Τον Μάρτιο 2017 η Ε.Ε. θα εορτάσει τα εξηκοστά γενέθλια της Συνθήκης της Ρώμης, της συνθήκης γέννησης της ιδέας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σήμερα, που το δόγμα «λιτότητα και μόνο λιτότητα» επικρατεί σε όλες τις αποφάσεις, η έκδοση της Λευκής Βίβλου από την Επιτροπή, στο τέλος του Δεκεμβρίου, πρέπει να αποτελέσει ένα ισχυρό μήνυμα ότι για να συνεχίσει να υπάρχει η Ευρώπη, πρέπει να γίνει πιο προοδευτική, με μεγαλύτερη αλληλεγγύη, δικαιοσύνη και αειφορία.
Τα θέματα αυτά συζητήσαμε στην τελευταία συνάντηση των Ευρωπαίων Δημοκρατών και Σοσιαλιστών Υπουργών Οικονομικών (PES ECOFIN Ministers’ Meeting) τη Δευτέρα 5 Δεκεμβρίου, αμέσως μετά το τελευταίο Eurogroup. Συμμετέχοντας εκ μέρους της Δημοκρατικής Συμπαράταξης – ΠΑΣΟΚ, κατέθεσα τις απόψεις μας για τα ακόλουθα δύο ζητήματα:
Α. Ευρωπαϊκή επενδυτική στρατηγική
Η πρωτοβουλία του προέδρου της Ε.Ε. Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ να ενισχύσει οικονομικά και να επεκτείνει τη διάρκεια εφαρμογής του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων – EFSI (πακέτο Γιούνκερ) αποτελεί ένα θετικό βήμα, όχι όμως επαρκές για να στηρίξει τη σημερινή αναιμική οικονομική ανάπτυξη και απασχόληση.
Η ενίσχυση της χωρικής και κοινωνικής συνοχής και καινοτομίας, με στόχο την οικονομική σύγκλιση, είναι βέβαιο ότι πρέπει να συμπεριλάβει καινοτομικά διακρατικά προγράμματα στηριγμένα σε δημόσιες επενδύσεις. Το ίδιο το EFSI πρέπει να ολοκληρωθεί στο πλαίσιο μιας νέας αποτελεσματικότερης βιομηχανικής στρατηγικής.
Κονδύλια πάνω από το 40% πρέπει να διατεθούν σε δράσεις υποδομών και καινοτομίας για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής στο πλαίσιο της πρόσφατης Συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα.
Τομείς όπως ο πολιτισμός και η ευρωπαϊκή άμυνα αποτελούν νέα αντικείμενα στα οποία πρέπει να δοθεί έμφαση. Η δημιουργία μιας Επενδυτικής Ενωσης (Investment Union) μπορεί να λειτουργήσει ως επιταχυντής επιπλέον επενδύσεων στην κατεύθυνση δημιουργίας ενός μόνιμου EFSI. Ζητήματα μείωσης των προϋπολογισμών σε συμβολικά προγράμματα όπως το HORIZON 2020 και το Συνδέοντας τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα (Connecting Europe Facilities – CEF) δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτά.
Ηδη, οι πρώτες στρεβλώσεις του πακέτου Γιούνκερ έχουν κάνει την εμφάνισή τους. Το 92% των προγραμμάτων αφορά την παλαιά Ευρώπη έναντι μόλις του 8% των λιγότερο αναπτυγμένων οικονομιών.
Θα ήταν ολέθριο λάθος να συνεχιστεί η αρνητική επίπτωση των δημοσιονομικών προγραμμάτων λιτότητας στη μείωση των δημοσίων επενδύσεων. Υπολογίζεται ότι σε ετήσια βάση οι ευρωπαϊκές δημόσιες επενδύσεις βρίσκονται περίπου 250 δισ. ευρώ χαμηλότερα από τους μέσους όρους των προηγούμενων δεκαετιών. Χαρακτηριστικά, στο σύνολο της Ενωσης, ενώ το 2007 οι επενδύσεις έφτασαν το 19% του ΑΕΠ, το 2014 είχαν πέσει στο 15%. Στις χώρες του Νότου, η πτώση είναι ακόμη μεγαλύτερη, αφού από 22% του ΑΕΠ το 2007, η πτώση έφτασε το 14% το 2014.
Βασική απάντηση στην κρίση είναι να αυξηθούν τα όρια του αναθεωρημένου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (MFF). Σ’ αυτή την κατεύθυνση, για λόγους ουσίας και συμβολισμού, θα είναι χρήσιμη μια δημοσιονομική πρωτοβουλία-φάρος για επενδύσεις και καινοτομίες σε εκπαίδευση, έρευνα και ανάπτυξη, που δεν θα περιλαμβάνονται ως δαπάνες στο πρόγραμμα σταθερότητας.
Βασική επιλογή στρατηγικής της ευρωπαϊκής ενοποίησης πρέπει να αποτελέσει η αλλαγή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (Stability and Growth Pact) σε «Σύμφωνο Ανάπτυξης και Απασχόλησης» (Growth and Employment Pact). Σχετική εντολή (mandate) στρατηγικής διεύρυνσης του σκοπού και των αρμοδιοτήτων τους πρέπει να δοθεί στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αλλά και στην ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Β. Εμβάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης
Απαιτείται να αντιμετωπιστεί με νέα ματιά η Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ) ως μια κορυφαία πολιτική προτεραιότητα της ατζέντας των Ευρωπαίων Δημοκρατών και Σοσιαλιστών. Στόχος, η Ενωση να προωθήσει την κοινωνική και οικονομική σύγκλιση, τη δημοσιονομική σταθερότητα και την ενίσχυση των μηχανισμών αλληλεγγύης.
Η ΟΝΕ επρόκειτο να είναι το διαμάντι στο στέμμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Ιστορία δείχνει ότι οι νομισματικές ενώσεις, που δεν γίνονται δημοσιονομικές, στο τέλος αποτυγχάνουν. Οι δημοσιονομικές ενώσεις απαιτούν ισχυρό ενιαίο προϋπολογισμό κι ένας τέτοιος προϋπολογισμός απαιτεί ισχυρή πολιτική ένωση. Σήμερα, η τάση στην Ε.Ε. είναι ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση. Κατά συνέπεια, είναι πρώτιστης σπουδαιότητας οι Ευρωπαίοι Σοσιαλιστές να θέσουν το ζήτημα αυτό στην κορυφή των προσπαθειών για αντιστροφή της τάσης αυτής.
Η εμβάθυνσή της πρέπει να ολοκληρωθεί χωρίς καθυστερήσεις. Η τραπεζική ένωση πρέπει να ενσωματώσει ταχύτατα ένα ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης καταθέσεων. Από τη στιγμή που οι μηχανισμοί τραπεζικής εποπτείας και τραπεζικής εξυγίανσης λειτουργούν (ο 1ος πλήρως, ο 2ος σε λίγα χρόνια), είναι φυσιολογικό να αναμένεται ένα γνήσιο ευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης καταθέσεων. Σε διαφορετική περίπτωση, θα γίνονται όλο και πιο έντονα τα φαινόμενα διαρροής κεφαλαίων κι εργατικού δυναμικού από την περιφέρεια προς το κέντρο.
Ως αποτέλεσμα, οι αναπτυξιακές προοπτικές της περιφέρειας δυσχεραίνονται, και στις μη κεντρικές χώρες η ιδέα της Ευρώπης χάνει όλο και περισσότερο τη δημοφιλία της.
Να υπενθυμίσουμε ότι ο όρος «εξωτερικές ανισορροπίες» στις Συνθήκες αναφέρεται στα μεγάλα ελλείμματα, αλλά και στα μεγάλα πλεονάσματα. Σήμερα, όλη η πίεση ασκείται στις χώρες με τα ελλείμματα και σχεδόν καθόλου στις χώρες με μεγάλα διαχρονικά εξωτερικά πλεονάσματα. Τέτοιες μερκαντιλιστικές πολιτικές στις πλεονασματικές χώρες πλήττουν βαθιά τις προσπάθειες ανάκαμψης των ελλειμματικών χωρών και ταυτόχρονα βλάπτουν και τις ίδιες τις πλεονασματικές χώρες. Κατά συνέπεια, απαιτείται πολύ σοβαρότερος συντονισμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο με ενισχυμένους θεσμούς οικονομικής διακυβέρνησης.
Το ευρωπαϊκό εξάμηνο (European Semester), στο οποίο καταγράφονται οι αναπτυξιακές και δημοσιονομικές προοπτικές και παρατηρήσεις για κάθε κράτος-μέλος, απαιτείται να περιλάβει πολύ περισσότερους κοινωνικούς δείκτες για την ορθότερη απεικόνιση των οικονομικών μεταρρυθμίσεων και της κοινωνικής ευημερίας. Καθαρά μεγέθη με κοινωνικούς δείκτες, απασχόληση, δείκτη φτώχειας, κοινωνική ασφάλιση, υγεία, εκπαίδευση, κατοικία, απαιτείται να ενσωματωθούν.
Πολλοί κορυφαίοι κοινωνικοί επιστήμονες εκτιμούν ότι οι «ανισότητες» θα είναι το μεγάλο νέο διακύβευμα σε οικονομικούς και πολιτικούς όρους. Η αγνόηση των μακροπρόθεσμων και βραχυπρόθεσμων κοινωνικών επιπτώσεων των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφή για το μέλλον των ίδιων των μεταρρυθμίσεων.
Η συγκρότηση ενός κοινού μηχανισμού απασχόλησης θα βοηθήσει αποφασιστικά στην αναδόμηση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, αλλά και στη δημιουργία συνθηκών για φιλόδοξες πρωτοβουλίες που εμπεριέχουν και ρίσκα. Ενας τέτοιος μηχανισμός είναι εξαιρετικά επιθυμητός και χρήσιμος, τόσο για οικονομικούς όσο και για πολιτικούς λόγους. Θα λειτουργήσει ως ένας μηχανισμός σταθεροποίησης σε όλα τα κράτη-μέλη, ενώ ταυτόχρονα θα αυξήσει σημαντικά την πολιτική ελκυστικότητα του ευρωπαϊκού οράματος. Σ’ αυτή την κατεύθυνση απαιτείται να διασφαλιστεί η μόνιμη χρηματοδότηση της Πρωτοβουλίας Απασχόλησης Νέων (Youth Employment Initiative) με πάνω από 20 δισ. ευρώ.
* Ο κ. Γιάννης Μανιάτης είναι καθηγητής, βουλευτής Δημοκρατικής Συμπαράταξης, πρ. υπουργός.