανότητα να παράσχουν τα παραδοσιακά πολιτικά και οικονομικά συστήματα εξουσίας λύσεις βιώσιμες στους πολίτες, διέξοδο στα βασικά προβλήματα και στις θεμελιώδεις ανάγκες που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ανεπτυγμένες κοινωνίες της Δύσης. Η αυξανόμενη ανεργία, για παράδειγμα, είναι ένα μεγάλο για τις κοινωνίες θέμα, όπως και η πορεία διάλυσης της μεσαίας τάξης, η οποία αποτέλεσε στην Ευρώπη τον κεντρικό ισχυρό άξονα της ευημερίας, από τη δεκαετία του ’50 και μετά, έως τη σαρωτική κρίση του 2008.
Και δεν είναι μόνο οι εθνικές κυβερνήσεις που σήκωσαν τα χέρια ψηλά μπροστά στη χιονοστιβάδα των δυσμενών οικονομικών εξελίξεων και προπάντων στον Νότο. Είναι και οι υπερεθνικοί θεσμοί της Ευρώπης, τα κέντρα των αποφάσεων και οι ηγέτες των μεγαλύτερων κρατών-μελών της Ε.Ε. που αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων, απροετοίμαστοι για τις δυσκολίες, δειλοί και άβουλοι απέναντι σε κρίσεις, προκλήσεις της εποχής και ριζικές αλλαγές. Ανίκανοι να υπερβούν (ως πολιτικό ανάστημα) τα κομματικά και τα εθνικά τους σύνορα, να αναδειχθούν σε ιστορικούς ηγέτες και να μιλήσουν καθαρά για το μέλλον στους πολίτες της Ευρώπης. Εξ ου και οι πολίτες αισθάνονται μια βαθιά διάψευση προσδοκιών από τους πολιτικούς που ασκούν κυβερνητική εξουσία, αμφισβητούν και αποδοκιμάζουν εκλογικά ό,τι θεωρούν παλαιό και κατεστημένο.
Οι πολιτικοί που υπηρετούν την ιδέα της Ευρώπης και τα παραδοσιακά αντίστοιχα κόμματα, σε όλες σχεδόν τις χώρες-μέλη της Ε.Ε., χάνουν διαρκώς έδαφος σε επιρροή, προφανώς εξαιτίας μιας μειωμένης αξιοπιστίας. Αντιθέτως, έδαφος κερδίζουν διαρκώς τα εθνικιστικά και τα λαϊκίστικα κόμματα, τα οποία αντιπροσωπεύουν και προβάλλουν έντονα την έξοδο από την Ευρώπη και την εφαρμογή ιδιότυπων πολιτικών διεργασιών, όσον αφορά τη διακυβέρνηση, αναμφίβολα περισσότερο αυταρχικών και λιγότερο κλασικά κοινοβουλευτικών. Σημαίες τους είναι η ανασφάλεια, η ανεργία ασφαλώς, οι μετανάστες, τα ΜΜΕ, οι πιο εύποροι πολίτες και πάει λέγοντας… Αυτό, με άλλα λόγια, σημαίνει ότι η δημοκρατία στην Ευρώπη έχει διαβρωθεί, οι αρμοί του ευρωπαϊκού οικοδομήματος τρίζουν. Κυριαρχούν τα πολιτικά ψέματα, οι απατηλές υποσχέσεις από τα πιο ακραία ρεύματα, ο εθισμός του ακροατηρίου των ψηφοφόρων (ενός δικαιολογημένα θυμωμένου ακροατηρίου) στο ήσσον και το εύκολο.
Η Ευρώπη, ως κοινωνία ανοικτή, βαθιά δημοκρατική και με προοπτική οικονομικής και πολιτικής ένωσης, σήμερα ζεί πραγματικά ένα υπαρξιακό δράμα… Διέρχεται μία μεγάλη, πολύ έντονη, συστημική και δομική κρίση, που αντανακλά ευθέως στις κοινωνίες, στο επίπεδο ευημερίας, στις θέσεις απασχόλησης, στην ασφάλεια και στην ειρήνη των πολιτών της. Εάν δεν αλλάξει εκ βάθρων, με κολοσσιαίες πολιτικές παρεμβάσεις και υπερβάσεις εκ μέρους των σημερινών ηγεσιών της, το πιθανότερο είναι να συρθεί σε απρόβλεπτες έως τώρα περιπέτειες!